ECHİNOCOCCOSİS (Ekinokok) Dr. İbrahim ÇETİN Veteriner Hekim Gıda,Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Bursa İl Müdürlüğü
ECHİNOCOCCOSİS Echinococcus türleri,insanlarda en önemli zoonotik şeritlerdir. İnsanlarda Echinococcosis, Eğer, E.Granulosus tarafından neden olunuyorsa,hydatid hastalığı veya cystic hydatid hastalığı Eğer,E.Multioculari tarafından neden olunuyorsa,alveolar hydatid hastalığı olarak adlandırılır.
ECHİNOCOCCOSİS Hydatid hastalığı,ABD’de koyun yetiştirilen bölgelerde özellikle de Utah,California,Arizona ve New Mexico’ da görülür. Alveolar hydatid hastalığı;Ohio dan Montana ‘ya kadar olan ABD ‘nin orta kuzey kısımlarında ve Alaska ve Kanada ‘da görülür.
KONAKÇILAR Köpekler ve diğer köpekgiller,E.Granulosus’un son konakçılarıdır. Sığır,koyun ve keçi gibi pek çok sıcakkanlı omurgalılar,ara konakçılardır. Köpekler,vahşi tilkiler,çakallar ve kediler,E.Multiocularis’in son konakçılarıdır. Tarla fareleri,kır fareleri ve yabani sıçan gibi kemirgenler ara konakçılardır.
BULAŞMA Echinococcus türlerinin yaşam döngüsü diğer şeritlerin yaşam döngüsü ile aynıdır. Şerit yumurtaları,son konakçının dışkısıyla yayılır ve ara konakçılar tarafından ağız yoluyla alınır. E.Granulosus yumurtaları,köpekgillerin dışkısından yayılır ve ara konakçılar tarafından ağız yoluyla alınır.
BULAŞMA-2 Köpekler,sığır,koyun ve keçilerin enfekte dokularını yiyince tekrar enfekte olurlar. İnsanlar,E.Granulosus için çıkmaz konakçı olarak değerlendirilir. İnsanlar ve kemirgenler,son konakçının dışkısı ile kontamine olmuş herhangi bir şeyi yiyerek E.Multiocularis ile enfekte olmuş ara konakçı olurlar.
BULAŞMA-3 Enfeksiyon,köpeklerin,tilkilerin veya çakalların dışkılarıyla kontamine olmuş gıdanın yenilmesiyle meydana gelebilir.Bu gıdalar,yabani olarak toplanan bitkiler ve meyveler olabilir. İnsanlar,enfekte konakçıların dışkısı ile temasa gelen bir kedi veya köpeğin okşanması ile enfekte olabilirler.
BULAŞMA-4 Dışkıdan geçen yumurtalar,çok küçüktür ve temasa geçtikleri herşeye yapışırlar. Eğer bir köpek,enfekte dışkıyla temasa girdiyse (koku yuvarlanması),yumurtalar köpeğin tüylerine yapışır ve onu okşayan herhangi birine bulaşabilir. İnsanlar,hayvanları okşadıktan sonra ellerini yıkamazlarsa ve sonra yumurtaları ağızlarına aktarırlarsa enfekte olabilirler.
Zayıf hijyen veya uygunsuz el yıkama Enfekte köpekgiller Yumurta içeren dışkı Direk bulaşma Gıda bulaşması Zayıf hijyen veya uygunsuz el yıkama Zayıf hijyen veya uygunsuz gıda hazırlama İnsan tüketimi İnsan Ekinokok şerit enfeksiyonu
HAYVANLARDA HASTALIK Olgun ekinokok şeridi küçüktür (3-5 mm).Bu yüzden son konakçıda çok az zarara yol açar. Yumurtalar ara konakçılar tarafından ağız yoluyla alınınca,barsaklarda yumurtadan çıkarlar. Larvalar,barsak duvarını geçerler ve ara konakçıda özel dokulara göç ederler.
