SAĞLIK GÖZETİMİ Prof Dr Süheyla Ünal

Konu başlıkları İşyerinde sağlık gözetimi tanımı İlgili mevzuat Uygulama adımları İşyerinde “uygun işe uygun işçi” ilkesi dikkate alınarak yapılacak işe giriş muayeneleri Aralıklı kontrol muayeneleri İşyerinde biyolojik izleme İşyerinde kronik ve sistemik hastalıkları olan çalışanların özel olarak izlenmesi

155 ve 161 sayılı ILO Sözleşmelerine göre iş sağlığı tanımı “Çalışanın çalışma ortamını, koşullarını, ilişkilerini ve çevresini, kendisini güdüleyen bir çalışma yürütecek bir biçimde etkileyebildiği; sağlıklı ve güvenli bir üretim ortamının ürünü olan bedensel, ruhsal, toplumsal optimal (en uygun) iyilik halinde olmaktır”.

Mevzuat Uluslararası düzenlemeler Ulusal düzenlemeler ILO 194 s Tavsiye Kararı - Meslek Hastalıkları Listesi WHO AB direktifleri Ulusal düzenlemeler 5510 sayılı Kanun 4857 sayılı Kanun 6331 sayılı Kanun İSG Yönetmeliği Biyolojik risklerin önlenmesine yönelik Yönetmelik Borçlar Kanunu Umumi Hıfzısıhha Kanunu

ILO Meslek Hastalıkları Listesi (2010) Biyolojik etmenler ile enfeksiyöz ve parazitik hastalıklar Brusella Hepatit virüsleri. HIV Tetanoz Tüberküloz Bakteri veya mantar kontaminantlarla ilişkili toksik veya inflamatuvar sendromlar Anthrax Leptospiroz İşyerindeki diğer biyolojik etmenler Bazı etmenlere bağlı kanserler - Hepatit B virüsü (HBV) ve Hepatit C virüsü (HCV)

WHO Sağlık Çalışanlarının Ulusal İş Sağlığı Programları Küresel Çerçevesi 2006 Hem ulusal hem de işyerleri düzeyinde iş sağlığı otoritesinin sorumlu kişilerini belirleme Sağlık işgücünü korumak için sağlık, güvenlik ve çalışma koşulları ile ilgili olarak yazılı bir politika geliştirme İş sağlığı hizmetlerine erişimini sağlama ile program, hizmetler ve gerekli KKD tedariği için yeterli kaynak/bütçeyi temin etme

WHO Küresel Çerçeve Çalışan ve işveren temsilcilerinden oluşan İSG komiteleri kurma İşyeri hekimleri, işverenler, işveren vekilleri, İSG Kurul üyeleri, ustabaşılar ve toplum da dahil olmak üzere tüm taraflara sürekli eğitim verme Kaynakta kontrolü önceleyen iş hijyeni uygulamalarıyla tehlikeleri önlemek, kontrol etmek ve riskleri yönetmek için tehlikeleri ve tehlikeli çalışma koşullarını belirleme

WHO Küresel Çerçeve Hepatit B ve bağışıklama ile önlenebilir diğer hastalıklara karşı kan maruziyeti olan tüm çalışanların aşılanması ve aşılamanın çalışanlara hiçbir maliyetinin olmaması Maruziyet ve vakaları raporlama, raporlama engellerini kaldırma Sağlık çalışanlarının HIV, Tb, Hepatit B ve C tanısı, tedavisi, bakımı ve desteklenmesini geliştirme

WHO Küresel Çerçeve Sağlık çalışanlarının sağlık ve güvenliğini geliştirmek amacıyla verilerin toplanması, analizi, raporlanması için bilgi sistemleri oluşturma Ulusal mevzuata göre işle ilgili hastalıklar için sağlık çalışanlarının tazminat hakkını sağlama Sağlık çalışanları ile ilişkili İSG konularında, özellikle kombine maruziyetler ve müdahale araştırmalarını geliştirme

