Depolar ve Depoculuk, Paketleme ve Malzeme Elleçleme LOJ436 Lojistik Yönetimi Ders – VII Depolar ve Depoculuk, Paketleme ve Malzeme Elleçleme Dr. Gültekin ALTUNTAŞ

Giriş Ambar, antrepo, dağıtım merkezi, depo, vb. Geleneksel anlamda, malzeme ve ürün stoklarının tutulduğu, saklandığı ve korunduğu yer… Modern anlamda ise, hizmet üreten, maliyet avantajı sağlayan; böylece tedarik zincirine değer katan noktalar… Taşıma ekonomisi sağlar. Üretim ekonomisi sağlar. Satın almada miktar indirimi elde edilir. Mal akışı ve tedarikinde süreklilik sağlar. Üretim ve müşteri istek ve ihtiyaçları arasında denge kurar. 2

Giriş Geleneksel anlamda depolar, kullanılmadığı dönemlerde ürün stoklarının bekletilmesi ve saklanması ile ilgiliyken, Modern anlamda, söz konusu faaliyetlere ek olarak, Ürünlerin teslimi, Sevkiyatı, Ayrıştırılması, Birleştirilmesi, Konsolidasyonu, Vb. fonksiyonları yerine getirir. 3

Depo Tipleri Üretim destekleme depoları, Tedarikçi Depo Üretim Üretimin desteklenmesi amacıyla hammadde, malzeme, montaj parçaları gibi malların üretimde kullanılmak üzere hazır bulunduğu yerlerdir. Malzeme ambarı, hammadde ambarı, giriş ambarı adlarıyla da anılır. Üretici tarafından işletilen bir depo olabileceği gibi, üreticinin ana tedarikçisi tarafından da bir depo haline de gelebilir. Tedarikçi Depo Üretim 4

Depo Tipleri Yükleme ve dağıtım depoları, Fabrikalarda imal edilen ürünlerin, müşterilere sevk edilme zamanına kadar tutulduğu ve korunduğu depolardır. Ürün ambarı, mamul ambarı, sevkiyat ambarı ya da deposu adlarıyla da anılır. Ürün stoklamak, müşteri hizmet düzeyini arttırmak yanında, birçok ölçek ekonomisi açısından da ekonomik yararlar sağlayabilir. 5

Depo Tipleri Ürün ayrıştırma ve birleştirme depoları, Müşteri Depo Üretim miktarları ile son kullanma miktarlarının farklı olmasından kaynaklanır. Üretim büyük miktarlarda yapılmasına karşın, her bir tüketicinin son kullanım miktarı görece çok daha düşüktür. Üretilen ürünlerin müşteri ve/veya tüketicilere uygun miktarlarda bölünmesi işlemi, ürün ayrıştırma ve birleştirme depolarında yapılır. Müşteri Depo Üretim Üretici Aynı depo olabilir. 6

Depo Tipleri Son şekillendirme ve son montaj depoları, Sipariş sonrası işlemlerin yapıldığı depolardır. Ürünler, üretim işlemi ve ana montaj aşamaları tamamlandıktan sonra stoklara alınır. Üretim tesisleri yerine müşterilere yakın yerlerde olmaları avantaj sağlayabilir. Stok biriktirme depoları, Bazı ürünlerin üretim ve kullanım zamanları farklıdır. Bu nedenle, ürünlerin önceden üretilerek biriktirilmesi, satılacağı dönemin beklenmesi gerekir. 7

Depo Tipleri İade depoları, Bölge depoları, Satılan bazı ürünlerin arıza, hasar veya bir nedenle iadesi gerekebilir. Söz konusu ürünlerin tekrar işlem görmesi gerekebilir. Genellikle araştırma, tamirat ya da hurdaya çıkarma işlemleri yapılır. Bölge depoları, Şimdiye kadar sayılan tüm fonksiyonların tamamını ya da bir kısmını yerel pazarlara yönelik olarak daha küçük ölçekte gerçekleştiren depolardır. Müşteriye yakın tedarik olanağı sağlar. Bölgede reklam yapılmış olur. 8

Depo Tipleri Antrepolar, Gümrüklü sahalarda kurulan, uluslararası ticarette gelen/giden malların miktar ve özelliklerinin incelendiği, değer tespitlerinin yapıldığı ve yasal işlemler gerçekleştirilinceye kadar tutulduğu ve korunduğu özel amaçlı depolardır. Genel Amaçlı Antrepolar A, B ve F tipi Özel Amaçlı Antrepolar C, D ve E tipi 9

Depo Tipleri – Sahipliklerine Göre Özel depolar, Sahibi ve işletmecisinin genellikle aynı işletme olduğu depolardır. Depolama hizmeti alınabilecek başka bir işletme yoksa, Depodan beklenen yararlar, bir başka deyişle, hedeflenen müşteri hizmeti düzeyi ve ekonomik yararlar depo yatırımını geçerli kılarsa, yapılır. Deponun, depo süreçlerinin ve elleçleme işlemlerinin kontrolüne yönelik, Avantaj sağlar. Esneklik sağlar. Reklam avantajı getirir. Buna karşın, Depo yatırımı gerektirir. Esnekliği kaybettirir. 10

