Ortak Meclis Toplantısı İSTANBUL Ortak Meclis Toplantısı İstanbul, 22 Eylül 2008

Nasıl Başladı - 1 2001 sonrasında ABD ekonomisini toparlamak için hızla indirilen faizler (2001-2004 dönemi), kredi kullanma talebini artırdı Artan kredi hacmi emlak fiyatlarını yükseltti. Yükselen emlak fiyatları, yeni kredi alınabilmesini sağladı. (ipotekli g.menkule, ikinci-üçüncü ipotek yapılarak bulunan kaynakla yeni harcama yapma imkanı sağlandı)

Nasıl Başladı - 2 2002 yılında inşaat sektörü ile ekonomiyi canlandırmak ve düşük gelirlilerin konut sahibi olabilmelerini kolaylaştırmak amacıyla yeni düzenlemeler yapıldı (“subprime mortgage”-düşük kaliteli emlak kredileri artışının önü açıldı) ABD Devlet Tahvillerinin hızla düşen faizleri ve artan emtia fiyatları ile yurtdışında bollaşan likidite, yeni yatırım alanları aradı

Finansal Kitle İmha Silahları’nın Doğuşu “NINJA krediler” olarak tabir edilen düşük kaliteli krediler hızla büyüdü (No Income, No Job, no Asset) Yatırım Bankaları, daha da fazla kredi verebilmek için, mevcut kredi alacaklarını satarak (menkul kıymetleştirme) yeni kaynaklar elde etti ve bunlarla da yeni krediler açıldı

Finansal Kitle İmha Silahları’nın Doğuşu Azalan risk duyarlılığı, bankaları her türlü kar odaklı (ama denetimi-takibi-kaydı zayıf) işlemlere yöneltti 2000 2007 Hedge Fonlar 500 milyar $ 2 trilyon $ Türev Ürünler 20 trilyon $ 120 trilyon $ (küresel ekonominin büyüklüğü ise 60 trilyon $)

… ve bir Çöküşün Hikayesi - 1 2001’de Ev’in değeri 100 bin dolardı. 20 bin peşin, 80 bin dolar ipotek kredisi (mortgage) ile alınmıştı 2004’de yapılan yeni bir ekspertiz ile Ev’in değeri 150 bin dolara çıktı. 2. ipotek ile bankada 50 bin dolar kredi alındı ve Otomobil yenilendi 2005’de bir ekspertiz daha yapıldı ve Ev’in değeri 180 bin dolar olarak belirendi, 3. ipotek alındı ve mobilyalar yenilendi. 2006’ya gelindiğinde artık herkes (şahıslar, emlakçı, banka vs.) Evin değerini 180 bin dolar olarak kabul ediyor ve buna göre hareket ediyordu.

… ve bir Çöküşün Hikayesi - 2 Ancak 2007’de bir gün aynı mahallede benzer bir Ev satışa çıktı. Ama kimse 180 bin dolar ödemek istemedi. Ve balon patladı. Öyle ki, Ev’in satış fiyatı başlangıçtaki 100 bin $’ın altına (70 bin $’a) geriledi. Ev’i için 80 bin $ ipoteğe giren Ev sahibi de, haliyle ödeme yapmak istemedi Alacaklarını tahsil edemeyen bankalar, borçlarını ödeyecek kaynak bulamayınca mali sistem durdu. Bankalar birbirine bile borç vermeyince Likidite Krizi başladı

Aç doyar, açgözlü doymaz Kıssadan Hisse “Türev ürünlerinin yaygınlaşması ile kötü niyetli cin artık şişeden çıkmıştır. Bu ürünlerin 'zehirli' olduğu bir krizle belirgin hale gelinceye kadar, türleri ve toplam işlem hacmi artmaya devam edecektir” Warren Buffet, 2002 Aç doyar, açgözlü doymaz Türk Atasözü

