PARANIN MAKROEKONOMİDEKİ ROLÜ BÖLÜM 40 PARANIN MAKROEKONOMİDEKİ ROLÜ

Para Talebi Para talebi ile ilgili konuştuğumuzda, bu sorularla ilgilenmiyoruz: ne kadar nakite sahip olmayı arzularsınız? Ne kadar gelir elde etmek istersiniz? Ne kadar bir servete sahip olmak istersiniz? Biz bunun yerine finansal varlıklarınızın ne kadarını, faiz getirisi olan tahvil gibi menkul değerler karşısında, faiz getirisi olmayan para şeklinde tutmak tercihiniz ile ilgileniyoruz. İşlem Güdüsü İşlem Güdüsü Kişilerin para tutmasının asıl nedeni satın almada kullanmaktır. Gelir ve Harcamanın Eş zamansızlığı hanehalkının para girişi ile harcamalar neticesindeki para çıkışları arasındaki zamanlama uyumsuzluğu.

Para Talebi İşlem Güdüsü Para Talebi Eğrisi Talep edilen para miktarı (Hanehalkı ve firmalar tarafından tutulmak istenen para miktarı) faiz oranının bir fonksiyonudur. Faiz oranı para tutmanın alternatif maliyeti olduğundan, faiz oranındaki artışlar firmalar ve hanehalklarının tutmak istedikleri para miktarını düşürür ve faiz oranındaki düşüşler firmalar ve hanehalklarının tutmak istedikleri para miktarını arttırır.

Para Talebi Spekülasyon Güdüsü Spekülasyon güdüsü Para yerine tahvil tutmanın nedenlerinden biridir: faiz getirili tahvillerin fiyatı faiz oranı ile ters yönlü ilişkili olduğundan, yatırımcılar faiz oranları yüksek olduğunda faiz oranlarında düştüğünde satma beklentisi ile yatırımcılar tahvil tutmayı tercih ederler. İhtiyat güdüsü: Hayat belirsizliklerle doludur. Ekonomide beklenmedik olumsuz gelişmeler, hastalık ve doğal afetler gibi olaylar nedeniyle insanlar tedbirli olmak ve acil durumlar için ellerinde para bulundurmak isterler. Bu da insanların ihtiyat güdüsüyle para talebini oluşturur.

Toplam Para Talebi Ekonomideki toplam para talebi, hanehalkı ve firmaların nakit ve vadesiz mevduat talebinin toplamıdır. Hane halkları ve firmalar günlük işlemlerini gerçekleştirmek amacıyla para tutsalar da taleplerinin bir sınırı vardır. Hanehalkı ve firmaların her ikisi için, her hangi bir anda talep edilen para miktarı faiz oranı tarafından belirlenen para tutmanın alternatif maliyetine bağlıdır.

Gelir ve Fiyat Düzeyinin Para Talebi Üzerindeki Etkileri Toplam Çıktı (Gelir) (Y)’daki bir artış Para Talep Eğrisini Sağa Kaydırır

Gelir ve Fiyat Düzeyinin Para Talebi Üzerindeki Etkileri Y’deki veya P’deki artışlar para talebi eğrisini sağa kaydırır; Y veya P’deki azalışlar ise para talebi eğrisini sola kaydırır.

PARA ARZININ TANIMLANMASI Ekonomideki para miktarı ne kadardır? Yani, para arzı nedir? Para arzının farklı tanımlamaları var. Dar anlamda M1, daha geniş kapsamda M2 vs.; M1=Dolaşımdaki para +Vadesiz mevduat (Temel Para arzı) M2 =M1+Vadeli Mevduat (Resmi mevduat dahil değil) M2Y=M2+Döviz Tevdiat Hesapları. M3=M2+Resmi Kuruluş Mevduatı+TCMB’deki diğer mevduat. M3Y=M3+DTH(Döviz Tevdiat Hesabı) 8

PARA ARZININ TANIMLANMASI Para arzının kapsamı genişledikçe likiditesi (paraya çevrilebilme özelliği) daha zor olan kalemler de dahil edilmekte. Mesela vadeli mevduatı vadesiz mevduata oranla paraya çevirmek daha zor, vade sonunu beklemek lazım. Yukardakilerin yanı sıra devlet tahvilleri ve yatırım fonları gibi tasarruf araçları da para arzı kapsamına dahil edilebilir. Bunlara Likit varlıklar (L) diyoruz. M1 den başlayıp L’ye gidildikçe nakde dönüştürmek zorlaşmaktadır. 9

