MEME VE AKCİĞER KANSERLİ HASTALARDA SANAT TERAPİSİNİN BULANTI KUSMA ÜZERİNE ETKİSİ Burcu ÇELİK KOCABIYIK, Ozan SALİM, Fatma ARIKAN, Hasan Şenol COŞKUN 7. TÜRK TIBBI ONKOLOJİ KONGRESİ 21-25 MART 2018 ANTALYA

SUNUM İÇERİĞİ Bulantı Kusma Bulantı Kusmanın Yönetimi Resim Terapisi Araştırmanın Amacı Gereç ve Yöntem Bulgular Sonuçlar Öneriler

BULANTI-KUSMA Bulantı ve kusma kanser hastalarını en çok rahatsız eden ve sık rastlanan önemli bir sorundur. Grunberg, 2004, Popoviv ve ark., 2013

BULANTI KUSMANIN YÖNETİMİ BULANTI KUSMANIN ETKİN YÖNETİMİ İÇİN Bulantı Kusmanın Ortaya Çıkmadan Önlenmesi Farmakolojik Yöntemler Non-Farmakolojik Yöntemler Antiemetik Dozda ve İlaç Alma Sıklığında Azalma Morrow ve ark., 2007; Rhodes ve McDaniel, 2001

Koruyucu ve Tamamlayıcı Tıptır. RESİM TERAPİSİ Bireysel ya da grup halinde uygulanabilen, iletişim kurmayı kolaylaştıran ve eğlenceli hale getiren bir tekniktir. Bireylerin bilinçli veya bilinçsiz bir şekilde iç dünyalarını gözle görülebilir kavramlarla dışarıya yansıtabileceği düşüncesidir. Resim ve Sanat Terapisi, başlı başına bir Terapi yöntemidir. Alternatif Tıp değildir. Koruyucu ve Tamamlayıcı Tıptır. Waldon, 2001; Malchiodi, 2003

HASTALIĞA VE TEDAVİYE UYUM SÜREÇLERİNİN ARTTIĞI Oster ve ark., 2006 ANKSİYETE VE DEPRESYON HİSSİNİ AZALTTIĞI, BENLİK SAYGILARININ ARTTIĞI VE DAHA FAZLA SOSYAL OLDUKLARI Dilawari ve Tripathi, 2014 İLETİŞİMLERİNİN ARTTIĞI VE EMESYONEL İYİLİK HALİNİN OLUMLU YÖNDE ETKİLENDİĞİ Ponto ve ark., 2003 SANAT TERAPİSİ & KANSER HASTALARI

ARAŞTIRMANIN AMACI Meme ve akciğer kanserli hastalarda sanat terapisinin bulantı kusma üzerine olası etkisini incelemek amacıyla randomize kontrollü deneysel olarak yapılmıştır.

GEREÇ VE YÖNTEM Akdeniz Üniversitesi Hastanesi Gündüz Kemoterapi Ünitesinde Eylül 2016- Haziran 2017 tarihleri arasında yapılmıştır. Araştırmaya katılmaya gönüllü ve kriterlere uygun 30 kontrol ve 30 deney (30 akciğer kanseri, 30 meme kanseri) olmak üzere 60 hasta oluşturmuştur. Verilerin toplanmasında Hasta tanıtım formu ve MASCC Antiemezis Ölçeği kullanılmıştır.

1. Kürdeki işlemlerin aynısının uygulanması 2. KÜR Kemoterapi Ünitesine Başvuran Meme ve Akciğer Kanser Tanısı Almış Hastalar(n=60) RANDOMİZASYON Randevulu ve rastgele Başvuran ilk hasta kontrol grubuna diğer hasta deney grubuna KONTROL GRUBU(n=30) 1.KÜR 1. Hastaya araştırma hakkında bilgi verilmesi, olur alınması, Hasta Tanıtım Formunun doldurulması 2. MASCC Antiemezis formlarının anlatılması 3. Kemoterapi sonrası 1. gün hastanın telefonla aranması ve ölçeğin uygulanması 4. Kemoterapi sonrası 4. gün hastanın telefonla aranması ve ölçeğin uygulanması DENEY GRUBU(n=30) 1. KÜR 1. Hastaya araştırma hakkında bilgi verilmesi, olur formu alınması, Hasta Tanıtım Formunun doldurulması 3. Sanat koordinatörü ve ya bireysel olarak resim terapisinin kemoterapi tedavisi sırasında uygulanması 4. Resim terapisinin tedavi sonrasındaki 4 günde evde hasta tarafından 30dk olmak kaydıyla uygulaması 5. Kemoterapi sonrası 1. gün hastanın telefonla aranması ve ölçeğin uygulanması 6. Kemoterapi sonrası 4. gün hastanın telefonla aranması ve ölçeğin uygulanması 2. KÜR 1. Kürdeki işlemlerin aynısının uygulanması 2. KÜR 1. Kürdeki işlemlerin aynısının uygulanması