Depo Tipleri – Sahipliklerine Göre Genel depolar, Bağımsız işletmeler olarak, depolama hizmeti isteyen tüm işletmelere açıktır. Bir ya da çok defalık, kısa ya da uzun süreli olarak kiralanabilirler. Genel mallar deposu Soğuk depolar Ev eşyası ve mobilya depoları Özel eşya deposu Dökme mallar deposu Antrepolar 11

Depo Tipleri – Sahipliklerine Göre Anlaşmalı depolar, Ayrıntı ve sorumlulukların belirlendiği bir sözleşme üzerinden, riskin iki tarafa da ait olduğu, sürekli kullanıma açık depolardır. Aktarma depoları, Bir dağıtım sistemi olarak görülmelidir. Gelen ürünler, saklanmak amacıyla değil, ayrıştırma/birleştirme işlemleri sonrası tüketilecek noktaya gönderilmek üzere yeniden nakliyeye hazırlanmak amacıyla gelirler. 12

Depo Fonksiyonları Ürünleri korumaya ek olarak, Stok hareketleri ile ilgili fonksiyonlar, Teslim alma, transfer ve istifleme, müşteri siparişlerinin seçimi, sevkiyat işlemleri ile aktarma işlemlerini içerir. Stok saklama işlemleri, İstifleme, tutma ve saklama işlemlerini içerir. Bilgi akışı fonksiyonu, Stokların durumu ve hareketleri ile ilgili bilgi sağlanması işlemlerini içerir. Stok sayımı işlemleri, Belirli periyotlarla depoda bulunun stokların kontrol edilerek sayılması işlemidir. Katma değer hizmetleri, Stoklama dışındaki görevlerdir. 13

Depo Planlanması Depo yeri seçimi Makro yaklaşım Mikro yaklaşım Pazara yakın yerleştirme Teslimat ön süresini kısaltmak, hizmet düzeyini arttırmak, müşterilere güven vermek ve taşıma ekonomisinden yararlanmak amacıyla yapılır. Üretime yakın yerleştirme Ürünün kaynağına yakın olmak ve taşıma ekonomisinden yararlanmak amacıyla yapılır. Ara yerleştirme Farklı yörelerdeki üretim tesislerinde üretilen ürünlerin farklı pazar alanlarına birleştirilerek gönderildiği durumlar için kullanılır. Toplam taşıma maliyetlerinin minimize edildiği matematiksel optimizasyon modelleri de kullanılabilir. Mikro yaklaşım 14

Depo Planlanması Depo büyüklüğü Depo sayısı, Taban alanı, yükseklik boyutu ve depo hacmi… Pazar ile ilgili faktörler, Ürün özellikleri, Depo tasarımı, Geleceğe yönelik beklentiler depo büyüklüğü üzerinde etkili unsurlardır. Depo sayısı, Ekonomik faktörlerden etkilenir. Etkileri önce pozitif olsa da sonrasında aksi yönde değişebilir. 15

Depo Tasarımı Deponun kullanım amacı ve kullanım biçimi önemlidir. Öncelikli olarak, ürünler ve bunların hareket özellikleri incelenir. Kat sayısı  Genellikle tercih tek kat olmasıdır. İki ya da daha fazla kat dikey hareket gerektirir; yatırım ve işletme maliyetlerini yükseltir. Hacim  Depo tabanın yerleşimi ile dikey boyutun kullanılabilmesine bağlıdır. Malzeme Akışı  Depo tasarımı, bina içinde malzemenin sürekli akışına uygun olmalıdır. 16

Depo Tasarımı İyi bir depo yerleşimi ve akış planı, Ürün akışını geliştirir. Depo hacminin kullanım oranını yükseltir. Maliyetleri düşürür. Çalışanlara daha iyi bir çalışma ortamı sağlar. Yerleşim planı yapılırken, Malzeme konulacak her yer işaretlenmiş olmalıdır. Rastgele yerleşim vs. Yer tahsisli (ayırmalı) yerleşim stratejisi belirlenmelidir. Uyumsuzluk / Tamamlayıcılık / Kullanım (Hareket) Sıklığı dikkate alınmalıdır. 17

Depo Tasarımı Gruplama sonrası depo içerisinde yerleştirmede ve stok yerlerinin düzenlenmesinde, Hızlı hareket eden ürünlerin çıkış kapısına yakın olmasına, Yavaş hareket eden ürünlerin çıkış kapısından olabildiğince uzağa konmasına, Orta alanın, sevk öncesi işlem görecek ürünlere / partiler halinde gelen ürünlere / hızlı hareket eden ürünlerin tamamlayıcılarına ayrılmasına, Stok alan ve raflarının, üzerlerine konacak ürünlerin boyut ve ağırlıklarına göre tasarlanmasına, Koridorların hareket yeteneğini kolaylaştıracak biçimlere olmasına, İşlemlerin mümkün olan en kolay şekilde yapılmasını sağlayacak biçimde olmasına, Kontrollerin giriş kapısına yakın, stok alanlarından uzak ve malzeme akış noktaları üzerinde olmamasına, Hatalı ve iade konusu olmuş ürünlerin diğer ürünlerden ayrı olmasına dikkat edilmelidir. 18

