TELE-TIP TEKNOLOJİLERİ TELEKOMÜNİKASYON Telefonların iletişimi bakır teller, fiber optik kablolar, yüksek frekans radyo, VHF (very high frequency) ve UHF (ultra high frequency) veya uydu aracılığı ile yapılmaktadır. Dünya çapında yaygın olan telefon şebekelerinin tele-tıp uygulamaları için genel olarak kullanılan temel iletişim altyapısı olduğu söylenebilir.

Bir ülkedeki ulusal telefon şebekesinin teknolojik durumu (analog, dijital) tele-tıp uygulamalarının sınırlarını belirlemektedir. Günümüzde gelişmiş ülkelerde terk edilmek üzere olan analog şebekeler yerini hızlı sayısal şebekelere bırakmaktadır. Bu değişimin gelişmekte olan ülkelerde hızlanmasına bağlı olarak tele-tıp uygulamalarına geçiş de buna paralel hız kazanacaktır.

MODEM(modulator-demodulator) Modemlerin bulunması sonucunda iletişim teknolojileri alanında bir devrim yaşandığı söylenebilir. Modem, bilgisayarlara ya içeriden takılan (internal) ya da dışarıdan bağlanan (external) elektronik bir karttır. PC’nin dijital sinyallerini analoğa, gelen analog sinyalleri de dijitale çevirerek iletişimi sağlar.

Tele-tıp uygulamalarında modemler, tıbbi resimler, dökümanlar, hasta kayıtlarını iletmek ve konsültasyon yapmak için kullanılabilir. Günümüzdeki en hızlı modem, 56 kbit/ps hızında veri iletişimi yapabilmektedir. Fakat bu hızın geçerliliği tartışmaya açıktır. Analog şebeke ile kullanılan modemler ile yapılan tele-tıp uygulamalarının sınırları daralmaktadır. Veri iletim hızı yavaş olduğundan dolayı maliyetler artmaktadır ve ek cihaz ve yazılım (sıkıştırma) kullanımı gerekmektedir.

VHF RADYO VHF radyolar, belli bir radyo frekansından çift yönlü iletişim amacıyla kullanılmaktadır. Fakat buradaki iletişim, radyo sinyalinin ulaşabileceği mesafe ile sınırlıdır. Bir çok radyo frekansı, atmosferik durumlardan etkilenir. Tele-tıp uygulamalarında VHF radyoların kullanım alanları kısıtlıdır. Acil durumlarda ambulansda yapılan müdahaleler esnasında, uzmanlar ile bağlantı kurabilmek amacı ile kullanılmaktadır.

ISDN (Integrated Services Digital Network) ISDN’in analog hatlardan farkı, dijital santrallerden veri iletişiminin dijital olarak yapılmasıdır. Böylelikle analog şebekelerdeki gürültü faktörü dijital hatlarda bulunmaz. Veri iletimi çok daha hızlı ve net yapılır. Tüm dünyada kullanımda olan iki çeşit ISDN (Tümleşik Hizmetler Sayısal Ağı) hizmeti verilmektedir. Bunlar, BRI (Basic Rate Interface) ve PRI (Primary Rate Interface) ISDN'dir.

BRI-ISDN en geniş olarak kullanılan tipdir BRI-ISDN en geniş olarak kullanılan tipdir. BRI-ISDN için, standart ikili bakır telefon hatları kullanılır. BRI-ISDN, her biri 64 kbps hızında veri taşıyan iki B kanalı ve 16 kbps hızında işaretleşme bilgisi taşıyan bir adet D kanalından oluşur. Hız 128Kbps ile 64Kbps arasında değişmektedir. PRI-ISDN bağlantısında ise genellikle fiber optik kablolar kullanılır. Avrupa standartlarına göre her biri 64 kbit/s'lik 30 B kanalı ve bir D kanalından oluşmaktadır. PRI-ISDN bağlantısı ile iletişim hızı 1.5Mb/ps’ye kadar ulaşmaktadır.

ATM (Asynchronous transfer mode) ATM, her tip dijital bilgiyi (veri, grafik, ses, video ve multimedya) genellikle fiber optik olan iletişim ağı üzerinden transfer etmede kullanılan bir çeşit hızlı paket anahtarlama tipidir. Klasik paket anahtarlama yöntemlerinden çok daha hızlı ve etkilidir. ATM, dijital verileri 53 bytelık hücre (cell) denilen parçalara ayırarak gönderir. Bir ATM hücresi 5 byte başlık ve 48 byte veri bölümlerinden oluşur.