PARA ARZININ TANIMLANMASI Bazı tanımlar; Dolaşımdaki Para: Dolaşımdaki (bankalardaki paralar dışındaki) kağıt ve madeni paralar. Vadesiz Mevduat: Resmi kuruluşların dışındaki tüm vadesiz mevduatlar. Bankalar vadezis mevduata hiç faiz vermez veya az bir faiz verebilir. Vadeli Mevduat: Resmi kuruluşların mevduatı dışındaki tüm vadeli mevduatı kapsar. Döviz Tevdiat Hesapları: Tasarruf sahiplerinin bankalardaki döviz hesaplarıdır. 10

PARA ARZININ TANIMLANMASI Kredi kartı para mıdır? Kredi kartı para değildir. Kredi kartı ile alış veriş yaparken, fatura ibraz edildiği zaman fatura karşılığının o kartı veren finans kuruluşuna ödeneceğine dair bir taahüttür ve ödeme günü geldiğinde, o miktarın ödenmesi gerekmektedir. Diğer bir deyimle, alış veriş anından ödeme gününe kadar, kartı veren finans kuruluşundan borç alınmış demektir. Kredi kartı para olmadığına göre para arz hesaplamasında yer almaz. Aynı şekilde, çek defteri para değildir. 11

Ekonomide faiz oranı nasıl belirlenmektedir? Denge Faiz Oranı Ekonomide faiz oranı nasıl belirlenmektedir? Denge faiz oranı para piyasasında, talep edilen para miktarı ile arz edilen para miktarının bir eşitlendiği noktada belirlenir.

Para Piyasasında Arz ve Talep Denge Faiz Oranı Para Piyasasında Arz ve Talep Para Piyasasında Uyum Süreci Para piyasasındaki denge para arzı para talebine, ve dolayısıyla tahvil arzı tahvil talebine eşit olduğunda sağlanır. r0’da tahvil fiyatları artacaktır (ve dolayısıyla faiz oranı düşer) ve r1’de tahvil fiyatları düşecektir (ve dolayısıyla faiz oranı yükselir

Faiz Oranını Etkilemek İçin Para ArzınınDeğiştirilmesi Para Arzındaki Artışın Faiz Oranı Üzerindeki Etkisi Para arzının MS0’dan MS1 ’e yükselmesi faiz oranını yüzde 7’den yüzde 4’e düşürür.

Denge Faiz Oranı Y’deki Artış ve Para Talep Eğrisinde Kayma Gelirdeki Artışın Faiz Oranı Üzerindeki Etkisi Toplam çıktıdaki (Gelir) artış para talebi eğrisinin Md0’den Md1’ye kaymasına faiz oranının yüzde 4’de yüzde 7’ye yükselmesine neden olur

PARA POLİTİKASI Para poitikası bir durgunluk veya enflasyon durumu olduğunda para arzında gerekli ayarlamaları yapmak suretiyle faiz oranını ve dolayısıyla toplam talebini (AD) değiştirmek suretiyle tam istihdam düzeyindeki üretim hedeflerini elde etmeye çalışmaktır. Bu amaçla, MB’sının para arzını değiştirmek için kullandığı belli para politikası araçları vardır.

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI MB’sının kullandığı en önemli para poklitikası araçları: Karşılık İhtiyat oranı Reeskont Oranı Açık Piyasa İşlemleri

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI 1. Karşılık (İhtiyat) Oranı: Bankalar mevduatlarının belli bir yüzdesini reserv olarak saklamaları gerekmektedir. Merkez Bankası karşılık oranını artırdığı zaman, banakalar daha fazla reserv tutmak durumda kalacaklar ve daha az kredi verebileceklarinden para arzı azalacaktır. Merkez Bankası karşılık oranını azalttığı zaman, banakalar daha az reserv tutmak durumda kalacaklar ve daha fazla kredi verebilecekler ve para arzı artacaktır.