ABD’deki Finansal Krizin Rakamsal Boyutu Batan Lehman Brothers’ın aktif büyüklüğü : 600 milyar dolar Batan diğer 12 bankanın aktif büyüklüğü : 170 milyar dolar Finans Kesiminde Oluşan Toplam Zarar : 700-800 milyar d. Beklenen Toplam Zarar : 1,2 trilyon dolar Türkiye’nin Ekonomik Büyüklüğü : 660 milyar dolar Türk Bankalarının Toplam Aktif Büyüklüğü : 520 milyar dolar

Dünya’da Neler Bekleniyor Düşük faiz ve yüksek likidite döneminin sonu Likidite ve Kredi daralması –Büyüme’nin düşmesi Küresel Bankacılık sisteminin yeniden yapılanması (son kalan 2 büyük yatırım bankası GoldmanSachs ve MorganStanley, yatırım bankacılığından çekiliyor) Serbest Piyasa Ekonomisinin; Kurallı Piyasa Ekonomisine dönüşmesi – yeni bir denetim-gözetim sistemi kurulacak Bankaların aktiflerindeki kötü krediler, kurulacak bir kamusal tasfiye şirketine devredilmesi Bu şirketi kurmak üzere Bush Yönetimi Kongre’ye 700 milyar dolarlık kaynak aktarma yetkisi için başvurmaya hazırlanıyor (ancak bu durumda ABD kamu borcu ve bütçe açığı hızla artacak)

Türkiye’de Neler Bekleniyor - 1 Riski Azaltan Faktörler; 2001’den farklı olarak Kamu maliyesi çok daha iyi durumda Bankacılık sistemi çok daha sağlam ve ‘çürüklerinden ayıklandı” Mali sistemde Denetim ve Gözetim güçlendirilmiş durumda

Türkiye’de Neler Bekleniyor - 2 Riski Artıran Faktörler; Reel Sektörün yurtdışı borçlanması yüksek ve artmaya devam ediyor ama uzun vadeli borçlanma sayesinde risk azalıyor Dış Borç (milyar dolar) 2003 2008 1.Ç. Finans Sektörü 14 60 Reel Sektör 35 112 Özel Sektör Dış Borç Ödemeleri 2008 2009 2010 Anapara+Faiz (milyar dolar) 26 36 21

Türkiye’de Neler Bekleniyor - 3 Riski Artıran Faktörler; Yükselen Cari açık ve Bozulan Finansman Kalitesi (milyar $) 2007 2008 (son 1 yıl) Cari Denge -38 -47 Gelen Kaynak Doğrudan Yabancı Serm. 22 17 Portföy Yatırımı 3 -5 Bankaların aldığı krediler 6 7 Reel Sektörün aldığı krd. 26 31

Almamız Gereken Dersler - 1 Her kriz, sistemdeki bir bozukluğa işarettir ve düzeltme fırsatı verir Ama her düzeltmenin bir yan etkisi olacaktır. Kriz yönetimi, bu etkiyi en azda tutmaktır Kişilerin servetlerindeki artış ile gelirlerindeki artış paralel değilse, servetler gelirden fazla artıyorsa, sistemde bir bozulma olduğuna işarettir Krizin faturası herkese çıkacaktır

Almamız Gereken Dersler - 2 İhracat Pazarlarını çeşitlendirmek gerekiyor Avrupa Birliği’ndeki büyüme hızı 2007: % 2,6 2008: % 1.0 (t) 2009: % 0,9 (t) İhracatımızda AB’nin payı % 50, ABD’nin payı % 3 AB pazarı aslında şimdiden etkilendi AB pazarına ihracattaki artış 7 aydır, geneldeki artışın altında