ATM+BROADBAND-ISDN (INFORMATION SUPERHIGHWAY) Her geçen gün kendini daha güçlü hissettiren bilgi çağı koşulları, bilginin daha yoğun ve güvenli gönderilmesi için bilgi otoyollarını zorunlu kılmaktadır. Bilindiği üzere kullanıcıların geniş alanda yüksek hız ve esnek bant ihtiyaçlarını karşılamada ATM teknolojisi bütün dünyada tek çözüm olarak kullanılmaktadır.

Giderek büyüyen çoklu ortam uygulamalarının ağ üzerindeki hareketi için ses, görüntü ve veriyi ortak olarak taşıyabilecek Broadband ISDN modeli ortaya atılıyor ve bu ağın anahtarlama ve iletim fonksiyonlarını gerçekleştirmek üzere ATM temel olarak seçiliyor. ATM telefon görüşmelerinden çoklu ortam uygulamalarına, yüksek kaliteli görüntülere kadar her tür veriyi taşıyabiliyor. Bu teknoloji ile 30 Mbps-150Mbps arasında değişen veri iletim hızlarına ulaşılabilmektedir.

Video Konferans Sistemleri Video konferans sistemleri, uzak bölgelerdeki sağlık görevlileri ile uzmanların birbirlerini görmesini, konuşmasını, dökumanları değişmelerini , bir vakayı tartışmalarını, sabit ve hareketli video görüntülerini aktarmalarını ve bir hastayı incelemelerini sağlar. Video konferans sistemlerindeki görüntü kalitesi, bağlantı tipine göre değişmektedir. Televizyon veya kişisel bilgisayarlara bağlanan ekipmanlar ile video konferans yapılmaktadır.

UYDU TEKNOLOJİSİ Uydu teknolojisi, iletişim hatlarının ulaşamadığı uzak bölgelerde kullanılır. Bu tip bölgeler, adalar, dağlık bölgeler veya kutuplara yakın olan bölgeler olabilir. Alaska'nın bazı bölgelerinde çalışan sağlık görevlilerini uzmanlara bağlamakta uydu teknolojisi kullanılmıştır. Uydu iletişimi aynı zamanda doğal felaketlerin olduğu ve komünikasyon hatlarının çalışmadığı bölgelerdeki insanların sağlık ulaşımını sağlamak için de kullanılabilir.

SIKIŞTIRMA (DATA COMPRESSION) Veri sıkıştırma, bir dosyanın daha az yer kaplaması ve iletişim hatlarından transfer süresini azaltmak amacıyla boyutunu küçültmektir. Her dosyadaki fazla veya lüzumsuz olan bölümleri elimine eder. Sıkıştırma, iletişim teknolojisinin hızlı ve güvenilir olmadığı durumlarda kullanılabilir. İki tip veri sıkıştırma şekli vardır: Yazılımla sıkıştırma Donanımla sıkıştırma

ELEKTRONİK POSTA Elektronik posta, bir çok bilgisayarın bir iletişim hattı üzerinden birbirleriyle haberleşmesini sağlar. Elektronik posta, mesaj göndermede ve dosya transferi yapmada kullanılır. İlk olarak A.B.D. Ordusu tarafından askeri amaçlarla kullanılmıştır. Daha sonra modemin yaygınlaşması, kişisel bilgisayarların kullanımının artması ve internet kullanımının yaygınlaşması ile elektronik posta insanın günlük hayatına girmiştir.

INTERNET İnternet, tüm bilgisayar ağlarının bağlandığı uluslarası ağ olarak tanımlanabilir. İsviçre'deki CERN Enstitüsü'nde fizikçiler, birbirlerinin araştırma raporlarına kolay erişmelerini sağlamak amacıyla MOSAIC adlı bir yazılım oluşturdular. Bu yazılım ve temelinde yatan Hyper Text kavramı, kullanıcılara tıkla ve oku olanağı verdi. MOSAIC sayesinde internet, herkesin kolayca kullanabileceği bir ağ haline geldi.

Internet, tele-tıp çalışmaları için belirgin bir kaynaktır Internet, tele-tıp çalışmaları için belirgin bir kaynaktır. Bu kaynak, gelişmekte olan ülkeler ve sanayileşmiş ülkeler için aynı değeri taşımaktadır. İnternetin yaygınlaşmasından, hastalar ve tıp uzmanları sağlıklı bilgi ve destek alarak faydalanabilirler. Tıp eğitimi, tıbbi bilgiye erişim, hasta bakımı, uzaktan teşhis ve konsültasyonda internet ile yapılabilir. Doktorlar ve tıp öğrencileri için değerli olan sağlık ve tıp bilgisine ulaşmanın en kolay yolu internetdir.