AB 89/391/EEC İş Sağlığı ve Güvenliği Ana Çerçeve Direktifi 2000/54/EC İşyerinde Biyolojik Risklerle ilgili Direktif 2010/32/EU Konsey Direktifi-Hastanelerde ve Sağlık Sektöründe kesici yaralanmaların önlenmesi için Çerçeve Anlaşması

AB direktiflerinde temel prensipler ESKİ YAKLAŞIM YENİ YAKLAŞIM (RİSK ODAKLI) Çalışan katılımı Risk analizi yapılmasını şart koşar. Bir organizasyondaki güvensiz koşulların belirlenmesini ister. Önleme ve koruma ister. Olmuş olan olayla ilgilenir. Tazmin eden yaklaşım içerir. Güvensiz koşulları ihmal eder. Sadece koruma anlayışı. ESKİ YAKLAŞIM Çalışan katılımı Risk analizi yapılmasını şart koşar. Bir organizasyondaki güvensiz koşulların belirlenmesini ister. Önleme ve koruma ister. Olmuş olan olayla ilgilenir. Tazmin eden yaklaşım içerir. Güvensiz koşulları ihmal eder. Sadece koruma anlayışı. REAKTİF YAKLAŞIM PROAKTİF YAKLAŞIM YENİ YAKLAŞIM (RİSK ODAKLI) ÖNLEYİCİ

Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Meslek hastalığının tanımı, bildirilmesi ve soruşturulması MADDE 14- Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir. Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğunun; Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları tarafından usulüne uygun olarak düzenlenen sağlık kurulu raporu ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi, Kurumca gerekli görüldüğü hallerde, işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıbbî sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları ve gerekli diğer belgelerin incelenmesi, sonucu Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespit edilmesi zorunludur.

5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu Meslek hastalıkları listesi A Grubu: Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları CO,kadmiyum,krom,civa,Pb,benzen gibi 25 grup kimyasal madde B Grubu: Mesleki cilt hastalıkları Deri kanserleri ve kanser dışı deri hastalıklar C Grubu: Pnömokonyozlar ve diğer meslekî solunum sistemi hastalıkları Silis tozu dahil 6 değişik türde toza bağlı olarak oluşan akciğer hastalıkları D Grubu: Mesleki bulaşıcı hastalıklar Tüberküloz ve viral hepatit dahil 4 grup enfeksiyon ve parazit hastalığı E Grubu: Fizik etkenlerle olan meslek hastalıkları Radyasyon,basınç,gürültü

4857 sayılı İş kanunu Madde 77 Her işveren, işyerinde işçilerin sağlığını ve iş güvenliğini sağlamak için gerekli olanı yapmak ve bu husustaki şartları sağlamak ve Araçları noksansız bulundurmakla yükümlüdür. İşçiler de; işçi sağlığı ve iş güvenliği hakkındaki usul ve şartlara uymak zorundadırlar.

6331 İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ KANUNU Kabul Tarihi: 20/6/2012 Resmi Gazete Tarihi/Sayısı : 30.06.2012/28339

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (25311 Sağlık Gözetimi) Madde 14 İşveren, işçilerin işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerine uygun olarak sağlık gözetimine tabi tutmakla yükümlüdür. a) İşçilerin işe girişlerinde sağlık durumlarının yapacakları işe uygun olduğunu belirten sağlık raporu alınır. b) Yapılan işin özelliğine göre, işin devamı süresince sağlık muayeneleri düzenli aralıklarla yapılır.

Risk Grupları Madde 15: Kadınlar, çocuklar, yaşlılar, özürlüler ve diğer hassas risk grupları, özellikle bunları etkileyen tehlikelere karşı korunurlar.

