İSG kİmyasal rİsk etmenleri TEKNİK KONULAR İSG kİmyasal rİsk etmenleri Öğr. Gör. Mehmet Ali ZENGİN B SINIFI İŞ GÜVENLİĞİ UZMANI

İŞYERİ RİSK ETMENLERİ ERGONOMİK RİSK ETMENLERİ Çalışma süresi, yorgunluk, duruş bozuklukları, elle taşıma 5 PSİKOSOSYAL RİSK ETMENLER 4 BİYOLOJİK RİSK ETMENLER Bruselloz,şarbon, veba, tularemi….. 3 KİMYASAL RİSK ETMENLER Madenler, solventler, zehirli gazlar, tozlar 2 FİZİKSEL RİSK ETMENLERİ Gürültü, titreşim, aydınlatma, iyonize ışınlar, termal konfor, basınç 1

KİMYASAL RİSK ETMENLERİ

KİMYASAL MADDE Doğal halde bulunan veya Üretilen veya   Doğal halde bulunan veya Üretilen veya Herhangi bir işlem sırasında Atık olarak ortaya çıkan veya Kazara oluşan her türlü element, bileşik veya karışım olarak tanımlanmıştır. (Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Madde:4)

İnsan Neye, Nereye Baksa Kimyasallarla Karşılaşmaktadır!! Evinin boyası, yalıtımı, aracının yakıtı, tırnağının ojesi, giysileri, yediklerinin tadı, ilaç, tarım ilaçları suni gübreler, vücudunun varlığı...... Kimyasalların üretimi ve kullanılması, ülkelerin ekonomik gelişmelerinde ana unsurlar olduğu gibi, günlük hayatımızın bir parçası haline de gelmiş, insanoğlunun hayat kalitesini artırmıştır.

Dünyada 5 ile 7 milyon farklı kimyasal madde bulunmaktadır Yılda 400 milyon ton kimyasal üretilmektedir. Bunlardan 5.000 ile 10.000 türü tehlikeli 150 - 200 kadarı da kanserojendir. Her yılda 1.200 yeni kimyasal üretilmekte ve piyasaya bir şekilde arz edilmektedir. Bu durumun en korkunç yanı üreten ve kullananların sağlığını nasıl etkileyeceği konusunda çok az şey yada hiçbir şey bilmemeleridir

Tehlikeli Kimyasal: Sağlığa, Güvenliğe Çevreye akut veya kronik zarar verebilen kimyasallar olarak da tanımlanabilir. Bu zararlar da üç ana başlık altında toplanabilir:

Meslek Hastalıkları İş kazaları Ekosistem İşe Bağlı Hastalıklar Yangın dengesini bozma İş Kazaları Parlama-Patlama

KİMYASALLARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI Kimyasallar, vücuda bilinen üç yoldan girerek sağlığa zarar verirler Solunum Absorbsiyon (deri veya gözlerden absorbe edilerek) Sindirim (yiyerek, içerek) KİMYASALLARIN VÜCUDA GİRİŞ YOLLARI

1-Solunum yolu: Kimyasallar işyeri havasında toz, sis, duman, gaz ve buhar şeklinde dağılmış olabilir ve solunabilir. 2-Absorbsiyon. Deri yolu ile absorblanma genellikle sıvı haldeki kimyasalları için geçerli ise de, tozlarda eğer ter ile ıslatılırsa deriden emilebilir. Deride tahrişe neden olan NaOH, HCl, H2SO4 vb aşındırıcı maddelerin aksine bazı kimyasallarda herhangi bir tahriş hissedilmeyebilir. Bu da tehlikenin fark edilmemesine yol açabilir. Benzen, anilin, fenol gibi kimyasallar deriden kan dolaşımına geçer. Ayrıca gözler de sıçrama veya buhar şeklinde bulunan maddeleri absorbe ederler