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI 2. Reeskont Oranı: Reeskont oranı ticari bankaların merkez bankasından aldıkları borç para için ödedikleri faiz oranıdır. Merkez bankası, bu borcu bankalara verirken, faizini vereceğe borçtan düşerek (iskonto ederek) vermektedir. Reeskont oranı düşükse, ticari bankalar daha fazla borçlanacak ve müşterilerine daha fazla kredi vereceklerdir. Dolayısı ile ekonomideki para arzı artacaktır. Reeskont oranı yüksek olursa bankalar merkez bankasından daha az borç para talep edecekler ve daha piyasaya az kredi sağlayacaklarından, ekonomideki para arzı azalacaktır. 19

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI 3. Açık Piyasa İşlemleri Merkez bankasının para ve sermaye piyasalarında hazine bonosu, devlet tahvili gibi menkul kıymet alması veya satmasına açık piyasa işlemleri denir. Merkez bankası, para arzını artırmak istediğinde bu değerli kağıtlardan satın alır. Böylece, değerli kağıtları satanlar, daha fazla paraya sahip olurlar ve ekonomideki para arzı artar. Para arzını azaltmak istediğinde ise bu değerli kağıtlardan satar. Bu durumda, ekonomideki para arzı azalır. 20

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI 4. Diğer Bazı Araçlar: Disponibilite oranı bankaların vadesiz mevduat gibi ödemekle yükümlü oldukları taahütlerine karşı bünyelerinde bulundurmaları gereken nakit veya kolaylıkla paraya çevrilebilecek değerlerin oranıdır. Merkez bankası disponibilite oranını azalttığında, ekonomideki para arzı artacak, bu oranı artırdığı zaman ise ekonomideki para arzı azalacaktır. 21

PARA POLİTİKASI ARAÇLARI İthalat Teminat Oranı: İthalatçıların, ithal edecekleri malın TL karşılığının belli bir oranını teminat olarak ticari bankalar aracılığı ile Merkez bankasına yatırmak zorundadırlar. Bu oranın artırılması para arzını azaltacak, düşürülmesi halinde para arzını arttırıcı etki yapacaktır. İkna Yolu: Merkez bankası, ticari bankaların açacağı kredilerin sektörel dağılımını ticari bankaları ikna yolu ile etkileyebilir. Merkez bankası, hangi sektörlere daha fazla, hangi sektörlere daha az kredi verilmesi konusunda ticari bankalara telkinlerde bulunur. 22

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Keynesyen Görüş: Bu görüşe göre, para politikası araçları kullanılarak para arzı artırılabilir. Para talebi aynı kalırken, para arzının artırılması faiz oranını düşürür. Faiz oranının düşmesi, yatırım ve tüketim harcamalarını, yani toplam harcamaları (Toplam talebi) artırır. Ekonomide bir durgunluk olduğunda, talebin arması, geliri artırır. Tam istihdam gelir düzeyine gelinceye kadar para arzının artırılması fiyatları etkilemez. 23

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Para arzının artırılması → Faiz oranını düşürecek, Faiz oranını düşmesi → yatırım ve tüketim artacak , yani AD artacak → gelir düzeyi (Y) artacaktır. Bu görüşe, Keynesyen Parasal Aktarım Mekanizması denir. Bunu şekil ile gösterebiliriz. (bakınız bir sonraki slayt) 24

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 25

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Ekonomide durgunluk olduğunda, genişletici para politikası uygulanır. Böylelikle, para arzı artırılarak, gelir seviyesinin tam istihdam gelir düzeyine ulaşılmasına çalışılır. Ekonomide enflasyon olduğunda, daraltıcı para politikası (sıkı para politikası) uygulanır. Böylelikle, para arzı azaltılarak, faiz oranı artırılır. Böylece, yatırım ve tüketim harcamaları, yanı toplam harcamalar ve dolayısı ile toplam talep azalır, ve fiyat artışları yavaşlar. 26

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 2. Parasalcı Görüş: Parasalcı görüşe göre, merkez bankasının para arzını artırması, faiz oranını geçici olarak düşürecek ve toplam talepte artış daha çok fiyat düzeyinin artmasına neden olacaktır. Bu nedenle, enflasyon beklentisi artmakta ve faiz oranı da paralel olarak artmaktadır. Enflasyon beklentisi ayrıca, paranın dolaşım hızını artırmakta ve enflasyonu daha da artırmaktadır. 27

PARASALCI GÖRÜŞ 28

PARA POKİTİKASININ EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİSİ Bu nedenle, parasalcılar, ekonomide durgunluk olduğunda, Merkez Bankasının para arzını artırmak suretiyle ekonomide tam istihdam gelir düzeyini elde etmeye çalışmanın (Keynesci Para Politilası) karşısındadırlar. Parasalcılara göre, para arzı ile fazla oynama ekonomide istikrarsızlık yaratır. En tanınmış parasalcı ekonomist, Milton Friedman’a göre, para arzı reel GSYİH’daki artış oranında artırılmalıdır (Para Arzı Kuralı). 29