İSGB ile OSGB’nin Görevleri, Çalışma Usul ve Esasları Madde 18–(1) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik birimleri, sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturmak üzere işin normal akışını aksatmamak şartıyla ve verimli bir çalışma ortamının sağlanmasına katkıda bulunmak amacıyla; İşçilerin sağlık gözetimi, Çalışma ortamının gözetimi, Eğitim, danışmanlık ve bilgilendirme, İlkyardım ve acil müdahale, Kayıt ve istatistik, ……………………………..görevleri ile benzeri diğer görevleri yerine getirmekle yükümlüdür.

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği (25311 Sağlık Gözetimi) MADDE 19 İşçilerin sağlık gözetimi, işçilerin sağlığını korumak ve geliştirmek amacı ile işçilere verilecek her türlü sağlık hizmetini kapsar. İşyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik birimi, birinci fıkra kapsamındaki görevlerini yürütürken 32’nci maddede sayılan hususları yerine getirir          

Sağlık gözetimi Üretim süreçleri hem bedenen hem de zihnen işçiyi zorlarken, yapılan işin özelliğine göre; Fiziksel, Kimyasal, Biyolojik, Psikolojik Ergonomik …………..……..faktörler sağlığı tehlikeye sokmamalıdır.

Çalışma Ortamının Gözetimi MADDE 20 Çalışma ortamının gözetimi, işyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik biriminin işyerinde sağlık ve güvenlik tehlikelerine karşı yürüteceği her türlü önleyici ve düzeltici faaliyeti kapsar. MADDE 21 İşyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik birimi; işçilerin iş sağlığı ve güvenliği eğitimlerini ve bilgilendirilmelerini sağlar, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili her türlü konuda danışmanlık yapar.

Çalışma ortam gözetimi İşyeri çalışma ortamında çalışanların sağlık ve güvenlikleri için tehlike ve risk oluşturan çeşitli madde ve etkenlerin varlığının saptanması, düzeylerinin ölçülmesi ve gerektiğinde kontrol altına alınması amacıyla yapılan tüm faaliyetleri kapsar

İlkyardım ve Acil Müdahale MADDE 22 İşyeri sağlık ve güvenlik birimi ile ortak sağlık ve güvenlik birimi; a) İşyerinde kaza, yangın, doğal afet ve bunun gibi acil müdahale gerektiren durumları belirler. Acil durum planının hazırlanmasını, ilkyardım ve acil müdahale bakımından yapılması gerekenleri ve uygulamaları organize eder, yürütür ve ilgili diğer birim, kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapar. b) İşyerinde, ilkyardımcı olarak görevlendirilecek kişilerin gerekli eğitimleri almasını sağlayacak organizasyonu yapar

İlkyardım ve Acil Müdahale 3-) İşyeri sağlık ve güvenlik birimi, işyerindeki çalışma süresince açık bulundurulur. Bu süre içerisinde, yeterli sayıda ilkyardımcı görevlendirilir. 4-) İş sağlığı ve güvenliği hizmetinin ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden sağlanması, işyerlerinde İlkyardım Yönetmeliğine göre yeterli sayıda ilkyardımcı bulundurulması zorunluluğunu ortadan kaldırmaz.

İş Sağlığı Gözetiminin Hedef ve Uygulama İlkeleri Sağlığının sürdürülmesi ve geliştirilmesi, Sağlığı olumsuz etkileyen faktörlerin bilinmesi, Uygulama İlkeleri; Uygun işe yerleştirme, İşyeri ortam faktörlerini değerlendirme, İşyeri sağlık risklerinin kontrolü, Aralıklı kontrol muayeneleri, İşyerinde sağlık hizmeti sunulması, Sağlık eğitimi ve danışmanlık

Çalışma Yaşamı ve Sağlık İlişkisi Çalışma İlişkileri Çalışma Koşulları Çalışma Ortamı SAĞLIK Bireysel Özellikler Yaşanan Çevre Toplumsal Özellikler

İşyeri Ortam Faktörleri/Riskleri Bireysel Özellikler/Davranış Fiziksel Riskler Kimyasal Riskler Psikososyal Riskler Biyolojik Riskler Sağlık Açısından Risk ÖNLEM SÜRDÜRME GELİŞTİRME İşyeri Ortam Faktörleri/Riskleri Bireysel Özellikler/Davranış