Hasta Tanıtım Formu; Sosyodemografik ve tedaviye ait özelikleri içeren sorular içermektedir. MASCC Antiemezis Ölçegi ; Ölçekte; Kemoterapiden sonra ilk 24 saat süresini (akut emezis) kusma durumu, sayısı, bulantı durumu ve bulantı şiddetini değerlendiren sorular, Kemoterapiden sonraki ilk 24 saatten sonra 4 günlük süreçteki (geç emezis) kusma durumu, süresi, bulantı durumu ve şiddetini değerlendiren sorular yer almaktadır. Gardani ve ark., 2006; Molassiotis, 2007

‘’RESİMİN BENİ BU KADAR ETKİLEYECEĞİNİ BİLMİYORDUM’’

‘’ÇOK MUTLU OLDUM, İYİ GELDİ’’ ‘’BEN BUNDAN SONRA DA RESİM YAPARIM’’

Seher KOZAK

BULGULAR

Hastaların sosyo-demografik özelliklere göre dağılımı   Kontrol Grubu Deney Grubu Toplam Yaş n % 40 yaş ve altı 2 6.7 4 41-59 yaş 16 53.3 32 60 yaş ve üzeri 12 40.0 24 57.50 (Medyan) 35-65(Min-Max) 55.50 (Medyan) 33-73(Min-Max) 56.00 (Medyan) 33-73(Min-Max) x2 =0 .000 p= 1.000 Cinsiyet Kadın 15 50.0 31 51.7 Erkek 14 46.7 29 48.3 x2 =0.067 p= 0.796 Öğrenim Durumu Okur-yazar/ilkokul Lise Üniversite x2 = 0.399 p= 0 .528 Medeni Durum Evli 96.7 30 100.0 59 98.3 Bekar 1 3.3 1.7 Fisher's Exact Test kullanılmıştır. p=1.000

Hastaların sosyo-demografik özelliklere göre dağılımı Kontrol Grubu Deney Grubu Toplam Yerleşim Yeri n % Köy/ Kasaba 6 20.0 12 İlçe 13 43.3 11 36.6 24 40.0 İl 36.7 x2 =0.333 p= 0.846 Meslek Durumu   Ev hanımı 10 33.3 8 26.7 18 30.0 Emekli 9 Memur- İşçi- Serbest x2=0.389 p= 0.823 Gelir Durumu Gelir giderinden düşük 15 50.0 16 53.3 31 51.7 Gelir giderinden eşit ve fazla  14 46.7 29 48.3 Sosyal Güvence  x2=0.067 p=0.796  Olan 30 100.0 60 Olmayan 0.0

Hastaların kronik hastalık durumlarına göre dağılımı   Kronik Hastalık Kontrol Grubu Deney Grubu Toplam n % Olan 19 63.3 16 53.3 35 58.3 Olmayan 11 36.7 14 46.7 25 41.7 p= 0.432 Kronik Hastalığı(n:35) Hipertansiyon (HT) 7 11.6 5 8.4 12 20.0 Diabetus Mellitus (DM) 6 10.0 DM +HT 1 1.7 2 3.3 3 5.0 Hipertroid Prostat 0.0 KOAH Parkinson HT + DM + Prostat

Hastaların tanı ve tedavi durumlarına göre dağılımı   Tanı Kontrol Grubu Deney Grubu  Toplam n % Meme Kanseri 15 50.0 30 Akciğer Kanseri p= 1.000 Uygulanan Kemoterapi Rejimi Siklofosfamid+Adriamicin 13 43.3 10 33.3 23 38.3 Siklofosfamid + Dacetaxel 1 3.3 2 6.7 3 5.0 Platin içeren kombinler 18 60.0 33 55.0 Antimetobolit 0.0 1.7 p= 0.884 Kemoterapi sırasında Uygulanan Antiemetik Deksametazon +5-HT3 7 23.3 4 13.3 11 18.3 Deksametazon+5-HT3+ Aprepitant 76.7 26 86.7 49 81.7 p= 0.317 Evde içmesi önerilen Antiemetik Platin içeren kombinler: Cisplatıne eşlik eden Etoposide, Pemetrekset, Adriamisin, Taksan ve Gemsitabin

