Atık Yönetimi

Amaç:Hastane ortamında oluşan atıkların özelliklerine göre kaynağında ayrı toplanarak, sağlığa zarar vermeyecek şekilde uzaklaştırılmasını sağlamak. Öğrenim Hedefleri: Hastane ortamında oluşan atık sınıfları, kaynakları ve özellikleri Atıkların ayrı toplanmasında ve uzaklaştırılmasında dikkat edilecek hususlar İlgili mevzuat hakkında bilgi edinmek

Atık nedir? Üretim ve kullanım faaliyetleri sonucu ortaya çıkan, insan ve çevre sağlığına zarar verecek şekilde doğrudan veya dolaylı biçimde alıcı ortama verilmesi sakıncalı olan her türlü maddedir.

Atık Yönetimi Nedir? Atığın kaynağında azaltılması, özelliklerine göre ayrıştırılarak toplanması, taşınması, geçici olarak depolanması, bertarafı ve bertaraf işlemleri sonrası kontrolü, geri kazanılması vb. işlemleri kapsayan bir yapılanma biçimidir.

Atık Yönetimine ilişkin Genel İlkeler Atık üretiminin ve atığın zararlılığının önlenmesi ve azaltılması esastır. Atığın oluşumunun kaçınılmaz olduğu durumlarda atığın geri kazanılması veya enerji kaynağı olarak kullanılması esastır.

Atık Yönetimine İlişkin Genel İlkeler Farklı türdeki atıkların kaynağında ayrı toplanması esastır. Atıkların lisanslı geri kazanım ve bertaraf tesislerinde, uygun yöntem ve teknolojiler kullanılarak bertaraf edilmesi esastır.

Atık Yönetimine İlişkin Genel İlkeler

Atıkların Ayrıştırılması Neden Bu Kadar Önemli? Hastalıkların yayılmasını önleme Çalışan sağlığı ve güvenliğini sağlama Yerel kaynakların daha etkin kullanılması Çevreyi koruma Bertaraf maliyetlerini düşürme

Tehlikesiz atıkların tıbbi ve tehlikeli atıklara karışması ekonomik yük getirirken, tehlikeli ve tıbbi atıkların tehlikesiz kabul ettiğimiz atıklara karışması sağlık ve çevre açısından çok daha büyük problemler yaratmaktadır. Bu sebeple atıkların kaynağında doğru ayrıştırılması çok önemlidir.

Sağlık kuruluşlarından kaynaklanan atıkların sınıflandırılması Evsel Nitelikli Atıklar Tıbbi Atıklar Tehlikeli Atıklar Radyoaktif atıklar A:Genel Atıklar B:Ambalaj Atıkları C:Enfeksiyöz Atıklar D:Patolojik Atıklar E:Kesici Delici Atıklar F:Tehlikeli Atıklar G:Radyoaktif Atıklar

EVSEL NİTELİKLİ ATIKLAR A: Genel Atıklar B: Ambalaj Atıkları

A.Genel atıklar Sağlıklı kişilerin bulunduğu kısımlar, hasta olmayanların muayene edildiği bölümler, ilk yardım alanları, idari birimler, temizlik hizmetleri, mutfaklar, ambar ve atölyelerden gelen atıklardır. Siyah atık torbalarında biriktirilmelidir.

B. Ambalaj atıkları Tüm idari birimler, mutfak, ambar,atölye vs. den kaynaklanan tekrar kullanılabilir, geri kazanılabilir atıklar: Kağıt Karton Mukavva Plastik Cam Metal vb.

Ambalaj atıkları kaynağında diğer atıklardan ayrı olarak atılır ve toplatılır Mavi atık torbalarında biriktirilmelidir.

Ambalaj atıkları Ekonomiye hammadde olarak geri kazandırılmasını, Atıkların son depolandıkları yerlerde tasarruf yapılmasını, Atıkların çevreyi kirletme potansiyelini engellenmesini sağlar.

TIBBİ ATIKLAR Tıbbi atıkların yönetiminden sorumlu kişi, kurum/ kuruluşlar, bu atıkların çevre ve insan sağlığına zararlı etkilerinin azaltılması için gerekli tedbirleri almakla ve atıklarının bertarafı için gerekli harcamaları karşılamakla, yükümlüdür..

