SOSYAL BİLGİLER DERSİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Mevcut Sosyal Bilgiler Programında benimsenen ölçme ve değerlendirme yaklaşımında, derinliği olmadan çok sayıda kavram ve ilkeyi öğrenme, rutin problemleri çözebilme, ezber bilgi ve yazılı materyallerden bilgiyi aynen aktarmanın önemi azalmışken; Okuduğunu anlama, kritik etme, yorumlama Bilgi toplama, analiz etme ve bir sonuca ulaşma Grafik ya da tablo halinde verilen bilgilerden sonuç çıkarma Gözlem yapma, gözlemlerden sonuca ulaşma

Günlük hayatta karşılaşılan problemleri çözebilme Araştırma yapma Öğrendikleri ile gerçek yaşam arasında ilişki kurma gibi becerilerin önemi artmıştır.

Yazılı Sınavlar (Açık uçlu sorular) Açık uçlu sınav diye de bilinen yazılı yoklamalar, öğrencilere soruların yazdırılıp veya yazılı verilip bunlara belli bir sürede yazılı cevap vermeleri istenen sınavlardır. Yazılı yoklamalar eğitim sistemimizde en çok kullanılan sınav tiplerindendir.

Yazılı sınavlar yapılırken dikkat edilmesi gereken özellikler şunlardır: Her soru bir özelliği veya kazanımı ölçecek nitelikte olmalıdır. Sınav soruları ders kitabından veya bir kaynaktan aynen alınmamalıdır. Soru sayısını ve soruların kalitesini yüksek tutarak, kapsam geçerliliğini ve sınavın amaca uygunluğunu artırmak gerekir.

Sorular açık ve anlaşılır olmalı, öğrenciler farklı şekillerde algılamamalıdır. Sorulara birbirinden bağımsız olarak cevaplanabilmelidir. Sorularda ifade ve yazım hataları bulunmamalıdır. Yazılı sorularına verilen cevapların puanlanmasında önceden hazırlanmış bir cevap anahtarı olmalıdır.

Yazılı Sınavların Avantajları Öğrencileri daha çok çalışmaya teşvik eder. Öğrenme ve öğretme sürecinde etkili bir ölçme aracıdır. Şansla doğru cevap verme olasılığı neredeyse hiç yoktur, bu da güvenirliği artırıcı bir özelliktir. Üst düzey bilişsel davranışların ölçülmesinde (analiz, sentez, değerlendirme) kullanılabilecek geçerliği en yüksek olan ölçme aracıdır. Yazılı sınavların hazırlanması kolay ve az zaman alır.

Yazılı Sınavların Dezavantajları Soru sayısı sınırlıdır. Soruları hazırlamak kolay değildir. Yazılı sınavlar puanlayıcıdan kaynaklanan sistematik hatalara açıktır. (Kâğıt düzeni, yazı güzelliği, çirkinliği, öğrencinin sınıf içi durumu vb.) Yazılı sınavları değerlendirmek için puanlama anahtarı hazırlanmalıdır. Yazılı sınavların puanlanmasının objektif yapılmasında güçlükler vardır.

Kısa Cevaplı Sorular Cevabı bir kelime, cümle, sayı, sembol, tarih veya birkaç madde olan sorulara denir. Kısa cevaplı sorular iki türlüdür. Birincisi; soru cümlesi türünde ikincisi ise boşluk tamamlama türündedir. Bu ölçme aracının yazılı yoklamadan farkı cevabının kısa olmasıdır. Seçmeli testlerden farkı ise cevabın seçilme yerine yazılmasıdır. Bu yüzden doğru cevabın şansla bulunma imkânı yoktur.

Doğru-Yanlış Soruları Eğitimde testlerin kullanılmaya başladığı dönemde çok kullanılan, ancak sonradan daha etkin ölçme araçlarının kullanılmasıyla kullanılmamaya başlamış olan bu teknikte; öğrencilerden doğru yanlış olarak verilen ifadeleri ayırt etmeleri istenir. Bu teknikte cevap doğru-yanlış şeklinde olduğu için, cevaplayıcının doğru cevabı bulma olanağı %50’dir. Bundan dolayı geçerliği ve güvenirliği düşüktür.

Çoktan Seçmeli Sorular Cevapların cevaplayıcılar tarafından verilmediği, doğru cevabın testi hazırlayanlar tarafından seçenekler arasında verilerek cevaplayıcılardan doğru cevabın bulunmasının istendiği test türüdür. Çoktan seçmeli maddelerde yer alan madde formu 4 bölümden oluşmaktadır: Madde kökü: Cevaplandırılması istenilen soru yer alır. Seçenekler (Şıklar): Madde kökünde yer alan soruya uygun cevap olma olasılığı olan ifadelerden oluşur. Anahtarlanmış (Doğru) cevap: Sorunun doğru cevabıdır. Çeldiriciler: Doğru cevap dışındaki, bilmeyeni ve az bileni yanıltmak üzere verilen seçeneklerdir.

