Dilşat Peker Ünal Bozok Üniversitesi BİR EĞİTİM PROGRAMINDAKİ DİJİTAL VATANDAŞLIK ÖĞELERİ VE ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİLERİNİN DİJİTAL VATANDAŞLIK DÜZEYLERİNİN BELİRLENMESİ Dilşat Peker Ünal Bozok Üniversitesi

DİJİTAL VATANDAŞLIK BİT’in yasal, etik, güvenli ve sorumlu bir şekilde kullanımını sağlayan davranışları çevrimiçi ortamda savunmak ve uygulamak Bilişim araçlarının kullanımını etik ilkelere ve güvenlik kurallarına uygun olarak yapmak, sanal ortamdaki bireylerin de günlük yaşamdaki gibi bazı haklara ve sorumluluklara sahip olduğunun bilincinde olmak, bilişim araçları aracılığı ile kurulan iletişimde kurallara uygun davranmak, bu araçlar sayesinde toplumsal yaşama katılmak ve bu araçları doğru kullanarak diğer bireylere model olmak

DİJİTAL VATANDAŞLIK ÖGELERİ 1.Dijital Erişim 2.Dijital Ticaret 3.Dijital İletişim 4.Dijital Okur yazarlık 5.Dijital Etik 6.Dijital Hukuk 7.Dijital Haklar ve Sorumluluklar 8.Dijital Sağlık 9.Dijital Güvenlik

AMAÇ Araştırmanın genel amacı; ortaöğretimde uygulanmakta olan Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersinde yer alan dijital vatandaşlık ögelerini belirlemek ve bu dersi seçen öğrencilerin dijital vatandaşlık ögelerine sahip olma durumlarını belirlemektir. Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersi öğretim programında yer alan “dijital vatandaşlık ögeleri” nelerdir? Bilgi ve İletişim Teknolojileri ders kitabında yer alan “dijital vatandaşlık ögeleri” nelerdir? Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersini seçen 9. Sınıf öğrencilerinin ders kitaplarında yer alan dijital vatandaşlık ögeleri hakkındaki “bilgileri” ne düzeydedir? Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersini seçen 9. Sınıf öğrencilerinin ders kitaplarında yer alan dijital vatandaşlık ögelerine yönelik “tutumları” ne yöndedir? Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersini seçen 9. Sınıf öğrencilerinin ders kitaplarında yer alan dijital vatandaşlık ögelerini günlük yaşamlarına “uygulama” düzeyleri nedir?

YÖNTEM: Araştırmada betimsel araştırma modeli kullanılmıştır YÖNTEM: Araştırmada betimsel araştırma modeli kullanılmıştır. Betimsel araştırma, yaşayanların, hali hazırda var olanların ne olduğunun betimlenip açıklanarak ortaya konması. Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersi öğretim programında ve ders kitabında yer alan dijital vatandaşlık ögelerinin belirlenmesi ile bu dersi seçen öğrencilerin dijital vatandaşlık ögelerine sahip olma durumu var olduğu şekli ile belirlenmeye çalışılmıştır. ÇALIŞMA GRUBU: «Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersi liselerde seçmeli olarak uygulanacaktır.” ifadesine göre “Yozgat Merkez Atatürk Anadolu Sağlık Meslek Lisesi”nde 9.sınıfta bu dersi seçen 34 öğrenci ile araştırma gerçekleştirilmiştir.

VERİ TOPLAMA ARAÇ VE YÖNTEMLERİ «Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersi öğretim programında ve ders kitabında yer alan “dijital vatandaşlık ögeleri” nelerdir?» sorusuna (1-2. araştırma sorusu) yanıt vermek amacıyla ortaokullarda seçmeli ders olarak okutulan öğretim programı ve buna uygun olarak özel bir yayınevi tarafından hazırlanan ders kitabı “doküman incelemesi” yoluyla taranmıştır. Dokümanlardan elde edilen veri sayısallaştırılmıştır. Sayısallaştırmada «kapsanan alan» ölçüt birimi olarak kullanılmıştır. Öğretim programı ve ders kitabının bütününde Dv öğelerine ayrılan alanın büyüklüğü belirlenmiştir. Öğretim programının doküman incelemesinde analiz birimi olarak ünite ve konu başlıkları, Ders kitabının doküman incelemesinde ise «cümle»ler analiz birimi olarak belirlenmiştir.

Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersini seçen 9 Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersini seçen 9. sınıf öğrencilerinin ders kitaplarında yer alan dijital vatandaşlık ögeleri hakkındaki “bilgileri” ne düzeydedir? sorusuna yanıt vermek amacıyla 15 sorudan oluşan D-Y testi kullanılmıştır. Belirtke tablosuna göre hazırlanan D-Y testi için ders öğretmeni ve bir ölçme değerlendirme uzmanından görüş alınmıştır. Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersini seçen 9. sınıf öğrencilerinin ders kitaplarında yer alan dijital vatandaşlık ögelerine yönelik “tutumları” ne yöndedir? sorusuna yanıt vermek için Karaduman tarafından hazırlanan 32 maddelik DV Tutum Ölçeğinden yararlanılmıştır. Araştırmacıdan izin alınarak ölçek uygulanmıştır. Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersini seçen 9. sınıf öğrencilerinin ders kitaplarında yer alan dijital vatandaşlık ögelerini günlük yaşamlarına “uygulama” düzeyleri nedir? sorusuna yanıt vermek DV ögelerinin günlük yaşamdaki kullanım durumlarını belirlemeye yönelik 5 senaryo durumu hazırlanmıştır. Öğrencilerin senaryolardaki durumlarda ne tür tepkiler verecekleri sorulmuş, yanıtlarına göre değerlendirme yapılmıştır. Senaryo durumları araştırmacı tarafından hazırlanmış ve ders öğretmeni ile bir ölçme değerlendirme uzmanından görüş alınmıştır.

BULGULAR VE YORUMLAR ÖĞRETİM PROGRAMINDA YER ALAN DV ÖGELERİ: Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersi öğretim programı 2005 yılında MEB TTKB tarafından hazırlanmıştır. Programda ünitelere ve konu başlıklarına yer verilmiştir. Kazanım yer almamaktadır. Program incelendiğinde; 7 ünite, 13 üst konu başlığı, 130 konu ve 383 alt konu olduğu görülmüştür. İNTERNET VE İLETİŞİM: Ünite Başlangıç: ÜST KONU BAŞLIĞI İnternetle İlk Adım: KONU Web tarayıcı programını açma ALT KONU Web adresinin yapısını anlama Belirtilen web sitesini görüntüleme Bu yapıda 54 alt konuda DV ögelerinin yer aldığı belirlenmiştir. 383 alt konudan 54 tanesinin DV öğesi ile ilişkili olması, DV öğelerinin Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersi öğretim programındaki oranının %14 olduğunu göstermektedir.

ÖĞRETİM PROGRAMINDA YER ALAN DV ÖGELERİ: Ünite ve konu başlıkları incelendiğinde: DV ÖGESİ EĞİTİM PROGRAMI Dijital Ticaret Elektronik Ticaret kavramı Dijital Sağlık İyi bir çalışma ortamı (faydaları, bilgisayarda çalışmaya ara vermenin önemi, ekran, koltuk, klavyeyi yerleştirme, yeterli ışık, havalandırma) Dijital Güvenlik Sağlık ve Güvenlik (elektrik kablolarının güvenliği, güç noktalarına fazla yüklenmesini önleme, hatalı kullanıma bağlı ağrılar, göz problemleri, duruş bozuklukları) Dijital İletişim Internet (kavramı ve önemi, e-posta, ICT cihazları, FTP) Dijital Hukuk Dijital Etik Güvenlik-Telif Hakları ve Hukuk (Dosyaların yedeklenmesi, bilgisayar virüsleri, telif hakları, verilerin kanunla korunması)

Araştırma yapılan okulda Özne Yayınevi’nin ders kitabı kullanılmaktadır. DV ögelerinin yer aldığı konuların anlatımında kullanılan cümle sayısı belirlenmiştir. Ders kitabı tarandığında; 1. Ünitede 294, 7. Ünitede 124 Kitabın tümünde toplam 418 cümlenin DV ögelerini anlatmak için kullanıldığı belirlenmiştir. 418 cümlenin 42 tanesi «Arama motoruna ait kavramlar» la ilgilidir. Ders kitabında en fazla cümle sayısı bu konuda yer almaktadır. 418 cümlenin 1 tanesi «Hatalı kullanıma bağlı ağrılar» «Gönderilecek kişi alanına bir e-posta adresi yazma» ile ilgilidir. Ders kitabında en az cümle sayısı bu iki konunun anlatımında yer almaktadır.

DV BİLGİ DÜZEYİ Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersini seçen 9. Sınıf öğrencilerinin ders kitaplarında yer alan dijital vatandaşlık öğeleri hakkındaki “bilgileri” ne düzeydedir? sorusuna yanıt vermek amacıyla 15 soruluk D-Y testi uygulanmıştır. Testteki ifadelerin 9 tanesinin D, 6 tanesinin Y olarak işaretlenmesi beklenmektedir. Hepsini doğru olarak işaretleyen bir öğrencinin alabileceği en yüksek puan 15’tir. Testin A.O: 7’dir. Ortalamanın düşük olması öğrencilerin DV ögeleri hakkında bilgi eksikliği bulunduğunu göstermektedir.