Depo Tasarımı Depo donanımı, Stoklama donanımı, Hareket donanımı ve Yönetim ve güvenlik donanımı olmak üzere üçe ayrılır. 19

Depo Yönetimi Depo yönetimi, insan ve makineden oluşan sistemin yönetimini içerir. Ekonomik varlıklarla da ilgilidir. Güvenlik mevzu, özel önem gerektirir. Sistemde, Depo personeli, Çalışanlar Depo yönetim sistemleri, KKP, DYS, TSY, Barkod, RFT, vb. Güvenlik, Bozulabilir ürünler, İstiflendiği yerde hasar görme, Hareket sırasında hasar görme, İç / Dış hırsızlık, Dış sald 20

Paketleme Paketleme, ürünü korumak ve ürünü tanımlayarak diğerlerinden ayırt etmek amacıyla kullanılır. Tüketiciye yönelik ya da lojistik amaçlı olmak üzere iki temel başlıkta incelenebilir. 21

Tüketiciye Yönelik Paketleme Ürün parti büyüklüğü, Ürün ile ilgili bilgi iletme, Promosyon, Elleçleme ve taşıma kolaylığı, Ürünün korunması ve Paketleme maliyeti esaslıdır. 22

Lojistik Amaçlı Paketleme Ürünün korunması, Taşıma kabı, Ayrıştırma ve dozajlama, Birleştirme, İstifleme, Stoklama kolaylığı, Tüketiciye kolaylık ve uygunluk sağlama ve İletişim ve bilgi sağlama esaslıdır. 23

Paketleme Sistemi ve Paket Malzemeleri Seçimi Paket tip ve boyutları, depoda kullanılan araçlarla uyumlu olmalıdır. Standartlaştırma, ölçek ekonomisi sağlar; maliyeti düşürür. Koruma düzeyi, hasar riski ve ürün değeri ile uyumlu olmalıdır. Maliyet, elde edilecek yararı geçmemelidir. Bilgiler, izlenebilir, okunabilir ve anlaşılabilir olmalıdır. Çok ürünü biraraya getirecek kadar büyük, elleçlenerek taşınabilecek kadar da küçük olmalıdır. Ürün ile uyumlu olmalıdır. Geri dönüşümlü/yeniden kullanılabilir/çevre koruyan malzemeler avantaj sağlayabilir. Hafif malzemeler avantaj sağlayabilir. Koruma özelliği yüksek malzemeler avantaj sağlayabilir. Sıkıştırma ve demonte avantaj sağlayabilir. 24

Malzeme Elleçleme Malzeme elleçleme, malzeme ve ürünlerin, tedarik noktasından sevk edildiği ana kadar olan süreçteki fiziksel elleçlenmeleri ile transfer hareketidir. 25

Malzeme Elleçlemedeki Lojistik Hedefler Elleçleme işlem sayısının azaltılması, Malzemenin hareket edeceği mesafeleri kısaltmak, Hareket başladığında olabildiğince uzun süre hareketi sürdürmek, Olabildiğince standart ekipmanlar kullanmak, Elleçleme ekipmanı yatırımı sırasında, taşıma kapasitesi ve ekipman darası oranını yükseltmek, İşlem gören stok miktarını azaltmak, Düzenli malzeme akışını sağlamak, Kırılma, bozulma, fire ve hırsızlık gibi olayları azaltmak, Yerçekiminden yararlanmak… 26

Malzeme Elleçleme Yöntemleri ve Elleçleme Araçları Manuel sistemler, Stoklama ve istifleme araçları, Sabit / Hareketli raf ve parmaklı raf sistemleri, çekmeceler, vb. Yerleştirme ve çekme araçları, Transpalet ve manuel forklift, vb. Taşıma ve tasnifleme araçları, Tekerlekli, raylı malzeme araçları, el vinçleri, vb. Yükleme ve boşaltma araçları, Vinç, palet, vb. Mekanize sistemler, Konveyörler, vb. 27

Malzeme Elleçleme Yöntemleri ve Elleçleme Araçları Otomatize sistemler, Otomatik hareketli raf sistemleri, sürücüsüz araçlar, robotlar, vb. Kombine sistemler, Az önce saydığımız (manuel, mekanize ve otomatize) sistemlerden iki ya da daha fazlasının aynı anda kullanıldığı sistemlerdir. Özel sistemler, Büyük vinçler, gemiler, uçak ve füze parçaları gibi ürünler özel elleçleme araçları gerektirebilir. 28