Çoktan seçmeli testler günümüzde en çok kullanılan ölçme araçlarındandır. Bu durumun bazı sebepleri vardır ki, bunlar çoktan seçmeli testlerin avantajlarından kaynaklanmaktadır. Bunlar şu şekilde sıralanabilir: Puanlanması objektif ve kolaydır. Çok sayıda kişiye kısa sürede uygulanabilir. Çok sayıda soru sorulabilir. Her yaş düzeyinde öğrenciye uygulanabilir.

Bunlarla beraber çoktan seçmeli testlerin bazı sınırlılıkları da vardır: Üst düzey davranışların ölçülmesinde yetersizdir. Şans başarısı vardır. Hazırlanma süresi uzun ve zahmetlidir, uzmanlık gerektirir. Doğru cevap çoğu zaman madde içerisinde verilir.

Eşleştirmeli Sorular Eşleştirmeli maddeler, çoktan seçmeli testlerin bir çeşididir. Eşleştirmeli testlerde birden çok madde kökü, bazı seçeneklerle eşleştirilir. Diğer bir ifadeyle, eşleştirmeli testlerde, iki kolonda verilen kelimeler, numaralar, semboller veya cümleler eşleştirilir. Genelde, madde kökü için hangi seçenek doğruysa bu seçeneğin önündeki harf veya madde numarası belirtilen yere yazılır.

Eşleştirme maddeleri hazırlanırken şunlara dikkat edilmelidir: Bir eşleme takımındaki öncüller ile cevaplar eşit sayıda olmamalıdır. Eğer öncüller ile cevaplar eşit sayıda olursa, öğrenci, ilk etapta bildiklerini eşleştirecek, kalanını ise tahmin edebilecektir. Bir eşleme takımını oluşturan maddelerin tümü aynı sayfada bulunmalıdır.

Bir eşleştirilmeli maddeler grubundaki madde sayısı en az 6, en çok 15 olmalıdır. Madde sayısının altıdan az olması, cevaplayıcının tahminle doğru cevabı bulma olasılığını artırır. Bir eşleştirme maddesi grubunda yer alan öncüller listesi ile cevaplar listesinin her biri benzeşik ögelerden oluşmalıdır. Yönergede, eşleştirmenin neye göre yapılacağı, cevapların nasıl işaretleneceği açık ve anlaşılır bir dille dile getirilmelidir.

Alternatif Ölçme Değerlendirme Araçları Alternatif ölçme değerlendirme kapsamında çok sayıda ölçme aracı kullanılmaktadır. Bunlar; Performans Değerlendirme Portfolyo Değerlendirme Proje Dereceli Puanlama Anahtarı (Rubrik) Kontrol Listeleri

Derecelendirme Ölçekleri Gözlem Formları Tutum Ölçekleri Öz Değerlendirme Akran Değerlendirme Grup Değerlendirmesi Görüşme (Mülakat) Kavram Haritaları Yapılandırılmış Grid Tanılayıcı Dallanmış Ağaç (TDA) Kelime İlişkilendirme Testleri (KİT)

Performans Değerlendirme Öğrencilerin aktif öğrenme yoluyla süreç içerisinde gerçekleştirdikleri çalışmaların, etkinliklerin ve süreç sonrasında ortaya koymuş oldukları ürünlerin değerlendirilmesi performans değerlendirme olarak bilinmektedir. Performans değerlendirmesi sadece sürecin değerlendirilmesini kapsayacağı gibi hem sürecin hem de süreç sonunda ortaya konan ürünün birlikte değerlendirilmesini de kapsayabilir.

Öz Değerlendirme Öz değerlendirme, öğrencilerin kendi çalışmalarının uygunluğuna ilişkin ölçütleri belirledikleri ve bu ölçütlerin ne kadarını karşıladıklarına ilişkin kararları kendilerinin verdikleri değerlendirme türü olarak bilinmektedir.

Öz değerlendirme formu Kendini değerlendirme, öğrencilerin kendi güçlü ve zayıf yönlerini tanımalarına yardım eder. Performansının düzeyi hakkında karar vermek için kişisel ya da kişiler arası kriter koymada ve öğrencinin motivasyonunun yükselmesinde öğrencilere fırsat verir. Öğrencilerin değişik durumlarda davranışlarını kontrol altına almalarını sağlar. Kendini değerlendirme ile öğrenci sürecin bir parçası olduğunu hisseder. Kendilerine dışarıdan bakma yetisi gelişir.

Bu tür değerlendirmenin olumsuz yönleri de vardır: Genellikle kendi performanslarını değerlendirirken yanlılığın varlığı göz ardı edilmemelidir. Başlangıçta kendini değerlendirme, öğrencilerin deneyimsizliği nedeniyle yanılgılara neden olabilir.