TELE-TIP EKİPMANLARI (-) FİLM TARAYICILAR Genellikle tele-radyoloji uygulamalarında kullanılan cihazlardır. Tarayıcı ile dijitalleştirilen radyolojik görüntüler, elektronik posta ile başka bir uzmana iletilebilir.

ELEKTRONİK STETOSKOP Elektronik stetoskop, sesleri yüksek kalitede uzak bir bölgedeki hekime telefon hatları üzerinden iletmede kullanılmaktadır. Çok düşük veri iletim hızlarında bile sesleri net iletebilir. Bu cihazlar, bir kişisel bilgisayara bağlanarak yardımcı yazılımlar vasıtasıyla sesleri uzak bir bölgedeki sağlık çalışanına ulaştırır.

PC UYUMLU EKG CİHAZI Genellikle tele-kardiyoloji uygulamalarında kullanılmaktadır. Bu cihazlar, bir bilgisayarın seri soketine bağlanılarak kullanılır. Bu cihazların çoğu windows işletim sistemine uyumlu üretilmişlerdir.

YAŞAM FONKSİYONLARINI İZLEME CİHAZI Bu cihazlar hastanın kan basıncı, kalp ritmi, kan şekeri ve vücut ısısı gibi hayati fonksiyonlarını ya telefon hatlarından ya da bilgisayara bağlanarak iletebilirler.

VİDEOSKOPLAR Deri yüzeyini ve kulak içi görüntülerini mikro kameralar vasıtasıyla bilgisayara aktarmak ve daha sonra uzakta bulunan bir uzmana bu görüntüleri ya hareketli ya da sabit olarak göndererek yerinde teşhis koyma amaçlı kullanılan cihazlardır.

VİDEO KONFERANS CİHAZLARI Video konferans cihazları, televizyona veya bilgisayarlara bağlanır. Kameralar ile elde edilen görüntüler, genellikle ISDN şebekeden uzak mesafedeki başka bir video konferans sistemine aktarılır. Böylelikle iki taraf aynı anda birbirleriyle tele-konferans yapabilir.

TIP DALLARINDA TELE-TIP UYGULAMALARI TELE-RADYOLOJİ Tele-Radyoloji, radyolojik görüntülerin iletişim hatlarından iletilerek uzaktan radyologlar tarafından yorumlanmasıdır.

İngiltere'de kadın doğuma yönelik bir tele-radyoloji pilot denemesi gerçekleştirilmiştir. Batı Londra'daki Queen Charlotte Hastanesi ile Wight Adası'ndaki St. Mary Hastanesi'nin doğum ünitesi birbirlerine 1.5 M bit/s hızındaki PRI-ISDN hat ile bağlanmışlardır. Ultrason ve video görüntüleri bir mikroişlemci ile sıkıştırılarak Londra'ya gönderilmiştir. Londra'daki uzmanlar gönderilen görüntüleri değerlendirmişlerdir. 6 ay içerisinde 39 adet konsültasyon yapılmıştır. Bu 39 vakadan 25'ine sadece tele-tıp bağlantısı kullanılarak tam teşhis konulmuştur.

TELE-PATOLOJİ Tele-patoloji, patolojik pratiklerin uzak mesafeler arasında gerçekleştirilmesidir. Mikroskop kullanılarak alınan görüntüler, mikrokamera ile kaydedilerek uzak bölgedeki bir bilgisayar veya video ekranında görülmesi sağlanır.

Tele-patoloji, genelde iki şekilde kullanılmaktadır: Uzak mesafeden iletişim hatları ile gönderilen sabit mikroskop görüntülerinin incelenmesi. Hareketli video görüntülerinin incelenmesi (bazen bu teknik, mikro kamera yerleştirilmiş robot kontrollü bir mikroskop ile uygulanmaktadır). Patololoji uzmanları, görüntüleri genel olarak mikroskop altına konulan dokulardan alırlar. Tele patoloji uygulamalarında ise uzaktan gönderilen görüntüler ekranlarda incelenir.

1994 yılında Massachusetts ve Suudi Arabistan, Riyad arasında bir deneme gerçekleştirilmiştir. Bir patolojik örneğin görüntüleri, standart telefon hatları üzerinden gönderilmeden önce çekilen resim, tarayıcı (scanner) ile dijitalleştirilmiş ve sıkıştırılmıştır. Sıkıştırılan görüntü Massachusets Hastanesi'nde patalogların değerlendirmesi için bir bilgisayar ekranında gösterilmiştir.