Almamız Gereken Dersler - 3 Tedbirli Olmanın Zamanı Böyle zamanlarda bilançolardaki uyumsuzluklar (vade, kur vb.) potansiyel risk doğuran alanlardır Gayrimenkul ve Emtia fiyatları gevşeyecek Kredi maliyetleri artacak, krediyle yapılacak yatırımın verimliliği ve karlılığı daha fazla önem kazandı Kurumsal Yapının Önemi Finansman Müdürünüze ve İş Geliştirme Müdürünüze iyi bakın, yoksa mutlaka edinin “Küçük olsun benim olsun” veya “Ne iş olsa yaparız, biz her iş’te varız” devri bitti

Büyüme olmayan ekonomi; Güneş girmeyen ev; hastalık üretir Büyüme olmayan ekonomi; işsizlik, yoksulluk, huzursuzluk ve kavga üretir

Çeyrek Dönemler İtibariyle Büyüme 2002 - 2004 2005 - 2006 2007 - 2008

2008 yılı Sektörel Büyümeleri (7 aylık Büyüme Oranları) 2007 2008 İmalat Sanayi Büyümesi % 5,2 % 4,2 TV % -33 % -18 Tekstil % 7 % -16 Deri % 5 % - 9 Hazır Giyim % 0 % - 6 Makine % 11 % - 4 Kimya % 5 % 1 Gıda % 4 % 6 Metal % 15 % 9 Mobilya % -20 % 11 Elektrikli Makine % 25 % 20 Taşıt % 5 % 27

Yükselen Piyasa Ekonomilerinde Büyüme Oranları 2007 2008 (tahmin) -------- ------------------ Türkiye % 4,5 % 4 Çin % 9 % 9 Hindistan % 7 % 6 Endonezya % 6 % 6 Malezya % 6 % 6 Kore % 5 % 4 Arjantin % 8 % 6 Brezilya % 6 % 6

2008 yılı Vergi Gelirleri Vergi 2007 2008 Artış Gelirleri ilk 8 ay ilk 8 ay (milyar YTL.) ---------- --------- -------- Gelir Vergisi 21,7 25,6 % 18 Kurumlar Vergisi 9,5 12,2 % 28 KDV (dahilde) 10,9 11,6 % 7 KDV (ithalde) 17,0 20,9 % 23

Girdi Maliyetlerindeki Artış 2003 2008 Artış Asgari Ücret 200 $ 500 $ % 150 Doğalgaz Fiyatı 0,3 YTL. 0,67 YTL. % 120 Kurşunsuz Benzin 1,8 YTL. 3,2 YTL. % 80 Elektrik Fiyatı 9 cent 14 cent % 60 Dolar Kuru 1,50 1,25 % -17 Euro Kuru 1,70 1,80 % 6

Türkiye’de ve rakiplerimiz olan Yükselen Piyasa Ekonomileri ülkelerindeki Elektrik Fiyatları US cents / kwh Sanayi Konut Türkiye 14,0 17,0 Brezilya 12,2 16,6 Meksika 11,1 9,5 Hindistan 10,5 6,1 Çin 9,6 6,7 Kore 7,0 10,0 Kaynak: IEA energy prices and taxes 2008

“Çifte Çıpa” nın zamanıdır 1) Güçlü Ekonomi 2) Kaliteli Demokrasi Yapmamız Gerekenler “Çifte Çıpa” nın zamanıdır 1) Güçlü Ekonomi 2) Kaliteli Demokrasi

Türkiye; kurumlar ve kurallar ülkesi olsun Biz İstiyoruz ki; Türkiye; kurumlar ve kurallar ülkesi olsun Kurallar olsun, Herkese uygulansın, Kuralların nasıl değişeceği de kurallara bağlı olsun. 25

TOBB, Oda ve Borsaları ile birlikte; Demokratik bir kurum olarak Demokrasinin yanındayız Siyasete, dışardan yapılacak müdahalelerin karşısındayız Fikir Hürriyetinin, Din ve Vicdan Hürriyetinin, Teşebbüs Hürriyetinin savunucuyuz 26

HUZUR TİCARET ZENGİNLİK 27