«Biyolojik Başlangıç» HASTALIĞIN DOĞAL SEYRİ Tansiyon Ölçümü Akciğer Grafisi Mamografi Odiometri Pap Smear Boy-Kilo TİT EKG AKŞ Asemptomatik Akciğer Ca (Öksürük) Diyabetik Ayak Bakımı Semptomatik Aşılama İşe Giriş Muayenesi (Uygun İşe Yerleştirme) Fizik Aktivite Programı Emniyet Kemeri Takma Hastalık Öncesi İleri Tedaviler Komplikasyon Birincil Koruma İkincil Koruma Üçüncül Koruma Etkisiz (Akciğer Ca) Etkili (Akciger Ca) Gereksiz (Akciğer Ca) «İyileşme-Ölüm» «Klinik Belirtiler» «Erken Tanı» Risklerin (hastalığın) önlenmesi : Birincil korunma Riskleri (hastalığı) erken saptama : İkincil korunma «Biyolojik Başlangıç»

Koruma önlemleri ÇEVRENİN KONTROLÜ Atmosferin devamlı kontrolü ile toksik madde konsantrasyonunu izleme Ortamın fizik koşullarının incelenmesi Zararlı maddeyi değiştirmek Fabrikasyon tekniğini değiştirmek Havalandırma Islak çalışma İşyerinin genel temizliği ÇALIŞANLARIN KONTROLÜ İşe giriş muayenesi Periyodik muayeneler Eğitim Kişisel koruyucu kullanmak

Risk kontrolü Ortamda varlığı ve miktarı saptanan sağlık risk faktörünün düzeyi, izin verilen sınır değerlerin üzerinde ise, bu durumda risklerin kontrolü amacı ile bazı uygulamalar yapmak gerekir. Bunlar önem ve öncelik sırasına göre; Kaynakta koruma önlemleri Çalışma ortamına dönük önlemler Kişiye dönük önlemler

Çevrenin kontrolü Müsaade edilen azami konsantrasyon (MAK değer) Atmosfer kirleticilerinin günde 8 saat maruz kalmak suretiyle uzun süre çalışan işçilerin sağlıklarına zarar etkisi olmadığı kabul edilen en yüksek konsantrasyona denir. MAK değer akut toksik etkisi olan maddeler için kullanılır. Bunlar kesin değerler olup çalışma gününün hiçbir saatinde aşılmaması gerekir.

Çevrenin kontrolü Eşik sınır değer (ESD) veya zaman ağırlık/ortalama İşyeri havasında var olup günde 8 saat veya haftada 40 saat çalışma süresi içinde maruz kalındığında tüm işçilerin sağlığına zarar vermediği kabul edilen değerlerdir. Değişik zamanlarda yapılan ölçümlerde bunların ortalama değerlerinin belirlenen sınır değeri aşmaması gerekir.

İşyeri ölçümleri Gürültü Ölçümü Toz Ölçümü Metal ve Gaz Ölçümü Radyasyon Ölçümü Termal Konfor Değerlendirme Sık görülen meslek hastalığı türlerine göre, işyerlerinde en çok yapılan değerlendirmeler.

Kaynakta kontrol; İkame Endüstriyel işlemlerde sağlık için zararlı olan maddeleri, zararsız yada daha az zararlı bir madde ile Yada tehlikeli operasyonların tehlikesiz operasyonlarla değiştirilmesi işlemi Benzen yerine toluen Metil alkol yerine etil alkol

Ortama dönük önlemler Havalandırma Kapatma Ayırma-Uzaklaştırma Üretim yöntemini değiştirme Üretim sürecini yavaşlatma Çalışma süresini azaltma Çalışan sayısını azaltma-rotasyon

Havalandırma İki amaçla yapılır Çalışma çevresini aşırı sıcak, soğuk, kuruluk ve nemden korumak İşlemler sonucunda oluşan zararlı maddelerin işçiler tarafından solunmasını önlemek. Lokal aspirasyon Genel havalandırma

