PSİKANALİTİK YAKLAŞIM

Psikanalitik kuramın kurucusu olan Sigmund Freud tıp alanında eğitim görmüş ve daha sonra nöroloji alanında uzmanlaşmıştır. Freud’un ortaya koyduğu kavramlar uzunca yıllar tartışılmakla birlikte pek çok kuram için de ilham kaynağı olmuştur.

Freud teorisinde iş ve meslek seçimi konularına çok az değinmekle birlikte sevebilen ve çalışabilen bir insan psikolojik olarak sağlıklıdır açıklamasıyla işin insan yaşamındaki öneminin altını çizmiştir.

Psikanalitik Yaklaşımda Meslek Seçimi Psikanalitik yaklaşımın kariyer gelişimi kuramlarına yaptığı en önemli katkı, bilinçaltının kariyer seçimi üzerindeki etkisi olmuştur. Freud a göre psikoseksüel gelişim evreleri mesleki davranışlarla yakından ilişkili görülmemiştir. Burada vurgulanan gelişimsel bağlantı kişilik gelişiminin erken çocukluk deneyimleri ile ilişkili olduğu üzerinedir.

Bu nedenle de yetişkinlikteki mesleki davranışların erken çocukluk döneminden kaynaklandığı ve yetişkinlikteki olayların mesleki davranışlar üzerinde çok az etkiye sahip olduğu öne sürülmektedir.

Yüceltme savunma mekanizması, meslek seçimini doğrudan etkiler. Başka bir deyişle psikanalitik yaklaşımda mesleğin genel işlevi temel içgüdülerin [cinsellik yada saldırganlık] toplum tarafından onaylanabilecek bir şekilde ifade edilmesine olanak tanımaktır.

Meslek seçimi (Brill, 1949): İçgüdülerin (cinsellik ve saldırganlık) toplum tarafından kabul edilebilir biçimde ifade edilmesine olanak tanır. Üzerinde ilgi ve yetenekler rol oynamaz. Ona göre meslek seçimi konusu psikolojik danışmada tek başına ele alınamaz, yaşamdaki diğer seçimler ve sorunlarla ilişkilidir. Mesleki sorunların çözümü ancak diğer sorunların çözümü ile mümkün olur.

Kurama göre mesleki seçimlerin gerisinde, bilinçdışı gereksinmeleri doyurma yolunda yüceltilmiş davranışlar yatmaktadır. Birey toplumca uygun görülen bazı etkinliklere katılarak libidosunu (yaşam enerjisi), toplumca kabul edilebilecek biçimde ifade eder. Meslek kişiliğin bir yansımasıdır. Brill'e göre normal insanın meslek seçimi konusunda rehberliğe ihtiyacı yoktur. Çünkü kişinin bilinçdışı dürtüleri, onun hangi alanda doyum sağlayacağını söyleyen en iyi rehberdir.

Hendrick (1943): Hendrick e göre sürekli dünyayı keşfeden anlamaya çalışan ve kendine uygun bir biçimde değiştirmeye çalışan insanların davranışlarını açıklamada savunma mekanizmaları yetersiz kalmaktadır. Başka bir deyişle yüceltme özdeşleşme mantığa bürünme gibi savunma mekanizmaları iş yada meslek aracılığı ile ifade yolu bulsalar da işten duyulan mutluluğu ve hazzı açıklamada tek başlarına yetersiz kalmaktadırlar.

Bu nedenle Hendrick insanların çevreyi kontrol ederek ve değiştirerek haz almalarına yardımcı olan ‘‘iş prensibini’’ ve ‘‘ başarma güdüsünü öne sürmüştür. Ona göre işte duyulan haz çevreye hakim olma dürtüsünden alınan hazzın doyuma ulaşmasıdır.

Bordin, Nachman ve Segal (1963): Yetişkinlikte sahip olunan meslek, erken çocukluk dönemindeki içgüdüsel doyum kaynaklarına benzer bir işleve sahiptir. Farklı mesleklerde temel ihtiyaçları doyuma ulaştırmaya yarayan farklı etkinlikler, araçlar bulunur. Her bir meslek temel ihtiyaçları (bakıma yönelik, oral, duyusal ya da anal) doyuma ulaştırma durumuna göre tanımlanabilir.