TELE-DERMATOLOJİ Dermatoloji, deri ve deri hastaları ile ilgilenen tıp dalıdır. Tele-dermatoloji, hastayı uzak bir mesafeden teşhis etmek ve klinik olarak yönetmektir.

1995’de yapılan bir deneme, Melbourne'da yaşayan iki uzman dermatolog ve kırsal bölgedeki dört uzman doktoru birbirlerine bağlamıştır. Aile hekimleri tarafından klinik semptomları doğrultusunda seçilen hastaların projeye katılımına yönelik kendilerinin onayları alınmıştır. Hastalar, aciliyet gerektirmeyen, aile hekimleri tarafından teşhis edilmeleri ve klinik yönetimi mümkün olmayan durumdaydılar. Dermatologlarla yapılan konsültasyonlar sonucunda hastaların teşhis ve yönetimi konusunda aile hekimleri bilgilendirildi.

TELE-PSİKİYATRİ Tele-psikiyatri, uzaktan yapılan ruh sağlığı uygulamalarına odaklanan bir tele-tıp dalıdır. Video konferans ekipmanı, tele-psikiatri uygulamaları için şarttır.

İrlanda'nın batı sahilinde bulunan 3 adada bir tele-psikiyatri denemesi gerçekleştirilmiştir. Bu bölgede ikamet eden 53 adet psikiatri hastası bulunmaktadır. Bu grup gerekli olan devamlı psikiyatrik gözlemden mahrum durumdaydı. Adalarda yaşayan gönüllü 4 hastaya video konferans ile psikanaliz yapıldı. Bu denemenin sonucunda ana karadaki üniversite hastanesinin psikiyatri kliniği ile ana ada olan Irishmore arasında ses ve görüntü bağlantısı kurarak bölgeye psikiatri hizmeti götürmenin bir çok fayda sağlayacağı belirlendi.

TELE KARDİYOLOJİ Tele-kardiyoloji uzun zamandan beri uygulanmaktadır. Telefonlar, kalp ve solunum seslerini iletmek amacıyla 70 yıldır kullanılmaktadır. Kalp seslerini iletmek için daha sofistike teknikler 1960 yılından itibaren kullanılmaya başlanmıştır. Geçen on yıl içerisinde kardiyoloji için standart bir test olan ekokardiyogramlar, uzak mesafeden yapılmaya başlandı.

Tele-kardiyoloji uygulamalarında uzak bölgedeki hastanın hayati sinyalleri, EKG ve elektronik stetoskop gibi ekipmanlarla uzaktaki kardiyoloji uzmanlarına iletilmektedir. Tele-kardiyoloji sistemleri, özellikle uzak bölgedeki sağlık kurumuna şikayetler ile gelen kişinin ilk planda kalple ilgili bir rahatsızlığı olup olmadığını belirlemekte kullanılmaktadır. Bunun için elektrostetoskop, bilgisayar uyumlu EKG ve video konferans ekipmanları kullanılmaktadır.

TELE-CERRAHİ En karmaşık olan tele-tıp uygulaması tele-cerrahidir. Tele-cerrahi, uzaktan yapılan cerrahi müdahaleler veya konsültasyonları içerir. Tele-cerrahi, cerrahi hizmetin doğrudan, canlı olarak, faaliyet alanının sanallaştırılmasıyla uzak bir mesafeden gerçekleştirilmesidir.

Tele-cerrahi 3 ayrı grupta katagorize edilir: Tele-robotik: Bir robot kol ile uzaktan cerrahi müdahale. Hastanın 3 boyutlu görüntüleri dijital ortama aktarılır ve sanal bir ameliyat ortamı yaratılır. Cerrah, bir simulatöre girerek uzaktaki bir robotu kontrol eder. Tele-danışmanlık: Tecrübeli bir cerrah, diğer bir cerraha video konferans ile yardımcı olur. İnternet üzerinden cerrahi eğitim: Bir ameliyatın canlı görüntüleri tıp öğrencilerine veya uzmanlık eğitimi alanlara izletilerek eğitim verilmesi.

Wayne Eyalet Üniversitesi'nde 60 dakika süren bir ameliyat, Arjantin ve A.B.D'deki doktorlara canlı olarak internet üzerinden yayınlanmıştır. Dr. Alejandro Gandsas tarafından koordine edilen proje, görüntü iletmek konusunda yapılan bir pilot çalışmaydı. Bu projede kullanılan donanım 28.8 Kbps hızında görüntü ileten modemler, 75 MHz hızındaki içinde pentium işlemcisi olan bilgisayarlar ve video-yakalama kartları'ndan oluşuyordu. Görüntü kalitesi iyi olmaktan oldukça uzaktı.