Performans Değerlendirme Öğrencilerin aktif öğrenme yoluyla süreç içerisinde gerçekleştirdikleri çalışmaların, etkinliklerin ve süreç sonunda ortaya koydukları ürünlerin değerlendirilmesi performans değerlendirme olarak bilinmektedir. Performans değerlendirme, sürecin değerlendirilmesinden oluşacağı gibi, sadece ürünün ya da hem süreç hem de ürünün değerlendirilmesini kapsayabilir.

Performans ölçmenin faydaları şu şekilde özetlenebilir: Performans ölçmenin en önemli faydası okul içindeki ve dışındaki olgu ve yapılarla ilgili karmaşık becerilerin ölçülmesine imkân sağlar. Performans ödevleriyle, diğer ölçme araçlarıyla ölçülemeyen öğrenme ürünleri ölçülebilir. Performansın ölçülmesi, öğrencilerin kavramları, karmaşık olayları ve onların yapılarını etkin bir şekilde öğrenmeye imkân sağlar.

Dereceli Puanlama Anahtarı (Rubric) Dereceli puanlama anahtarları, öğrencilerin gösterdikleri performansların sürecini ve sonucunu analiz edebilmek için öğretmenler ya da ölçme uzmanları tarafından geliştirilen açıklayıcı puanlama şemalarıdır. Puanlama öncesi bu tür bir şemanın hazırlanmış olması, puanlamanın objektif olmasını sağlar.

Dereceli puanlama anahtarı Öğrenciler derecelendirme ölçeği kullandıkça ürettikleri ürünün sorumluluğunu daha fazla duyarlar. Öğrencilere bir ödevi tamamlarken kendi performanslarını değerlendirebilecekleri standartlar ve kriterler sağlar. Öğretmen ve öğrenci için açık bir kalite tanımı verir. Öğretmenin öğrenci çalışmalarını değerlendirmelerini basitleştirir. Öğretmenlerin puanlama için harcadıkları zamanın azalmasına katkıda bulunur. Ölçeklerde belirlenen ölçütlerin velilere bildirilmesi, çocuklarına yardımcı olacak velilere kolaylık sağlar.

Portfolyo Öğrenci Ürün dosyası (portfolyo) öğrenci çalışmalarının belli amaçlara göre seçilenlerin sistemli olarak konulduğu dosyadır. Öğrenci ürün dosyasına, öğrencinin yıl içinde yaptığı ödevler, projeler, sınav kâğıtları, öğretmenin öğrenci hakkında yazdığı görüşler ve serbest çalışmalar konur. Ürün dosyasının özelliği, içindekilerin öğrenci ve öğretmen tarafından belirli amaçlar için seçilerek konulmuş olmasıdır.

Öğrenci ürün dosyalarının kullanış amaçları şunlardır: Öğrencinin öz disiplin ve sorumluluk bilincini geliştirmek ve kendi kendini değerlendirme becerisi kazandırmak, Müfredata bağlı olarak gerçekleştirilen yazılı ve sözlü değerlendirmeler ve standart testler dışına çıkarak, alternatif bir değerlendirme yöntemi geliştirmek, Öğrencinin gelişimini kanıtlarla ve daha sağlıklı izleyebilmek, Öğrencinin gelecekteki öğrenmelerine bilgi sunmak ve ışık tutmak, Öğrencilerin yeteneklerini sergilemek ve ilgi alanlarını geliştirmek, Öğrencilerin arkadaşlarının gelişimini izleyerek birbirlerine yardımcı olmalarını sağlamak ve böylelikle gelecekte yapacakları ekip çalışmalarına başlangıç yapmak,

Öğrencilerin kendi çalışmalarını değerlendirmeye yardım etmek, Öğretmene eğitsel kararlar vermede yardım etmek, Aile ile iletişimi sağlamak, Ürün ve süreci değerlendirmek için bilgi toplamayı sağlamak, Programın amaçlarını değerlendirmek için eğitimcilere yardım etmek, Yazma, okuma ve düşünme becerileri arasında bağlantı sağlamak, Öğrencilerin çalışmalarının değerlendirilmesi katılımlarının sağlanması onların çalışmasını teşvik etmek gibi amaçları vardır.

Portfolyo ile değerlendirmenin yararları şunlardır: Bir sınav kâğıdı üzerindeki öğrenci başarısını değerlendirmek yerine bir öğretim süreci içerisinde öğrencinin gelişimini takip etmeyi mümkün kılar. Bir öğrenme süreci içerisinde öğrencinin harcadığı zamanı, çalışmalarını, performansını, eksiklerini, düzeltmelerini, ayrıntılı bir şekilde gösterir. Öğrencinin kendi çalışmalarını değerlendirmede rehberlik eder. Öğrencinin yaratıcılığını geliştirmede daha bilinçli olmasını sağlar. Öğretmenin öğrenme-öğretme süreci içerisinde her bir öğrencinin, gelişimleri ile ilgili performansını içeren bir kaydının elinde olmasını sağlar. Bir öğrencinin bir bütün olarak gelişim aşamalarını izleme fırsatı elde edilir.