TIBBİ ATIKLAR Tıbbi atıkların yarattığı çevresel kirlenme ve bozulmadan doğan zararlardan tıbbi atık üreticileri, taşıyıcıları ve bertarafçıları sorumludurlar.

TIBBİ ATIKLAR Doğrudan veya dolaylı olarak alıcı ortama verilmesi yasaktır. Kaynağında tehlikeli ve evsel atıklarla karıştırılmaması, ayrı toplanması, taşınması ve bertaraf edilmesi gerekir.

TIBBİ ATIKLAR A.Enfeksiyöz Atıklar B.Patolojik Atıklar C.Kesici Delici Atıklar Uluslararası Biyotehlike amblemi

Enfeksiyöz atıklar Enfeksiyöz ajanların yayılımını önlemek için taşınması ve imhası özel uygulama gerektiren atıklardır.

Enfeksiyöz atıklar Mikrobiyolojik laboratuvar atıkları Kültür ve stoklar İnfeksiyöz vücut sıvıları Serolojik atıklar Diğer kontamine laboratuvar atıkları (lam-lamel, pipet, petri vb.)

Enfeksiyöz atıklar Kan kan ürünleri ve bunlarla kontamine olmuş nesneler Kullanılmış ameliyat giysileri (kumaş, önlük ve eldiven v.b) Bakteri ve virüs içeren hava filtreleri,

Enfeksiyöz atıklar Diyaliz atıkları (atık su ve ekipmanlar) Karantina atıkları Enfekte deney hayvanı leşleri, organ parçaları, kanı ve bunlarla temas eden tüm nesneler

Patolojik atıklar Ameliyathaneler, morg, otopsi, adli tıp gibi yerlerden kaynaklanan vücut parçaları ve sıvıları, organik parçalar, plasenta, kesik uzuvlar v.b (insani patolojik atıklar). Biyolojik deneylerde kullanılan kobay leşleri.

Kesici- delici atıklar Batma, delme, sıyrık ve yaralanmalara neden olabilecek atıklar Enjektör iğnesi İğne içeren diğer kesiciler Bistüri Lam-lamel Cam pastör pipeti Kırılmış diğer cam vb.

Tıbbi atıkların toplanmasında, üzerinde görülebilecek büyüklükte ve her iki yüzünde “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “DİKKAT TIBBİ ATIK” ibaresini taşıyan kırmızı renkli plastik torbalar kullanılır.

Torbalar en fazla 3/4 oranında doldurulur, ağızları sıkıca bağlanır ve gerekli görüldüğü hallerde her bir torba yine aynı özelliklere sahip diğer bir torbaya konularak kesin sızdırmazlık sağlanır.

Bu torbalar hiçbir şekilde geri kazanılmaz ve tekrar kullanılmaz. Tıbbi atık torbalarının içeriği hiçbir suretle sıkıştırılmaz, torbasından çıkarılmaz, boşaltılmaz ve başka bir kaba aktarılmaz.

Kesici- delici atıklar Diğer tıbbi atıklardan ayrı olarak delinmeye, yırtılmaya, kırılmaya ve patlamaya dayanıklı, Su geçirmez ve sızdırmaz, Açılması ve karıştırılması mümkün olmayan plastik veya aynı özelliklere sahip lamine kartondan yapılmış kutularda toplanır.

Kesici- delici atıklar Kutuların üzerinde “Uluslararası Biyotehlike” amblemi ile “DİKKAT! KESİCİ ve DELİCİ TIBBİ ATIK” ibaresi taşımalıdır.

Bu biriktirme kapları, en fazla ¾ oranında doldurulur, ağızları kapatılır ve kırmızı plastik torbalara konur. Kesici-delici atık kapları dolduktan sonra kesinlikle sıkıştırılmaz, açılmaz, boşaltılmaz ve geri kazanılmaz.

Tıbbi Atıkların Ünite içinde taşınması: Tıbbi atık torbaları, ünite içinde bu iş için eğitilmiş, çalışma sırasında eldiven, maske, çizme ve özel koruyucu turuncu renkli elbise giyen personel tarafından, tekerlekli, kapaklı, paslanmaz metal, plastik veya benzeri malzemeden yapılmış sadece bu iş için ayrılmış araçlar ile toplanır ve taşınırlar.

