Ekonomik Krizden Etkilenen Bir Broiler İşletmesinde Verimliliğin İrdelenmesi Nilüfer BOZKURT YÜKSEK LİSANS TEZİ

Giriş  İnsanların fiziki ve beyinsel fonksiyonlarının yerine getirilmesinde ve sağlıklı nesillerin yetiştirilmesinde yeterli düzeyde proteinli gıdalar almanın önemi bilinmektedir. Bu konuda ülkemizde önemli bir protein açığının olduğu çeşitli platformlarda tartışılmış ve yadsınamaz biçimde ortaya konmuştur (Akbay ve ark. 1995).

Giriş  Sürekli artan nüfusumuzun hayvansal kaynaklı protein açığının kapatılmasında tavuk ürünleri önemli bir kaynak olarak görülmektedir.

Giriş  Hayvansal üretim içinde hızlı bir gelişme gösteren broiler yetiştiriciliği, çok kısa bir zamanda bol miktarda üretim yapılması, broilerin yemi ete dönüştürme yeteneğinin diğer büyük ve küçük baş hayvanlara göre fazla olması, her türlü iklim koşullarında yetiştirme avantajına sahip olması, küçük alanlarda yapılabilir olması, iş gücü gereksiniminin az olması, işletme sermayesi devir hızının diğer hayvansal üretim kollarından daha yüksek olması gibi avantajları nedeni ile hayvansal protein açığının kapatılmasında oldukça önemli bir yer tutmaktadır (Gür, 1998).

Hayvancılık Sektöründe Tavukçuluk  Tavukçuluk sektörünün hayvancılığın diğer dallarından daha çok gelişmiş olması, bu sektörün üretim girdileri ve ürün destekleme politikalarında ihmal edilmesi sonucunu doğurmuştur.

Hayvancılık Sektöründe Tavukçuluk  Büyük ve küçük baş hayvancılığa uygulanan damızlık süt ineği alımı, suni tohumlama gibi girdi desteklemeleri, süt ve kırmızı et teşvik primleri tavukçuluğa uygulanmamaktadır.

Hayvancılık Sektöründe Tavukçuluk  1980’li yıllarda karma yeme ve kısa bir süre beyaz ete verilen destek ve teşviklerin bir daha gündeme getirilmeyişi tavuk ürünlerinin pazarda rekabet şansını azaltmaktadır (Anonim 2002).

Hayvancılık Sektöründe Tavukçuluk  Günümüzde piliç eti üreten işletmelere yapılan teşvikler, elektrik indirimi, yılın bazı dönemlerinde yem hammaddeleri ithalatında yapılan gümrük vergisi indirimi, ihracata verilen cüzi indirim, hayvan sağlığı ilaçlarındaki destekleme olarak sıralanabilir.

Hayvancılık Sektöründe Tavukçuluk  Ayrıca yurt dışından düşük fiyatla piliç eti ithalatını önlemek için gümrük vergisi uygulanmakta, damızlık ve civciv ithalatından da gümrük vergisi alınmamaktadır (Anonim 2002).

Hayvancılık Sektöründe Tavukçuluk  Tavukçuluk sektörünün devletten beklediği teşvikler; nakit sıkıntısına düşmüş olan işletmelere düşük faizli ve bir yıl vadeli işletme kredisi verilmesi için Hazine kaynaklarından fon oluşturulması, karma yeme belli oranda destekleme yapılması, yem, civciv, canlı tavuk, tavuk etine uygulanan KDV oranının indirilmesi, piliç eti ihracatına uygulanan KDV oranının indirilmesi, mısır ithalatına uygulanan gümrük vergisinin indirilmesi, TMO’ya soya alım görevi verilmesi olarak belirtilebilir (Akman, 2001).

Türkiye Tavukçuluğundaki Gelişmeler  İlk defa 1963 yılında hibrit ebeveyni ithalleri başlamış ve böylece modern tavukçuluğun temelleri atılmıştır.  1980 yılından itibaren tavuk ürünleri ihraç edilmeye başlamıştır.

Türkiye Tavukçuluğundaki Gelişmeler  1980 yılına kadar ebeveyn ithalleri sadece ana ve baba hatları kapsadığı halde, 1980 yılından itibaren büyük ebeveyn ana ve baba hatları da ithal edilmeye başlanmış ve büyük ebeveyn işletmeleri, ana damızlık işletmeleri adı altında ebeveyn üretimine geçmişlerdir. 1990’lı yıllarda ise sektörde çok daha büyük yatırımlar yapılarak dünya standartlarına yaklaşılmıştır (Akbay vd 1995).

Türkiye Tavukçuluğundaki Gelişmeler  Entegrasyon modelleri tam entegrasyon ve yarı entegrasyon olmak üzere 2 ana başlık altında toplanabilir. Türkiye’de piliç eti üretiminin %70-75’i tam entegre şirketlerce, %15-20’si ise yarı entegre şirketlerce gerçekleştirilmektedir (Tanrıvermiş ve Gündoğmuş 1999).

Üretim Alanı  Türkiye’de tavukçuluk Marmara, Ege ve İç Anadolu Bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Özellikle Ankara, Balıkesir, Bolu, Bursa, Elazığ, Eskişehir, İstanbul, İzmir, Kayseri, Kocaeli, Manisa, Sakarya, Yozgat illerinde kısmen de Çukurova’da piliç eti üretimi yoğun olarak sürdürülmektedir (Anonim, 2002).

