ÇEVRE KAVRAMI 1

Çevre, bugünkü anlamıyla bir çok dilde yeni bir terimdir. Yakla ş ık 50 yıl önce üretilen bu yeni sözcükler dünyanın büyük bir bölümü tarafından yeni ve modern toplumda tanımlanması ve üzerinde çalı ş ılması için mücadele gerektiren bir olgu olarak kabul edilmekte ve bu nedenle önemi giderek artmaktadır. 1 Alexandre Kıss, Introduction to International Environmental Law, Programme of Training for the Application of Environmental Law, UNEP, UNITAR, Geneva, Switzerland, 1997, s. 1. 2

Ekoloji açısından bir belirleme getiren tanıma göre çevre, “dünya üzerindeki canlı yaratıklarla, bunların üzerinde ve içinde ya ş adıkları yeryüzünün hava, toprak ve sudan olu ş an ince örtüsünü bir araya getiren sistemdir”. “Çevre” terimi, yeryüzündeki sınırlı bir alanı veya yerkürenin bütününü hatta gezegenin çevresini saran uzayla birlikte, gezegeni kapsayacak biçimde tanımlanabilir. 3

BIYOSFER 4

“Biyosfer” terimi, özellikle UNESCO tarafından kabul edilen tanıma göre; evrende bu günkü bilgilerimize göre canlı ya ş amını barındıran ve insan çevresinin bütününü ifade eden en geni ş tanım olarak kullanılmaktadır. Gerçekten de biyosfer, yerküreyi çevreleyen dar tabakayı içermekte, bu anlamda dünyayı ve yerkürenin birkaç bin metre üstünü ve yerkabu ğ u ve okyanusların altını da kapsamaktadır. 5

Çevre ile ilgili bilimsel eserlerde farklı çevre tanımları yer almakta ve farklı anlamlar verilmektedir. Bu tanımlara göre; “Çevre, bir organizmanın var oldu ğ u ortam veya ş artları içerir. Bu çevre do ğ al fiziki unsurlarla birlikte organizmanın etkile ş ti ğ i insan ürünü ortamı içerir.” Di ğ er bir dü ş ünce çevreyi; “fiziki, biyolojik ve sosyal çevre olarak üçe ayrılan ve bir organizmanın dı ş ında olan her ş ey” olarak tanımlamaktadır. 6

Çevrenin sınırlarının belirsiz olması ve herkes tarafından farklı anlamlar yüklenmesi nedeniyle bu tanımları ço ğ altmak mümkündür. Bu sebeple, “çevre”nin öznel de ğ erlendirmelere konu olabilece ğ i ve kimileri için bir tutku, kimileri için bir umut, kimileri için ise bir anlayı ş sızlık göstergesi oldu ğ u ifade edilmi ş tir. 7

Uluslararası hukuki metinlerde de pek çok de ğ i ş ik çevre tanımı içermektedir. tarafından kabul edilen bir düzenlemeye göre çevre; Uluslararası hukuki metinlerde de pek çok de ğ i ş ik çevre tanımı içermektedir. Avrupa Ekonomik Toplulu ğ u Konseyi tarafından kabul edilen bir düzenlemeye göre çevre; “Su, hava, toprak ve bunların birbirleri arasındaki ili ş kiler oldu ğ u gibi di ğ er canlı organizmalarla ili ş kileri” tanımlar. Di ğ er pek çok tanım 1972 yılında Stockholm’de kabul edilen açıklanan dü ş ünceye dayanmaktadır. Bu dü ş ünceye göre; Di ğ er pek çok tanım 1972 yılında Stockholm’de kabul edilen Birle ş mi ş Milletler İ nsan Çevresi Bildirgesinin Önsözünde açıklanan dü ş ünceye dayanmaktadır. Bu dü ş ünceye göre; “ İ nsan kendisine fiziksel varlı ğ ını sürdürme olana ğ ı sa ğ layan ve ayrıca dü ş ünsel, ahlaki, sosyal ve tinsel geli ş me fırsatı veren çevrenin hem içinde ya ş ayan bir canlı, hem de parçasıdır.” 8

Çevre tanımları içerisinde en kapsamlı tanımlardan birisi Avrupa Konseyi tarafından hazırlanan Tehlikeli Faaliyetler Sonucu olu ş an Zarar Hakkında Sivil Sorumluluk Sözle ş mesi’nde yer almaktadır. Sözle ş menin 2 nci maddesine göre; “Çevre; -hava, su, toprak, hayvan ve bitki toplulukları gibi canlı ya da cansız tüm do ğ al kaynakları ve bunlar arasındaki etkile ş imi, -kültürel mirasın herhangi bir bölümünü olu ş turan varlıkları ve -peyzajın tüm karakteristik özelliklerini içerir.” Bu nedenle, binalardan, anıtlardan ya da benzer yapılardan olu ş sa da, insan yapımı çevre de bozulma kar ş ısında korunması gereken çevrenin bir parçası olarak kabul edilmektedir. 9