Kapatma Kapatma toksik materyalin veya zararlı prosesin çalışma çevresinden fizikman ayrılması sureti ile çevre havasının toksik materyalden korunmasıdır. Gaz rafineleri, kimya sanayi vb. Kapalı sistemlerde bilinmeyen kaçakların bulunabileceği daima göz önünde bulundurulmalıdır

Ayırma İşyerinde mevcut zararlı bir etkenin veya meydana gelmesi muhtemel bir tehlikenin işyerlerinden uzak tutulması Patlayıcı maddeler, radyasyon Mesafe bırakılarak yada duvar veya başka bir engelle ayrılması

Yaş yöntem Yapılan işin sonucu olarak meydana gelen gelmesi beklenen tozun su kullanarak işyeri havasında kalmasını veya havaya karışmasını önlemek için kullanılan yöntem. Direkt yöntem: Su püskürtmek suretiyle çevre havasına yayılmış tozun yok edilmesi Toz kaynağı olması muhtemel materyal ve makinanın üstüne su püskürtmek suretiyle toz kaynağı olacak noktayı yaş tutarak toz meydana gelmesinin önlemek Endüstride toz olarak kullanılan bazı maddelerin hamur haline getirilerek kullanılması. Örnek kurşunlu boyalar.

İşe Giriş Muayeneleri Çalışmaya başlamadan önce; kişinin niteliklerinin belirlenmesi ve bu niteliklere uyan bir işe yerleştirilmesi amacıyla yapılan muayenedir Yaş : Çocuk işçi, Genç işçi, Cinsiyet : Kadın işçi, Erkek İşçi Sağlık sorunu: Solunum Sistemi Hastalıkları Eğitim : Vasıfsız, vasıflı Alışkanlıklar : Sigara, alkol, ……………………iş ve sağlık ilişkileri için önemlidir.

İşe Giriş Muayeneleri İşe girecek kişinin bünyesinin o iş için yeterli olup olmadığı ve iş nedeniyle sağlığının bozulup bozulmayacağı, iş ile işçi arasında uyumun sağlanması amaçlanır. Her iş için yapılması arzulanırken mevzuatımız hangi hallerde zorunlu olduğunu belirlemiş ve kısıtlamıştır. Hangi işlerin ağır ve tehlikeli işler olduğu tüzüğün arkasındaki cetvelde belirlenmiştir

İşe Giriş Muayenesi Kişinin; Sağlık öyküsünün alınması, Fizik muayenesinin yapılması, Rutin laboratuvar tetkiklerinin yapılması, İşin niteliğine göre özel tetkiklerin yapılması, Gerekiyorsa koruyucu aşıların yapılması, ……………….aşamalarını içerir. Bu muayenelerin sonucunda saptanan sorunlara göre kişi bazı işlerde çalıştırılmayabilir.

Peryodik muayeneler Çalışmakta olan işçilerin sağlık durumlarının belirlenmesi, iş ile işçi arasındaki uyumun gözlenmesi, hastalıkların erken teşhisi amaçlanır Mevzuta göre; Ağır ve tehlikeli işlerde çalışan işçilerin periyodik muayenesi mecburidir. 13-18 yaş arası çocuk işçiler en az altı ayda bir muayene edilmelidirler. Kurşunla çalışan işçiler 3 ayda bir, cıva ile çalışan işçiler 3 ayda bir, arsenik ve organik fosforlu işlerde çalışan işçiler 6 ayda bir muayene edilmelidirler.

Kişisel Koruyucu Araçlar Baş koruyucuları; baretler, bereler (saç koruyucu), kulak koruyucu Göz ve yüz koruyucuları; Gözlükler, başlık ve yüz maskeleri (radyasyon vb.) Solunum sistemi koruyucuları; Solunum maskeleri. Süzgeçli maskeler. Filtreli toz maskeleri Süzgeçli gaz maskeleri