Üretim Tesisleri ve Üretim Teknolojisi  Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın 1997 yılı kayıtlarına göre Türkiye’de 9987 adet ticari işletme vardır. Bu işletmelerden etçi işletme olarak faaliyet gösteren işletme sayısı 6785 adettir. Toplam tarım işletmeleri içinde piliç eti üreten işletmelerin oranı yaklaşık %0,16, sadece hayvancılık yapan işletmeler içindeki oranı ise yaklaşık %4,6’dır (Anonim 2002).

Verim ve Üretim Miktarları  Piliç etinin piyasada karlı bir fiyatla satıldığı dönemlerde kurulu kapasitenin tamamı kullanılırken, iyi fiyat bulunmayan dönemlerde kapasite kullanımı %60’lara kadar gerileyebilmektedir.  Broiler işletmelerinde dolu kapasite oranı ortalama %85’tir.  2001 yılında tespit edilen kapasite kullanım oranı %65’tir.

Piliç Eti Üretim İşletmelerinin Kapasitelerine Göre Sayıları ve Dağılımı Kapasite (Adet) Etçi İşletmelerOran 2500’e kadar TOPLAM

Yılları Arasındaki Toplam Kanatlı Eti Üretim Miktarları YıllarBroiler civcivi (1000 adet) Üretilen Piliç Eti (ton) Köy-Yumurta Tavuğu-Hindi- diğer kanatlı eti Toplam Kanatlı Eti Üretimi (ton) İndeks , ,569 54,190216, , ,073 59,691238, , ,214 72,071288, , ,501 92,167368, ,552233,510 77,837311, ,651313,154104,385417, ,492415,155138,385553,

Yılları Arasındaki Toplam Kanatlı Eti Üretim Miktarları YıllarBroiler civcivi (1000 adet) Üretilen Piliç Eti (ton) Köy-Yumurta Tavuğu-Hindi- diğer kanatlı eti Toplam Kanatlı Eti Üretimi (ton) İndeks ,598493,271123,318616, ,125497,720124,430622, ,143557,666 98,412656, ,089663,301 90,450753, ,768599,851 81,798681, ,653618,676 84,365703,

Yılları Arasındaki Tavuk Eti Toplam Arz ve Kullanım Miktarları Yıllar Başlangıç Stok Üretim İthalat Tüketim İhracat Bitiş Stokları

Tavuk Eti Tüketim Durumu  Ülkemizde tavuk ürünleri üretim miktarı ve üretim teknolojisi oldukça ilerlemiş olmasına karşın, tüketim ne yazık ki henüz istenen seviyeye ulaşamamıştır.

Tavuk Eti Tüketim Durumu YıllarFert Başına Tüketim (kg) YıllarFert Başına Tüketim (kg) YıllarFert Başına Tüketi m (kg) YıllarFert Başına Tüketim (kg) YıllarFert Başına Tüketim (kg) 19903, , , , , , , ,02--

Tavuk Eti Tüketim Durumu  Tavuk ürünlerine olan iç talebin artışı, nüfus artışı ile halkın gelir düzeyi ve satın alma gücündeki iyileşmeler ile yakından ilgilidir (Akbay, 1990). Kırmızı et fiyatlarındaki sürekli artışın yanında, tüketici gelirlerinin (satın alma gücünün) enflasyon etkisiyle düşmesi, hayvansal protein açığının büyümesine neden olmaktadır.

Tavuk Eti Tüketim Durumu  Tavukçuluk sektöründeki yüksek maliyetler tavuk eti/kırmızı et fiyat oranının ½ den aşağıya düşmesini engellemektedir. Bu durum ülkemizde tavuk eti maliyetinin gelişmiş ülkelerdeki maliyetlere göre daha yüksek olmasından kaynaklanmaktadır. Ülkemizdeki maliyetlerin yüksekliği ve sübvansiyonların yetersizliği ihracat imkanlarını da sınırlandırmaktadır (Anonim, 2002).

Dış Ticaret  Ülkemizin mevcut üretim sistemi iç talebe yönelik olmakta ve talep artışlarını karşılamanın ötesinde bir ihracat hedefi bulunmamaktadır.  İç tüketim ihtiyacı ve dış pazarın talebi göz önüne alınarak üretimi planlamak yerine, üretim fazlası oluştuğu zamanlarda ihracat olanaklarının zorlanması, dış piyasanın koşullarına uymayı zorunlu hale getirdiğinden ihracatın darboğaza girmesine neden olmaktadır (Anonim, 2002). 

Yıllarında Kanatlı Eti İthalat ve İhracatı  İhracat İthalat  Yıllar Ton Dolar/ton Ton Dolar/ton        

 Ortalama canlı ağırlık  Yemin ete dönüşüm katsayısı  Ölüm oranı  Verim indeksi Etlik Piliçlerde Performans Değerleri

Perform. Değerleri Ekim-KasımAralık-OcakŞubat-MartNisan-MayısHaziran-Tem Ölüm oranı (%) 5,992,224,782,1521,35 Canlı ağırlık (kg) 2,0482,0771,9941,5521,079 Y.D.S.1,7691,7192,0022,2262,721 Besi süresi (gün) 44,444,745,345,544,9 Verim İ.245,72264,052263,28152,5771,66 İşletme G. (TL)

YıllarTEFETavuk Eti Fiyatı (kg) Reel index Yem Fiyatı (kg) Reel index , , , , , , , , ,