V. Belgeselin Sesleri: Dört Temel Biçim Özgür Yaren

belgeselin sesi “Belgeselin evrimi aslında biçimden daha dar bir özelliğin, belgeselin sesinin evrimidir. Belgeselin sesi, metnin toplumsal bakış açısını sunar. Bize nasıl hitap ediyor? Otoriter mi? Alaycı mı? Bizi sorgulamaya mı yöneltiyor yoksa doğrudan onun söylediklerini kabul etmemizi mi bekliyor? Bize bir bağlam, tarih ve perspektif sunuyor mu? Bize sunduğu materyalleri nasıl düzenlemiş? Bu soruların cevapları, belgeselin sesini oluşturur.” –Bill Nichols

Belgeselin stratejisi ve üslubu zamanla değişir Belgeselin stratejisi ve üslubu zamanla değişir. Çünkü hakim söylem değişir. Çünkü ideolojik alandaki zıtlaşmalar değişir. Bir kuşağın sorunsuzca kabul ettiği gerçeklik biçimi bir sonraki kuşağa çok yapay görünebilir. Dört ana belgesel biçimi (4 majör stil) • Doğrudan seslenme biçimi (Grierson’cu gelenek) tanrının sesi/ didaktik, otorite kuran (atom bombasıyla ilgili eğitici filmi hatırlayın) Nanook gibi. Grierson’un yaptığı Coal Face (1935) [youtube] II. DS’dan sonra televizyon haricinde güncelliğini yitirmeye başladı.

• Cinéma Vérite (gerçek sinema) ve onun daha pür hali direct cinema (doğrudan sinema) *gerçeklik etkisini arttırma iddiası, doğrudan, dolayımsız, “şeffaf” biçim [seyirci biçimi görmeden konuya odaklanabilir], yorumsuz, gözlemci taşınabilir kamera ve ses ekipmanı, sahada çekim mümkün kıldı. High School (Wiseman); Soldier Girls [youtube] Ancak bu biçim (yorumsuz, şeffaf) seyirciye tarih, bağlam ya da perspektif sunamaz.

Karşılaştıracak olursak, hem doğrudan sinema hem cinema vérité 1960’larda tekniğin gelişmesiyle çıkar, ikisi de hakikati açığa çıkarmaya çalışırlar ama bunu iki farklı yolla yaparlar. Doğrudan sinema hakikati ortaya çıkarmak için kameranın olayları ve konuları gözlemleme yeteneğine güvenir. Gözlemleyicidir. Cinema verite ise hakikati ortaya çıkarabilmek için her yolu dener. Gözlemin yanında katılımcı olmayı da dener. Bu iki alternatif yöntem belgesel yapımını derinden etkilemiştir. Sinema vérité ve doğrudan sinema seyirciye tarih, bağlam ya da perspektif sunamadığı için yeni biçimlere ihtiyaç doğar:

• Röportaj merkezli film (Röportaj formunda doğrudan seslenme, politik filmler, tanık-katılımcılar kendi hikayelerini anlatırlar) Çağdaş belgeselin hakim modeli oldu. Shoah (Claude Lanzmann, 1985). [Jan Karski The Messenger 30’ ve sonrası] • Düşünümsel (self-reflexive) belgeseller (gözlemler için pasajlar röportajlarla bir arada; belgeselcinin kendisi bir katılımcı-tanık). Karmaşık biçimler. [The Act of Killing official trailer]

Malzemel er Coal Face (1935). https://www.youtube.com/watch?v=TY26e1aBfgg&t=292s Soldier Girls. https://www.youtube.com/watch?v=UXvESFZ7d1g Maysley Kardeşler, Grey Gardens, 1975 (doğrudan sinema örneği) trailer. https://www.youtube.com/watch?v=AI62e0fRieo ilk 10 dk. https://www.youtube.com/watch?v=WE7E4Flp8p4&t=519s Jan Karski – The Messenger. 30:00 – 40:00 (10’) https://www.youtube.com/watch?v=w0stF1Rld3Q&t=293s The Act of Killing (2012) - Official Trailer. https://www.youtube.com/watch?v=6GiqYLrJBG0 Gece ve Sis (Nuit et brouillard, Alain Resnais, 1955) 30’ Bu Şarkı Kimin? Whose is this song? (Adela Peeva, 2003) Türkiye bölümü okuma *Nichols, Bill. The Voice of Documentary, Film Quarterly, 36:3 (Spring, 1983) 17-30.