Örneğin mesleği makine operatörü olan bir kişinin bu mesleği neden seçtiğini anlamada şu hipotez öne sürülebillir: Bu kişi yaşamının ilk altı yılında içgüdüsel doyumu ısırma çiğneme gibi oral saldırgan etkinliklerden karşılamıştır. Yetişkinlikte ise bu davranışlar dişlerden ellere bıçaklara delicilere çevrilmiş böylece birey iş makinesi operatörü olarak diş yerine parmaklarını ve kesici aletleri kullanarak kesme ve delme gibi etkinliklerle doyum sağlar hale gelmiştir.

Bordin daha sonraki yıllarda bu teoriyi gözden geçirmiş ve kişiliğin yanı sıra, meslek seçiminde diğer etkenlerinde (örneğin ekonomi kültür gibi )önemli olduğunu vurgulamıştır.

Psikanalitik Yaklaşımda Kariyer Danışmanlığı Süreci Danışma sürecinde meslek seçiminin altında yatan bilinçaltı etkenlere odaklanılır. Mesleki kararsızlık daha temel bir psikolojik rahatsızlığın göstergesi olarak ele alınır. Psikanalizde kullanılan teknikler, kariyer danışmanlığında da kullanılır. Danışman, danışanın meslek seçimini etkileyen dürtülerin farkına varmasına yardımcı olur.

Son yıllarda güncel eğilimler doğrultusunda psikanalitik yaklaşımda farklı kariyer danışmanlığı uygulamalarına yer verilmektedir. Bunlardan biri de psikodinamik-varoluşçu yaklaşımcıların savunduğu ve bu kapsamda kariyer tükenmişliğini açıklayan görüşlerdir. İnsanların kariyer tükenmişliğinin nedeni yaşamlarının ve yaptıkları işlerin anlamlı olduğuna inanmamalarıdır. Bu nedenle tükenmişliğin tedavi edilmesinde bireylerin varoluşları için anlamlı olan işlere yönelmelerinin sağlanması önem taşımaktadır.

Bu yaklaşımdaki tedavi planının birinci aşamasında meslek seçimine temel oluşturan bilinçte ve bilinçaltında yatan nedenlerin tespit edilmesi ve seçilen mesleğin nasıl bir varoluşsal önem getirmesinin beklendiğinin belirlenmesi oluşturur.

İkinci aşamada işten varoluşsal bir doyum alamamanın nedenleri araştırılır ve bu durumun tükenmişlikle ilişkisi tespit edilir. Son aşamada ise bireyin işten varoluşsal bir doyum almasını sağlayacak değişikliklerin neler olduğu belirlenir.

Psikanalitik Yaklaşımın Değerlendirilmesi Meslek seçimi bilinçaltı etkenlerle ve erken çocukluk dönemiyle ilgilidir. Bir mesleği seçme bu meslekte başarılı olma çocukluk yaşamındaki önemli kişilerle ilişkiler ve onların meslekleriyle yakından ilgilidir. Psikanalitik yaklaşımdaki kavramların kariyer danışmanlığına yeterince uyarlanması yapılmamıştır.

Geçmiş yaşantıların ve aile ortamının meslek seçimi üzerine etkisine yönelik çalışmalar ise sıklıkla az sayıda vakanın incelenmesi ile yürütülmüştür. Psikanalitik yaklaşıma ilişkin bu çalışmaların bulguları zengin olmakla birlikte genellenebilirlikleri düşüktür. Ayrıca meslek seçiminde yüceltme savunma mekanizmasının kullanılmasına ilişkin görüş araştırılmasındaki güçlük nedeni ile çok desteklenmemiştir.

Günümüzde psikanalitik meslek seçimi kuramları üzerine çalışmaların güncelliğini yitirmeye başladığı gözlenmektedir. Ancak kariyer gelişimi üzerine aile dinamiklerinin ve bağlanma stilinin etkilerine ilişkin açıklamalarda bir artış olduğu dikkat çekmektedir.