HAYVANLARDA HASTALIK-2 E.Granulosus larvaları,başlıca karaciğere göç ederler.Burada kist içine alınırlar.Buna hydatid kist adı verilir. Larvalar,ayrıca,akciğerlere,dalağa veya diğer organlara da göç ederler.Buralarda hydatid kistler oluştururlar.
HAYVANLARDA HASTALIK-3 E.Multiocularis larvaları,karaciğer,akciğer,beyin ve diğer organlara göç ederler.Buralarda hydatid kistler oluştururlar. Herbir hydatid kist,enfeksiyon yapıcı,olgun olmayan şeritler içerir.Bunlar,kistler ağız yoluyla alındığında,son konakçıda olgun şerit haline geçerler. Ara konakçılarda hydatid kistin yaptığı hasar,kistin boyutuna ve yerleştiği dokuya bağlıdır.Hayvan arakonakçıların çoğu hydatid kistlerden etkilenmezler.
İNSANLARDA HASTALIK Hydatid kistin insan vücudunda yaptığı hasar,kistin boyutuna ve yerleştiği dokuya bağlıdır. E.Multiocularis’in neden olduğu alveolar hydatid hastalığı,başlıca karaciğerde hydatid kistlere neden olur.Fakat,beyin gibi diğer dokularda da görülebilir.
İNSANLARDA HASTALIK-2 Beyinde görülebilmesi nedeniyle,E.Multiocularis,insanlar için E.Granulosus’dan daha öldürücü olma ihtimali yüksektir. Hydatid kistler,yavaş gelişir.Bu yüzden klinik belirtiler, enfeksiyonun başlamasından yıllar sonra görünür hale gelebilir.
TEŞHİS Echinococcosis,son konakçının dışkısında yumurtaların bulunmasıyla teşhis edilir.Ara konakçılarda,Echinococcus türlerine karşı antibadileri belirleyen kan testleri vardır.
TEŞHİS-2 Hydatid kistin aspirasyonu,uygun olmayan şeritlerin varlığını ortaya çıkartacaktır. CAT ve MRI taramaları da hydatid kistlerin varlığını belirlemede kullanılabilir.
TEDAVİ Son konakçılarda,olgun şeritleri kontrol edecek ilaçlar mevcuttur. İnsanlarda,hydatid kistlerin tedavisi cerrahi yolla olur. Cerrahi ile birlikte veya cerrahi olmayacaksa tek başına kullanılabilecek yeni ilaçlar da mevcuttur.
ÖNLEM Echinococcus,köpek ve kedilerin ara konakçıları yemesinin önleyerek kontrol edilebilir. Hayvanlar,pişmemiş et ve iç organlar ile beslenmemelidirler. Ayrıca,kemirici populasyonları da kontrol edilmelidir.
ÖNLEM-2 Echinococcus türleri ile enfekte olma riski yüksek olan kişiler; Avcılar Tuzakçılar Veteriner Hekimler Veteriner teknisyenleri Vahşi hayvanlar ve onların dışkısı ile temasa gelebilecek kişiler
ÖNLEM-3 Önlemler aşağıdaki tedbirleri kapsar. Ölü veya diri,tilki,çakal veya vahşi köpekgilleri ellerken eldiven giyin.Avcılar hayvanları temizlerken eldiven giymelidirler. Vahşi hayvanlar,ev hayvanı olarak tutulmamalı ve de ev etrafında bulunması teşvik edilmemelidir. Kedi ve köpeklerin başıboş gezinmelerine müsaade edilmemelidir.Çünkü oralarda kemiricileri yiyebilirler.
ÖNLEM-4 İnsanlar,evcil hayvanları elledikten sonra ellerini yıkam alıdırlar. Yetişen bitkilerin üzerinde dışkısını yapabilecek vahşi hayvanları uzak tutmak için bahçelere çit yapın. Yemeden önce vahşi doğadan toplanan gıdaları yıkayın.Toprakta bulunan gıdaları direk olarak yemeyin.