DV TUTUM Karaduman tarafından geliştirilen tutum ölçeğinin analizinde; İnsanların internette birbirlerine saygı duymaları gerektiğini düşünüyorum: %100 İnternette başkalarını rahatsız etmek eğlencelidir. %85 İnternet bağlantısının kesilmesi durumunda arkadaşlarımla iletişim kurmakta zorlanacağını düşünüyorum: %41 Ulaşılan bulgular DV öğeleri açısından incelendiğinde; öğrencilerin dijital iletişim, dijital etik, dijital okur-yazarlık konusunda desteklenmesi gerektiği ancak dijital ticaret, dijital sağlık, dijital güvenlik konularında diğer öğelere göre daha olumlu tutuma sahip oldukları söylenebilir.

DV UYGULAMA Öğrencilere verilen senaryo durumlarının analizinde; «Bir öğrenci dosya paylaşım sitesine üye oluyor ve o siteden sevdiği bir sanatçının şarkısını bilgisayarına indiriyor.» davranışını öğrencilerin %17’si yanlış bulduğunu belirtmiştir. «Bir öğrencinin taşınabilir belleğinde virüs vardır. Öğrenci bu virüslü belleği okulun ağındaki bir bilgisayara takıyor ve bellekteki dosyayı açıyor.» davranışını öğrencilerin % 100’ü yanlış bulduğunu belirtmiştir. «Bir öğrenci dersin başlamasına yarım saat kala öğretmeninin ödev verdiğini hatırlıyor, okulun bilgisayarından ödev konusunu buluyor, kes-kopyala-yapıştır yaparak ödevini tamamlıyor.» davranışını öğrencilerin %23’ü yanlış bulduğunu belirtmiştir.

DV UYGULAMA «Bir öğrenci okul dışındaki vaktinin büyük çoğunluğunu bilgisayarının başında İnternette geçirmektedir. Bu öğrenci İnternete girmediği zaman bir eksiklik hissetmekte ve endişe yaşamaktadır.» davranışını öğrencilerin % 100’ü yanlış bulmaktadır. «Bir öğrenci annesinin kredi kartını okulun bilgisayar laboratuvarında kullanarak İnternetten bir ürün satın almıştır. Alış-verişini tamamladıktan sonra kredi kartı bilgilerinin bulunduğu sayfayı “Sık Kullanılanlar” a eklemiştir.» davranışını öğrencilerin %80’i doğru bulduğunu belirtmiştir.

SONUÇ Bilgi ve İletişim Teknolojileri Dersi öğretim programında DV öğeleri oldukça az oranda yer almıştır. Buna bağlı olarak ders kitabında da bu öğelere yeterli yer ayrılmamıştır. Ayrıca ders kitabı bilgi odaklı hazırlanmıştır. Öğrencilerin bilgileri pekiştirmelerini sağlayacak uygulama örneklerine, yöntem ve tekniklere yer verilmediği görülmüştür. Kitap konu merkezli hazırlanmıştır ve yetişkin bir insan bile okurken sıkılmaktadır. Bu yapısı ile öğrencilerin de ilgisini çekmeyeceği, etkili olmayacağı düşünülmektedir. DV başarı testinde öğrencilerin bilgi düzeyi düşüktür. Tutum ölçeği sonuçlarına göre öğrenciler dijital iletişim, dijital etik, dijital okur-yazarlık konusunda desteklenmelidir. DV öğelerini günlük yaşamlarında uygulama durumlarına bakıldığında da bazı konularda eksiklikler olduğu görülmektedir. Bilgi ve İletişim Teknolojileri dersini Y ozgat Merkez Atatürk Anadolu Sağlık Meslek Lisesi”nde 9.sınıfta okuyan öğrencilerin Dv öğelerine sahip olma durumları yetersizdir.

ÖNERİLER Dv konusu öğretim programlarının içine yedirilerek değil ayrı bir ders olarak işlenmelidir. Toplam 9 tane ögenin her birisinin ayrı önemi ve değeri vardır. Bu ögelerin başka bir öğretim programı içinde yer alması ağırlıklarının azalmasına neden olacaktır. Bu nedenle ayrı bir kurs-ders-eğitim programı olarak bu konudaki bilgi, beceri ve tutumların kazandırılması yararlı olacaktır. Öğretim programında yer alan üniteler ve konu başlıkları ve uluslararası alanda kabul edilen Dv içerikleri ile örtüşmelidir. Toplam 9 tane ögenin 6 tanesi eğitim programında ve ders kitabında yer almaktadır. DV ögelerinin hepsine öğretim programı ve ders kitabında yer verilmelidir.

DV ögeleri öğretim programında yer alan konuların sadece %14’ünde yer almaktadır. Bu oranın artırılması yönünde gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Öğrencilerin bilgi düzeylerinin artırılması için tamamlama eğitimleri düzenlenmelidir. Yapılan doküman incelemesinde ders kitabının yapılandırmacı yaklaşıma uygun olmadığı görülmüştür. Ders kitabının zenginleştirilmiş içeriklerle hazırlanması, kitap-WEB bağlantısının kurulması öğrencilerin daha kolay öğrenmelerini sağlayacaktır. TEŞEKKÜRLER

TEŞEKKÜRLER