3-Sindirim yolu: Solunan havada bulunan tozların yutulması, Kimyasal bulaşmış ellerle temizlenmeden yemek yenilmesi, Sigara içilmesi veya Yanlışlıkla yutma yoluyla, gaz, toz, buhar, duman, sıvı veya katı maddeler vücuda sindirim yoluyla da girebilir Yukarıda belirtilen üç yolla vücuda giren kimyasallar dolaşım sistemine girerek bütün vücuda yayılır. Bu yolla sadece etkiye maruz kalan organ değil doğrudan bu etkiye hiç maruz kalmayan organları etkileyebilir ve plesenta yoluyla anne karnındaki bebeğe de geçebilir. Bütün bu yollarla vücuda giren kimyasallar çeşitli sağlık zararlarına neden olurlar.

YAPILMASI GEREKEN Üretimden kullanımına, depolanmasından taşınmasına, kontrol altında tutulması ve yok edilmesine ilişkin süreçlerin etkin olabilmesi için, öncelikle kimyasalların özelliklerinin bilinmesi, Kimyasallardan oluşacak risklerin kontrol altında tutulabilmesi için kimyasalların özellikleri, çevreye, insanlara olan zararları ve etkilerinin bilinmesi, Özetle, her işletme öncelikle kullandıkları, işlettikleri ve işyerlerindeki faaliyetler sonrasında ortaya çıkan ve çıkması muhtemel kimyasallar hakkında yeterli bilgiye sahip olmalı ve mevzuatın gerektirdiği önlemleri alınması konusunda gerekli çalışmaları yapmalıdırlar.

MSDS (Malzeme Güvenlik Bilgi Formları) Günümüzde endüstride bir çok kimyasal yaygın olarak kullanılmaktadır. Yapıları gereği çoğunlukla toksik, korozif ve kolay alev alabilmektedirler. Ancak risk taşıyan özellikleri ile kullanımı ve depolanmalarında alınması gereken önlemler bilindiğinde güvenli bir şekilde kullanılabilmektedirler Kimyasal ya da genel bilinen adı ile Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (Material Safety Data Sheet) birçok ülkede tehlikeli ya da potansiyel anlamda tehlike taşıyan maddelerin güvenli kullanımları ile ilgili gerekli bilgileri sağlamak için kullanılmaktadırlar. Bu nedenle MSDS çalışma ortamındaki kimyasal tehlike ve riskleri kontrol etmek açısından önemli bir rol oynamaktadır

Fizikokimyasal özelliklerle ilgili tehlike kategorileri: R11 , R15 , R17 F (Kolay Alevlenir) R10 (Alevlenir) R12 F+ (Çok Kolay Alevlenir) R7 , R8 , R9 O (Oksitleyici) R2 , R3 E (Patlayıcı) *R-İbareleri; İşaret Sembol *R=malzemenin yol açabileceği zararları ve tehlikeleri gösterir

Toksikolojik özelliklerle ilgili tehlike kategorileri: R34 , R35 , C (Aşındırıcı) R20 , R21 , R22 , R36 ,R37 ,R38 ,R41 , R65 Xn (Zaralı) Xi (Tahriş Edici) R23 , R24 , R25 , R39 , R45 , R46 , R48 , R49 ,R60 , R61 T (Toksik) R26 , R27 , R28 , R39 T+ (Çok Toksik) R-İbareleri İşaret Sembol Toksikolojik özelliklerle ilgili tehlike kategorileri: R50 , R51 , R52 , R53 N (Çevre İçin Tehlikeli)

E T+ N Xn F+ Xn O Xi C Xi PATLAYICI MADDE İKAZI ZEHİRLİ MADDE İKAZI ÇEVRE İÇİN TEHLİKELİ MADDE İKAZI Xn F+ Xn O ALEV ALABİLEN MADDE İKAZI ZARARLI MADDE İKAZI ORGANİK PEROKSİT VE OKSİTLEYİCİ İKAZI Xi C Xi AŞINDIRICI (KOROZİF) MADDE İKAZI TAHRİŞ EDİCİ MADDE İKAZI