Portfolyo amacına uygun kullanıldığında pek çok fayda sağladığı gibi portfolyoyu değerlendirme yapmak için kullanımda bazı zorluklar vardır. Bunlar şöyle sıralanabilir: Portfolyo ek zaman gerektirir. Öğrenci ürün dosyasının içinde bulunan örnekler öğrencinin gerçek bilgisinin ve başarısının göstergesi olmayabilir. Portfolyo yaklaşımının en güçlü yanlarından biri olan esneklik onu kusurlu yapabilir. Portfolyonun nasıl değerlendirileceği veya nasıl puanlanacağı da bir sınırlılık olarak kabul edilmektedir.

Tanılayıcı Dallanmış Ağaç Birbiri ile ilişkili soruları, doğru ve yanlış şeklinde birbirlerinin devamı niteliğinde sorulmasıdır. Verilen her doğru yanıta bağlı olarak başka bir soru sorulur. Yararları Bilgisayar ortamında kullanılabildiği için öğrenmeyi daha eğlenceli hale getirir. Değerlendirmeden çok öğretim amacına hizmet eder. Öğrencilerin yanlışlarını sonraki safhada düzeltmesine olanak sağlar. Yanlış ya da eksik davranışları ortaya çıkartır.

Yapılandırılmış Grid Öğrencilerin gelişim düzeyine bağlı olarak 6-16 kutucuktan oluşan bir tablo şeklinde hazırlanan yapılandırılmış gride, her kutucuğa bir kelime, resim, sayı vs. yazılır. Sorulan bir soruya bağlı olarak bu kutucuklardaki uygun kelime ya da kelimeler öğrenci tarafından seçilmesi istenir. Doğru cevap sayısına bağlı olarak, öğrencilerin seçtiği doğru ve yanlış sayılarına bağlı olarak puanlama yapılır. Böylece doğrular gibi yanlışların da puanlamaya katılması sağlanır.

Yararları Değerlendirmenin monotonluktan uzaklaşması sağlanır. Görsel düşünce ve becerilerin gelişimini sağlar. Kısa sürede uygulanabilir. Yanlış seçilen kutucuklar öğrencilerin eksiklerini ortaya koyar. Yanlışları eleyerek doğru yanıt bulunma gibi bir durum yoktur.

Kelime İlişkilendirme Testi Kelime ilişkilendirme testinde, herhangi bir konuyla ilgili önce anahtar bir kavram verilir. Verilen bu kavramın çağrıştırdığı kelimelerin öğrenciler tarafından sıralanması istenir. Böylece öğrencinin bir anahtar kavrama ilişkin sıralı yanıtları uzun süreli bellekte, bilişsel yapıdaki kavramlar arasındaki ilişkileri ve kavramların anlamsal yakınlığını gösterdiği varsayılır.

Yararları Hazırlanması kolay ve hızlıdır. Tüm sınıf ve düzeylerde uygulanabilir. Bireysel ya da grupla uygulanabilir. Öğrencinin bilişsel yapısındaki kavramlar arasındaki ilişkileri ortaya koyabilmesini sağlar. Görsel hafıza ile öğrenme kolaylaşır.

Akran Değerlendirme Akran değerlendirme, gruptaki öğrencilerin belli ölçütler çerçevesinde birbirlerini değerlendirme sürecidir. Akran değerlendirme, öğrencilerin kendilerine olan güvenlerinin artmasını sağlar. Öğrenciler, arkadaşlarının çalışmalarındaki yeterlik düzeylerini değerlendirirken adil olmayı öğrenirler, nesnel bir bakış açısı kazanırlar ve eleştirel düşünme becerilerini geliştirirler. Değerlendirmeye temel oluşturan beceri ve ölçütlerin saptanması konusunda öğrenciye bakış açısı sağlar.

Akran değerlendirme, öğrencilerin kendilerine olan güvenlerinin artmasını da sağlar. Kişinin öğretmen dışında başka birinden de dönüt almasına yardımcı olur. Değerlendirmeye temel oluşturan beceriler ve ölçütlerin saptanması konusunda öğrenciye bakış açısı sağlar. Bireyin, özellikle grup çalışmalarında arkadaşlarını önceden belirlenmiş ölçütleri içeren dereceleme ölçekleriyle değerlendirmesi bilişsel ve duyuşsal becerilerinin gelişimine katkı sağlar.