TEHLİKELİ ATIKLAR Sağlık hizmetlerinden oluşan kimyasal atıklar tehlikeli veya tehlikesiz olabilir

Atık aşağıdaki özelliklerden en az birine sahipse tehlikeli olarak düşünülür H1 'Patlayıcı ' H2 'Oksitleyici` H3-A 'Yüksek oranda Tutuşabilenler H3-B 'Tutuşabilen` H4 'Tahriş edici` H5 'Zararlı` H6 ‘Toksik’ H7 ‘Kanserojen’ H8 ‘Korozif’ H9 ‘Enfeksiyon yapıcı’ H10 ‘Teratojenik’ H11 ‘Mutajenik’ H12 Havayla, suyla veya bir asitle temas etmesi ile zehirli veya çok zehirli gazları serbest bırakan madde veya preparatlar. H13 Yukarıda listelenen karakterlerden herhangi birine sahip olan atıkların bertarafı esnasında ortaya çıkan madde ve preparatlar. H14 ‘Ekotoksik’

Tehlikeli Atıklar Zehirli Çevreye Zararlı Tahriş Edici Korozif Yanıcı Patlayıcı

Tehlikeli Atıklar Fiziksel veya kimyasal özelliklerinden dolayı yada yasal nedenlerden dolayı özel işleme tabi olacak atıklar; 1.Tehlikeli kimyasallar 2.Sitotoksik ve sitostatik ilaçlar 3.Amalgam atıkları 4.Genotoksik ve sitotoksik atıklar 5.Farmasötik atıklar 6.Ağır metal içeren atıklar 7.Basınçlı kaplar

Tanı ve deneysel çalışmalar, hastane genel temizlik ve dezenfeksiyon işlemlerinden çıkan katı, sıvı ve gazlardan oluşur. 1.Tehlikeli kimyasallar Formaldehid, fotografik kimyasallar, solventler, organik ve inorganik kimyasallar, sağlık kuruluşlarında bulunma olasılığı en fazla olan tehlikeli kimyasal türleridir.

2. Sitotoksik ve sitostatik ilaçlar Kanser tedavisinde kullanılan hücre öldürücü (sitotoksik)ve hücre çoğalmasını durdurucu (sitostatik) ilaçlar, Bu ilaçların hazırlanmasında kullanılan her türlü ekipman ve koruyucu malzemeler,

3. Farmasötik atıklar Hastanede kullanılan günü geçmiş veya bozulmuş ilaç ve tıbbi maddeler

4. Ağır metal içeren atıklar Tanı, tedavi veya deneysel araştırmalarda kullanılan termometre, tansiyon ölçme aleti ve radyasyondan korunma amaçlı paneller gibi alet ve ekipmanların içinde veya bünyesinde bulunan cıva, kadmiyum, kurşun içeren atıklar,

Ağır metal içeren atıklar Film banyoları, atılan kaplamalar gümüş ve diğer ağır metalleri içeren x-ray filmler.

5. Basınçlı kaplar Ünitelerde tedavi, tanı veya deneysel araştırmalar gibi tıbbi alanlarda kullanılan gazları içinde bulunduran silindirleri, kartuşları ve kutularını kapsar. Nitröz oksit, uçucu halojenehidrokarbonlar, eter ve kloroform, oksijen, etilen oksit gibi gazların depolandığı gaz silindirleri, gaz kartuşları, aerosol kutuları.

Tehlikeli Atıklar Piller Aküler, florasan lambalar, Kartuş ve tonerler, bilgisayar, monitör ve parçaları, Kablo yalıtım malzemeleri elektrikli ve elektronik ekipman makine - ekipman parçaları, Yağ – yakıt filtreleri, Hava filtreleri, Anestezik gaz ambalajı, entübasyon tüpü, airway Kontamine ambalajlar

Tehlikeli atıkların toplanması Tehlikeli atıklar sağlam, sızmaya dayanıklı mavi atık varillerinde diğer atıklardan ayrı olarak biriktirilir. Atığın toplanmaya başlandığı tarihte atık ile ilgili bilgilerin yer aldığı etiket doldurularak varile yapıştırılmalıdır.