Mevzuat 17 17

KİMYASALLARLA DOĞRUDAN VE DOLAYLI OLARAK İLGİLİ MEVZUAT Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Resmi Gazete: 26.12.2003/25328 Kanserojen Ve Mutajen Maddelerle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Asbestle Çalışmalarda Sağlık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Çalışanların Korunması Hakkında Yönetmelik Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Resmi Gazete: 10 Haziran 2004/Sayı : 25488 Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli Ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde Ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Resmi Gazete: 24.12.1973/14752

İşletme belgesi hakkında yönetmelik Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Resmi Gazete 14.07.2004/25522 Sağlık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Resmi Gazete 15.04.2004/25434 Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Resmi Gazete16.06.2004/25494 İşyeri Kurma İzni ve İşletme Belgesi Alınması Hakkında Yönetmelik-MÜLGA Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Resmi Gazete 17.12.2004/25673 YERİNE İşletme belgesi hakkında yönetmelik Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Resmi Gazete 04.12.2009/27422 Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği –MÜLGA Çevre ve Orman Bakanlığı Resmi Gazete 11 Temmuz 1993/21634 ) (26/12/2008 tarih ve 27092-Mükerrer S.R.G. de yayımlanan "Bazı Tehlikeli Maddelerin, Müstahzarların Ve Eşyaların Üretimine, Piyasaya Arzına Ve Kullanımına İlişkin Kısıtlamalar Hakkında Yönetmelik"nin 10. Maddesi ve **26/12/2008 tarih ve 27092-Mükerrer S.R.G. de yayımlanan "Tehlikeli Maddelerin Ve Müstahzarların Sınıflandırılması, Ambalajlanması Ve Etiketlenmesi Hakkında Yönetmelik"nin 40. Maddesi ile yürürlükten kaldırılmıştır.**)

Çevre Bakanlığı Resmi Gazete Tarih Ve Sayı 11.03.2002/24692 YERİNE Güvenlik Bilgi Formlarının Düzenlenmesine İlişkin Usul ve Esaslar Tebliği- MÜLGA Çevre Bakanlığı Resmi Gazete Tarih Ve Sayı 11.03.2002/24692 YERİNE Tehlikeli Maddeler Ve Müstahzarlara İlişkin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması Ve Dağıtılması Hakkında Yönetmelik Çevre ve Orman Bakanlığı Resmi Gazete Tarih Ve Sayı 26.12.2008 / 27092 Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik Çevre ve Orman Bakanlığı Resmi Gazete Tarih Ve Sayı 18.08.2010 / 27676 Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği Çevre ve Orman Bakanlığı Resmi Gazete Tarih Ve Sayı 23.6.1997 / 23028 Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Çevre ve Orman Bakanlığı Resmi Gazete Tarih Ve Sayısı :27 Ağustos 1995/ 22387 Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği Çevre ve Orman Bakanlığı Resmi Gazete Tarih Ve Sayı: 21.01.2004/25353 Kontrole Tabi Kimyasal Maddeler Hakkında Yönetmelik Sağlık Bakanlığı Resmi Gazete Tarih Ve Sayı:16.06.2004/25494 Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik Bu Yönetmelik, tehlikeli maddeler bulunduran kuruluşlarda büyük endüstriyel kazaların önlenmesi ve muhtemel kazaların insanlara ve çevreye olan zararlarının en aza indirilmesi amacıyla, yüksek seviyede, etkili ve sürekli korumayı sağlamak için alınması gerekli önlemler ile ilgili usul ve esasları belirler.