Hastaların ilk kür bulantı-kusma durumlarının karşılaştırılması Akut Kusma Kontrol Grubu Deney Grubu Toplam n % Var 11 36.7 4 13.3 15 25.0 Yok 19 63.3 26 86.7 45 75.0 p = 0.037 Akut Bulantı 22 73.3 48 80.0 8 26.7 12 20.0 p=0.197 Geç Kusma 7 23.3 18 30.0 23 76.7 42 70.0 p = 0.260 Geç Bulantı 24 20 66.7 44 6 10 33.3 16 p= 0.243

Hastaların ikinci kür bulantı-kusma durumlarının karşılaştırılması   Akut Kusma Kontrol Grubu Deney Grubu Toplam n % Var 7 23.3 2 6.7 9 15.0 Yok 23 76.7 28 93.3 51 85.5 p= 0.145 Akut Bulantı 21 70.0 44 73.3 30.0 16 26.7 p=0.559 Gecikmiş Kusma 8 4 13.3 12 20.0 22 26 86.7 48 80.0 p = 0.197 Gecikmiş Bulantı 25 83.3 53.3 41 68.3 5 16.7 14 46.7 19 31.7 p =0.012

Hastaların ilk kür bulantı-kusma sıklık ve şiddetlerinin karşılaştırılması   Kontrol Grubu Deney Grubu X±SS Medyan (Min-Maks) Akut Kusma Sıklığı 0.43 ± 0 .62 0.00 (0 – 2) 0.17 ± 0.46 t =1.878 p =0.065 Akut Bulantı Şiddeti 3.67 ± 2.61 3.00 (0 – 8) 1.87 ± 1.92 1.00 (0 – 8) t =3.034 p=0.004 Geç Kusma Sıklığı 0.53±0.77 0.00 (0-2) 0.521±0.09 t= 1.563 p=0.124 Geç Bulantı Şiddeti 3.57±2.51 4 (0-8) 2.23±2.01 2 (0-8) t=2.268 p=0.027

Hastaların ikinci kür bulantı-kusma sıklık ve şiddetlerinin karşılaştırılması   Kontrol Grubu Deney Grubu X±SS Medyan (Min-Maks) Akut Kusma Sıklığı 0.30±0.596 0.00 (0-2) 0.07±0.254 0.00 (0-1) t = 1.973 p =0.053 Akut Bulantı Şiddeti 2.87±2.417 2.50 (0-8) 1.30±1.149 1 (0-3) t = 3.206 p =0.002 Geç Kusma Sıklığı 0.30±0.535 0.17±0.461 t= 1.034 p=0.305 Geç Bulantı Şiddeti 3.30±2.227 3.50 (0-9) 1.47±1.943 1 (0-8) t=3.55 p=0.001

SONUÇLAR İlk kürde resim yapan hastaların resim yapmayanlara göre, sadece akut kusma yaşamada anlamlı derecede düşük çıktığı, İkinci kürde sadece geç bulantı varlığı resim yapan hastalarda yapmayanlara göre anlamlı derecede düşük bulunduğu, Gruplar bulantı şiddetleri yönünden değerlendirildiğinde birinci ve ikinci kürde hastaların akut bulantı ve geç bulantı şiddetleri anlamlı düzeyde düşük bulunmuştur.

ÖZET Bu çalışmada meme ve akciğer kanserli hastalarda sanat terapisinin bulantı ve kusmayı azalttığı görülmüştür.

ÖNERİLER Sanat terapisinin bulantı kusmaya etkisinin daha büyük örneklemlerle incelenmesi Sanat terapisinin farmakolojik yöntemlerle birlikte kullanılması konusunda hasta ve yakınlarının bilgilendirilmesi önerilebilir.

Sanat; ne bir oyun ne de bir eğlencedir, o ancak ruhun dışarıya vurarak, kendisini göstermesi ihtiyacıdır. E. G. Benite