Tehlikeli atıkların toplanması Atıklar katı, sıvı, gaz özelliklerine ve türlerine göre ayrı varillerde biriktirilmelidir. Atıklar toplanmaya başladığı tarihten itibaren 180 gün dolmadan atık deposuna gönderilmelidir. Atık varilleri 2/3 oranında doldurulmalı, kelepçeleri kapalı tutulmalıdır.

Tehlikeli Atıkların Ünite İçinde Taşınması: Tehlikeli atıklar eldiven, maske ve koruyucu giysili personel tarafından alınarak geçici atık merkezine getirilir.

Radyoaktif Atıklar Türkiye Atom Enerjisi Kurumu mevzuatı hükümlerine göre toplanıp uzaklaştırılır.

Radyoaktif Atıklar Serbestleştirme sınırlarının üzerinde aktivite konsantrasyonu içeren ve bir daha kullanılması düşünülmeyen nükleer ve radyoaktif maddeler ile radyoaktif madde bulaşmış ya da radyoaktif olmuş yapı, sistem, bileşen ve malzemelerdir. Radyoaktif atıklar, hastanemizin Nükleer Tıp Birimi Çalışanları tarafından oluşumları sırasında kaynağında diğer atıklar ile karıştırılmadan biriktirilir. Kullanılmış radyoizotop jeneratörler kapalı radyoaktif kaynak kapsamında, satıcı firma tarafından alınır.

Radyoaktif Atıklar Katı Radyoaktif Atıklar Radyoaktif biriktirme kabı üzerinde Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği’nde belirtilen “Uluslararası Radyoaktif Atıklar Amblemi” bulunur ve kullanılan radyoaktif maddenin yaydığı radyasyonun tipine ve enerjisine göre gerekiyorsa uygun malzeme ile zırhlanır. Bu atık kaplarının içine yerleştirilen tıbbi atık torbaları dolduğunda ağızları sıkıca bağlanıp etiketlenerek uzun süreli radyoaktif atık bekletme deposunda aktivite değerleri belirlenen sınırların altına düşene kadar (<1 mikroSv/saat) tutulur. Beklemiş ve gerekli radyasyon ölçümleri yapılmış katı atıklar tıbbi atık olarak değerlendirilir. Radyoaktif olmayan atıklar, tehlikeli kimyasal maddeler radyoaktif atık biriktirme kabına atılmazlar.

Radyoaktif Atıklar Sıvı Radyoaktif Atıklar (Tc-99m, iyot) İzin verilen sınırlar çerçevesinde sıvı atıklar, ünite içinde belirlenen ve altında T dirsek bulunmayan lavabodan su ile seyreltilerek kanalizasyon sistemine bırakılır. Lavabo üzerine “Uluslararası Radyoaktif Atıklar Amblemi “ takılır. Yüksek radyoaktivite içeren sıvı atıklar bekletme sistemlerinde bekletildikten sonra yönetmelikçe belirtilen sınırlar çerçevesinde kanalizasyon sistemine bırakılır. Kanalizasyon sistemine bırakılacak radyoaktivite içeren sıvılar içerisinde tehlikeli kimyasallar da bulunuyor ise atıklar tehlikeli atık olarak değerlendirilir. Gaz Radyoaktif Atıklar Gaz halindeki atıklar lisans sahibi sorumluluğunda tesisin projelendirilmesi ve lisanslanması aşamalarında belirlenmiş olan koşullar çerçevesinde atmosfere verilir.

Geçici Atık Deposu Ünitelerden toplanan Tıbbi Atıklar, Tehlikeli Atıklar ve Ambalaj Atıkları Çocuk Hastanesi arkasında yer alan Geçici Atık Merkezine getirilirler. Merkez, atık türlerine göre üç bölmeli, kapıları dışa doğru açılan üzerinde atık amblemi bulunan, en az iki günlük atık kapasitesini alabilen, iç yüzeyi özel malzeme ile kaplı, soğutma tertibatı (+4 ºC) ve pasif havalandırmalıdır.