Nükleer Tesislere Lisans Verilmesine İlişkin Tüzük Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Resmi Gazete Tarihi Ve Sayı:19.12.1983/ 18256 Radyasyon Güvenliği Tüzüğü Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Resmi Gazete Tarihi Ve Sayı: 7.9.1985,/ 18861 Radyasyon Güvenliği Yönetmeliği Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Resmi Gazete Tarihi Ve Sayı: 24.03.2000/23999 Radyoloji, Radyom Ve Elektrikle Tedavi Müesseseleri Hakkında Nizamname Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Resmi Gazete Tarihi Ve Sayı: 06.05.1939/ 4201

3 BİYOLOJİK RİSK ETMENLER Biyolojik risk etmenlerine; virüsler, bakteriler, parazitler, mantarlar neden olur.

Biyolojik Etmenler- Tanım Herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen Genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dahil olmak üzere Mikroorganizmaları, hücre kültürlerini ve insan endoparazitlerini ifade eder. Biyolojik etmenlerle ilgili yürürlükteki mevzuat: 6331sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’na göre düzenlenen “Biyolojik etkenlere maruziyet risklerinin önlenmesi hakkında yönetmelik”tir. (15.06.2013, RG: 28678)

Biyolojik Etmenler Biyolojik etmenler, enfeksiyon risk düzeyine göre 4 gruba ayrılmaktadır; Grup 1 Biyolojik etmenler: İnsanda hastalığa yol açma olasılığı bulunmayan etmenler Grup 2 Biyolojik etmenler: İnsanda hastalığa neden olabilen, çalışanlara zarar verebilen; ancak, toplumda yayılma olasılığı olmayan, genellikle etkili korunma veya tedavi olanağı bulunan etmenler

Biyolojik Etmenler Grup 3 Biyolojik etkenler: İnsanda ağır hastalığa neden olan, çalışanlar için ciddi tehlike oluşturan, toplumda yayılma riski bulunabilen, ancak etkili korunma ve tedavi olanağı bulunan etmenler Grup 4 Biyolojik etkenler: İnsanda ağır hastalığa neden olan, bulunabilen, ancak etkili korunma ve tedavi olanağı bulunmayan biyolojik etmenler (risin, stafilokoksik enterotoksin, mikotoksin) Grup 3 ve Grup 4’te yer alan biyolojik etmenler için acil eylem planı hazırlanır

Biyolojik Etmenler Enfeksiyon hastalığının meydana gelmesi için; Biyolojik etmen / etken(Patojenite, Virülans) Bulaşma yolu’na gerek vardır Duyarlı (Çalışan) Bu üçlü etkileşime ENFEKSİYON ZİNCİRİ denmektedir

Enfeksiyon Zinciri- Etmen Biyolojik etmenin hastalık yapabilme yeteneği patojenite (primer atak hızı) Etmenin meydana getirdiği hastalığın şiddeti / düzeyi virülans olarak tanımlanmaktadır (vaka/ölüm oranı, engelli/vaka oranı) Sağlık hizmeti verilen birimlerde, patojenite ve virülansı yüksek, dirençli mikroorganizmalar, hastane enfeksiyonuna yol açmakta Hastalarla birlikte, sağlık çalışanlarını da tehdit etmektedir

Enfeksiyon Zinciri- Bulaşma Yolu Hava Kontamine aletlerle kesici, delici yaralanmalarla meydana gelen temas Ortak kullanılan giysi, araç ve gereçler Kontamine kan ve kan ürünleri ile temas ve Vektörlerle bulaşabilir Çalışma ortamı, enfeksiyon zincirinin tüm halkalarını içermektedir - Ayaktan ve yataklı tedavi kurumları - Tanı ve araştırma laboratuvarları, bu etmenlerin bulaşması için elverişli ortamlardır

Enfeksiyon Zinciri- Duyarlı (Çalışan) Enfeksiyon zincirinin son halkasıdır Özgün olan ve olmayan kişisel savunma mekanizmalarının, Ağır çalışma koşullarının yarattığı stres Beslenme yetersizliği gibi nedenlerle yeterince işlev göremediği durumlarda, çalışanın enfeksiyon hastalıklarına olan duyarlılığı artmaktadır

Mesleki Bulaşıcı Hastalıklar SSK mevzuatında yer alan Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğü’ndeki Meslek Hastalıkları listesinde “D” grubunda yer almaktadır Bu grupta yer alan enfeksiyon hastalıkları, 4 grup halinde ve 30 hastalık olarak belirtilmektedir

Tablo 1. Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğünde Mesleksel Bulaşıcı Hastalıklar Grup Hastalık Yükümlülük Süresi Riskli İşler D-1 Helminthiasis Ankilostomiasis Necatoriasis 3 ay Tünel, yer altı, maden işleri, killi ve nemli toprakta çalışma D-2 Tropik Hastalıklar Malarya Amebiasis Sarı Humma Veba Rekürrent Ateş Dank Leismaniasis Framboesia Lepra Lekeli Humma Riketsiyoz 40 gün 30 gün 10 gün 12 gün 7 ay 8 hafta 25 yıl 20 gün İlgili sağlık kuruluşları ve laboratuvarlar D-3 Hayvanlardan insanlara bulaşan hastalıklar (zoonoz) Bruselloz Şarbon Salmonella enf. Weil Hastalığı Kuduz Ornithozlar,Psittakoz Şap Hastalığı Çiçek Q Humması Ekinokok Humması Ruam Bovin tipi Tüberküloz 6 ay 30gün 14 gün 2 yıl 1 yıl 1 ay Hayvan bakıcılığı, hayvan ürünleri ile ilgili işler, hayvan hastaneleri, veteriner hekimler, kasaplar, sakatat işleri, süt ve süt ürünleri işleme tesisleri D-4 Meslek gereği enfeksiyon hastalıklarına özellikle maruz kişilerdeki enfeksiyon hastalıkları Viral Hepatit Tüberküloz Hastane, verem savaş dispanserleri, poliklinik araştırma laboratuvarı

Korunma Maruz kalınan biyolojik etmenlerin tümüne yönelik risk değerlendirmeleri yapılmalı Değerlendirmeler periyodik olarak tekrarlanmalı Etmenlerin risk oluşturması durumunda, çalışanın maruziyeti önlenmeli Teknik olarak bu mümkün değilse maruziyet en aza indirilmeli Çalışan sayısı, mümkün olan en az düzeyde tutulmalı Ortam, bulaşmayı önleyecek şekilde düzenlenmeli Toplu korunma önlemleri alınmalı Olanaklı değilse; maske, eldiven, koruyucu giysi gibi kişisel korunma teknikleri uygulanmalı Etmenlerin dışarıya sızması, taşınması önlenmeli

Psikososyal Etmenler

İş Yerinde Görülen Psikososyal Etmenler Çalışanlar arasındaki ilişkileri içermekte Çalışanın, ruhsal ve sosyal iyilik durumunu doğrudan etkilemektedir; Bu etmenler; Çalışma ortamı, fiziksel koşullar Çalışma süresi, gece mesaisi, sık nöbet tutulması Ücretler Yönetsel ve çalışanlarla ilgili faktörler, mobing, kurum kültürü Sendikalaşma

İş Yerinde Görülen Psikososyal Etmenler Mobbing İzinlerin durumu Mesleki becerilerin geliştirilmesine yönelik destek programlarının varlığı Çalışma ortamının fiziksel koşulları İşlerin organize edilme durumu Kurum kültürü

İş Yerinde Görülen Psikososyal Etmenler Gece mesaisi Sık nöbet Hasta ve iş yükü Psikososyal etmenlerin iyileştirilmesi iş yeri ortamındaki tehlikelerin kontrol altına alınmasına da yardımcı olacaktır

Çözüm Üstlerin desteğinin sağlanması İşin iyi yapıldığında takdir edilmesi Çalışanın görevinin tanımlanması Organizasyonun düzeltilmesi İş yeri ortam koşullarının iyileştirilmesi Çalışma süresi ve izinlerin düzenlenmesi Maddi sorunların çözülmesi Hizmet içi eğitim programlarının düzenlenmesi Açık iletişimin gerçekleştirilmesi ile sağlanabilir

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM….