ORGAN NAKİLLERİ ve ORGAN BAĞIŞININ ÖNEMİ

İÇERİKLER Organ Nakli Nedir? Hangi Organ ve Dokuların Nakli Yapılabilir? Beyin Ölümü İle Bitkisel Hayat Arasındaki Fark Türkiye’de Yasal Durum Nedir? Kimler Organ Bağışında Bulunabilir? Sağlık Sorunları Organ Vermeye Engel Midir? Organ Bağışı Nereye Yapılır? Alınan Organlar Kimlere Nakledilebilir? Organ Naklinin Tarihçesi Organ Nakli ve Kök Hücre Organ Nakline Toplumun Bakışı Organ Bağışının Önemi Kadavradan Organ Bağışını Artırmaya Yönelik Bir Öneri Haberler

Organ naklinin amacı, organ yetmezliği nedeniyle hayatının sonuna gelmiş bir hastanın hayatını kurtarmak, yaşam süresini ve kalitesini artırmaktır.

Organ Nakli Nedir? Organ bağışı, kişinin hayatta iken, serbest iradesiyle tıbben yaşamı sona erdikten sonra doku ve organlarının başka hastaların tedavisi için kullanılmasına izin vermesidir. Organ nakli(transplantasyon) ise, başka hiçbir tıbbi çözümü bulunmadığı durumlarda, bir insanın organ ya da dokularının ihtiyacı olan başka bir insana, tedavi amacıyla nakledilmesi işlemidir.

Hangi Organ ve Dokuların Nakli Yapılabilir? Böbrek, karaciğer, kalp, akciğer, pankreas organ nakillerine; gözün saydam tabakası olan kornea, kan, kemik iliği ve pankreasın insülin salgılayan hücreleri de doku nakline örnektir.

Beyin ölümü gerçekleşmiş bir kişinin organlarının alınarak ihtiyacı olan bir başka kişiye nakledilmesine ise ‘kadavradan organ nakli’ denmektedir. Dünya’da kalp, akciğer, karaciğer, böbrek, pankreas ve ince bağırsak gibi organlar ile kan, kemik iliği ve pankreasın insülin salgılayan hücrelerin nakli yapılabilmektedir. Türkiye’de ise, kalp, akciğer, karaciğer, böbrek, pankreas, kornea, kemik iliği ve kan nakilleri başarıyla gerçekleştirilmektedir.

Beyin Ölümü İle Bitkisel Hayat Arasındaki Fark ‘Beyin ölümü’, tüm beyin, beyincik ve hayati merkezlerin yer aldığı beyin sapı denilen özel beyin bölgesinin fonksiyonlarının geri dönülemez şekilde olduğu ve mutlak ölümle sonuçlanan bir süreçtir. ‘Beyin ölümü’ kavramı ile ‘koma, bitkisel hayat’ ifadeleri zaman zaman karıştırılmaktadır. ‘Koma ve bitkisel hayat’ tanısı alan hastalarda bazı beyin fonksiyonları çalışmaktadır ve tıbbi destek ile hasta yaşamına yıllarca devam edebilmektedir. Beyin ölümünde ise hastaya ne kadar tıbbi destek sağlarsanız sağlayın hastanın yaşaması mümkün değildir ve ölüm en kısa sürede gerçekleşmektedir.

Kimler Organ Bağışında Bulunabilir? Türkiye’de Yasal Durum Nedir? Kimler Organ Bağışında Bulunabilir? 1979 yılında 2238 sayılı kanun çıkarılmış ve 1982 yılında yeniden düzenlenmiştir. 2238 sayılı kanuna göre on sekiz yaşından büyük ve akli dengesi yerinde olan herkes organlarının tamamını veya bir bölümünü bağışlayabilir. 2238 Sayılı ‘Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması ve Nakli Hakkındaki Kanun’ a göre (Madde 14); ‘Bir kimse sağlığında vücudunun tamamını veya dokularını, tedavi, teşhis ve bilimsel amaçlar için bıraktığını resmi veya yazılı bir vasiyetle belirtmemiş veya bu konudaki isteğini iki tanık huzurunda açıklamamış ise sırayla eşi, reşit çocuklar, ana veya babası veya kardeşlerinden birisinin; bunlar yoksa yanında bulunan herhangi bir yakınının izniyle ölüden organ ve doku alınabilir. Aksine bir vasiyet veya beyan yoksa, kornea gibi ceset üzerinde bir değişiklik yapmayan dokular alınabilir. Ölü, sağlığında kendisinden ölümünden sonra organ veya doku alınmasına karşı olduğunu belirtmişse organ ve doku alınamaz’.

Sağlık Sorunları Organ Vermeye Engel Midir? İleri yaş veya süregelen sağlık sorunlarınız olsa bile organlardan bazıları uygun alıcılara nakledilebilir. Ayrıca sigara ve alkol gibi alışkanlıklar organ bağışı yapmaya engel değildir.

Organ Bağışı Nereye Yapılır? Organ nakli yapan merkezlere Hastanelerde Sağlık müdürlüklerinde Emniyet müdürlüğü (Ehliyet) Organ nakli ile ilgilenen vakıf, dernek… vs kuruluşlara Toplum sağlığı merkezlerinde

Alınan Organlar Kimlere Nakledilebilir? Alıcı ve verici arasında Kan grubu uyumu Kan transfüzyonunda geçerli olan kurallar(ancak Rh faktörü önemsizdir.) Doku tiplendirmesi ve uyumu (HLA) olup tıbbi aciliyet durumu bulunan hastalara verilir. Cins, ırk, din, zengin, fakir ayrımı yapılmadan organ ya da doku nakledilir.

Organ Naklinin Tarihçesi Dünya’da Organ Nakli Organ nakliyle ilgili ilk bilimsel denemeleri yapan cerrahların öncüsü, İngiliz cerrah John Hunter (1728-1793)’ dir. Organ naklini hayvanlar üzerinde denemiş, bir deneyinde de çıkarttığı bir salgı bezini bir tavuğa nakletmiş ve her defasında bu nakledilen yapıların yaşadığı ve çalıştığını görmüştür. Hunter, bir horozun ibiğine bir insan dişini naklettiğini ve başarılı olduğunu kitabında resimli olarak belirtmektedir.

Bu gelişmeler sonucunda dünyada ilk defa akrabalar arası(tek yumurta ikizleri) başarılı böbrek nakli 1953’de Murray tarafından gerçekleştirilmiş ve kendisi bundan dolayı 1990’da Nobel ödülüne layık görülmüştür. 1956’da Mehil ve arkadaşları tek yumurta ikizleri arasında yaptıkları başarılı böbrek nakline dair yayın yapmışlardır. Önce köpekler üzerinde denenen karaciğer nakli tekniği gerçekleştirilerek, dünyada ilk defa başarılı karaciğer nakli 1963’de Thomas Starzl tarafından yapılmıştır. İnsandan insana ilk kalp nakli Güney Afrika’da Cape Town’da Dr. Christian Barnard tarafından 1967’de başarıyla gerçekleştirilmiştir. İlk kalp nakli yapılan ‘Louis Washkansky’ yeni kalbiyle 19 gün yaşamış ise de, ikinci olarak kalp nakli yaptığı ‘Philip Biaiberg’ 594 gün yaşayabilmiştir.

Türkiye’de Organ Nakli Türkiye’de ise, ilk kez 1969 yılında Ankara ve İstanbul’da iki kalp nakli yapılmış ancak başarılı sonuçlanmamıştır. İlk başarılı organ nakli ise 3 kasım 1975 yılında Dr. Haberal ve ekibince Hacettepe Üniversitesi Hastanesi’nde bir anneden oğluna yapılan canlıdan canlıya böbrek nakli olmuştur. 1978 yılında ise, ülkemizin en çağdaş kanunlarından biri olan ‘Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması ve Nakline İlişkin 2238 sayılı kanun’ çıkarılmış ve organ naklinin yasal çerçevesi belirlenmiştir. Kanunun yürürlüğe girmesinden bir ay sonra ilk kadavradan böbrek nakli gerçekleştirilmiştir. 1990 yılında ise birer ay arayla Avrupa ülkeleri arasında ilk kez ülkemizde çocuklarda akrabalar arası karaciğer nakli ile, dünyada ilk kez yetişkinlerde akrabalar arası karaciğer nakli gerçekleştirilmiştir. Bugüne kadar ülkemizde yaklaşık 4800 böbrek, 320 karaciğer, 75 kalp, 1 pankreas, 6000 kornea ve 600 kadar da kemik iliği nakli yapılmıştır.

Organ Nakli ve Kök Hücre Son yıllarda kök hücreler üzerinde yapılan çalışmalar, bu hücrelerden çeşitli doku veya organların oluşturulabileceğini göstermiştir. Kök hücrelerin daha iyi anlaşılması ve kullanımı belki de önümüzdeki yıllarda organ sıkıntısına son verecektir. Kök hücreler vücuttaki her türlü hücreye dönüşebilmektedir. Yani gerekli sinyaller verildiğinde kök hücre kas hücresine veya karaciğer hücresine dönüşebilir. Bu amaçla, embriyodan elde edilen kök hücreler laboratuvarlarda çoğaltılarak farklılaşmış hücreler elde edilir. Kök hücrelerden elde edilmiş olan kalp kası hücreleri kalpteki çalışmayan hücrelerin yerini alırlar ve nakledilen bu hücreler kalp hücreleriyle birlikte çalışırlar. Kök hücrelerden elde edilen bu tür dokuların nakli, henüz deney aşamasındadır.

Organ Nakline Toplumun Bakışı Organ bağışları, bir milyon nüfusa düşen kadavra donörlerle değerlendirilmektedir. Gelişmiş ülkelerde bir milyonda 20-30 olan kadavradan organ bağışı, İspanya’ da 33.6, Belçika’da 25.2, Kanada’da 14.1, Fransa’da 16.2, Yunanistan’da 4.5, ülkemizde ise 0.9’dur. Ülkemizde nakillerin çoğu canlı donörlerden özellikle de yakın akrabalardan alınan organlarla gerçekleştirilmektedir. Yine ülkemizde nakil için gerekli olan böbreğin %85’inin canlıdan, %15’inin kadavradan alınabildiği, oysa gelişmiş olan batı ülkelerinde bu durumun tersine olduğu bildirilmektedir.

Beyin ölümü kavramını anlayamama Ailelerin organ bağışını reddetmelerinin ve organ bağışına olumsuz yaklaşmalarının ardındaki sebepler aşağıdaki gibi sıralanabilir: Beyin ölümü kavramını anlayamama Donör görünüşünün ve vücut bütünlüğünün bozulacağı endişesi Ailenin organ bağışı ve naklinin dinimizce uygun olmadığını düşünüyor olması Hastalarına organlarını almak için iyi bakılmadığı düşüncesi Organların kimlere takılacağı konusunda tereddütler Sosyal problemler Hastane ve/veya hastane personeline tepkiler Cenazeyi almakta gecikme olmasından duyulan endişe

Organ Bağışının Önemi Asıl organ bağışı kavramı ‘kadavra nakilleri’ için kullanılmaktadır. Yaşam boyu kullandığımız bizi yaşatan organlarımızın, öldüğümüzde bambaşka hem de tanımadığımız insanları yaşatmak amacıyla kullanılması ve bu organlardan bağışlayanların herhangi bir menfaatinin olmaması, kavram olarak gerçek bir bağış olduğu gibi aynı zamanda büyük bir insanlık örneğidir. Bu aynı zamanda insanın yaşama duyduğu saygının da bir ifadesidir. Belki o anda organları bağışlanan kişi bunun bilincinde olamamaktadır ama zaten tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de bu bağış daha ziyade yaşayanları ilgilendiren bir olgudur.

Ölen kişinin bağış kartı olsa da olmasa da bağışı yapacak olanlar ölenin yakınlarıdır. Yakınlarının istememesi halinde kişinin kendi organ bağışı hiçbir şey ifade etmez. O nedenle organ bağışı denildiğinde kendimize sormamız gereken asıl soru; kendi organlarımızı bağışladığımız kadar en sevdiklerimizin organlarını bağışlayıp bağışlayamayacağımız olmalıdır. Görüldüğü gibi bu çok zor bir sorudur. Ama bir gün organ bekleyen bir yakınımız olabileceği gibi, organını bağışlamak veya bağışlamamak durumunda kalacağımız bir yakınımız da olabilir.

Organ bağışı ve naklinin yaygınlaştırılması ve bu bilincin yeterince gelişmesini sağlamak amacıyla Sağlık Bakanlığı tarafından her yıl ‘3-9 Kasım’ tarihleri arsında ‘Organ Nakli Haftası’ düzenlenmekte ve çeşitli etkinlikler gerçekleştirilmektedir. Hayatın içinde insanların ne zaman neye ihtiyacı olacağı bilinemez. Buradan hareketle, diğer insanların ihtiyaçlarına daha duyarlı yaklaşmanın gerekliliğini halkın ilgisi ve dikkatini çekmek ve organ bağışını artırmak için bu hafta son derece önemlidir.

Kadavradan Organ Bağışını Artırmaya Yönelik Bir Öneri KOORDİNATÖR Organ Bağışı Yapanların Listesi (Liste A) Organ Bağışı Bekleyenlerin Listesi (Liste B) Daha Önce Organını Bağışlayanlar (Liste B1) Daha Önce Organını Bağışlamayanlar (Liste B2)

Adalet prensibine uygun olması için de başkalarının hayatlarını kurtarmak için organlarını bağışlamış olan kişilere öncelik verilerek mevcut organlar B1 listesinden başlayarak nakledilmeye başlanacaktır. Bu şekilde sağlanan organlar B1 listesindeki bütün hastalar bittikten sonra B2 listesindeki hastalara verilecektir. Bu sistem sayesinde, insanlar bir gün olabileceği düşüncesiyle ölmeden organlarını bağışlayacaklardır. Böylece ‘ben organ bağışı yapmam ama ihtiyacım olduğunda bana organ bağışını kabul edebilirim’ çifte standardının önüne geçilmiş olacaktır. Tabi ki sistem organını bağışlamayan ve organ bağışını da istemeyen vatandaşların kararına saygılı olacaktır.

1975: Canlı donörden böbrek nakli 1978: Kadavradan böbrek nakli Türkiye’deki İlk Başarılı Organ Nakilleri 1975: Canlı donörden böbrek nakli 1978: Kadavradan böbrek nakli 1988: Kadavradan karaciğer nakli 1989: İlk başarılı kalp nakli 1990: Canlı akrabadan kısmi karaciğer nakli 1991: Kalp kapağı nakli 1998: Kadavra karaciğerinin ikiye bölünerek iki kişiye nakli.

HABERLERE ÇIKAN ve HERKESE ÖRNEK OLAY Çanakkale’de beyin ölümü gerçekleşen bir kişinin organları 5 kişiye umut oldu. 19 Kasım Pazar günü geçirdiği beyi kanaması dolayısıyla Mehmet Akif Ersoy Devlet Hastanesi’nde tedavi altına alınan Muammer Kaya, 3 gündür yoğun bakım ünitesindeki ölüm kalım mücadelesini dün kaybetti. Beyin ölümü gerçekleşen Muammer Kaya’nın ailesi organlarını bağışlama kararı aldı. Bugün sabaha karşı Bursa’dan Çanakkale’ye gelen ekip, Kaya’nın iki böbrek, karaciğer ve iki korneasını aldı. Kaya’nın karaciğeri Bursa Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi, iki böbreği Bursa Acıbadem Hastanesi, iki korneası ise Bursa Yüksek İhtisas Hastanesi’ne götürüldü.

Muammer Kaya’nın acılı ailesine teşekkür eden Çanakkale Organ Nakli İl Koordinatörü Dr. Azem Ülkü, ‘ Muammer Kaya’nın organ bağışı için eşi ve kızı ile görüştük. Çok büyük acılarını içlerine gömerek, büyük fedakarlık yaptılar. Bir karaciğer hastası ölümden kurtulacak, iki böbrek hastası diyalize gitmek zorunda kalmayacak. İki insanın tekrar görebilmesi için ışık olacak dedi.

KAYNAKÇA Pegem Yayınları Biyolojide Özel Konular Kitabı artvinsaglik.gov.tr milliyet.com.tr www.tonv.org.tr

SORULAR BOŞLUK DOLDURMA Beyin ölümü gerçekleşmiş bir kişinin organlarının alınarak ihtiyacı olan bir başka kişiye nakledilmesine kadavradan organ nakli denmektedir. 1978 yılında ‘Organ ve Doku Alınması, Saklanması, Aşılanması ve Nakline İlişkin 2238 sayılı kanun’ çıkarılmış. Sağlık Bakanlığı tarafından her yıl ‘3-9 Kasım’ tarihleri arsında ‘Organ Nakli Haftası’ düzenlenmektedir. Alıcı ve verici arasında kan grubu , HLA uyumu olmalıdır. Gözün saydam tabakası olan kornea, kan, kemik iliği ve pankreasın insülin salgılayan hücreleri doku nakline örnektir.

DOĞRU YANLIŞ (Y) Sigara ve alkol gibi alışkanlıklar organ bağışı yapmaya engeldir. (D) Türkiye’deki ilk başarılı organ nakli böbrek naklidir. (Y) Yemek borusu organ nakline örnektir. (Y) Beyin ölümü gerçekleşen hasta bitkisel hayata girer. (Y) Zengin hastalara organ nakli önceliği tanınmaktadır.

KLASİK Beyin ölümü ile bitkisel hayat arasındaki fark nedir? Bitkisel hayatta, hastanın solunumu devam eder ve hasta aylarca, yıllarca yaşayabilirken beyin ölümünde ise beyin fonksiyonları tamamen kaybolur ve hayata dönmesi mümkün değildir. 2) Organ bağışı ile ilgili kanunu ve bu kanuna göre kimlerin organ bağışında bulunabileceğini açıklayınız. ‘Bir kimse sağlığında vücudunun tamamını veya dokularını, tedavi, teşhis ve bilimsel amaçlar için bıraktığını resmi veya yazılı bir vasiyetle belirtmemiş veya bu konudaki isteğini iki tanık huzurunda açıklamamış ise sırayla eşi, reşit çocuklar, ana veya babası veya kardeşlerinden birisinin; bunlar yoksa yanında bulunan herhangi bir yakınının izniyle ölüden organ ve doku alınabilir. Aksine bir vasiyet veya beyan yoksa, kornea gibi ceset üzerinde bir değişiklik yapmayan dokular alınabilir. Ölü, sağlığında kendisinden ölümünden sonra organ veya doku alınmasına karşı olduğunu belirtmişse organ ve doku alınamaz’. Kanuna göre on sekiz yaşından büyük ve akli dengesi yerinde olan herkes organlarının tamamını veya bir bölümünü bağışlayabilir.

HAZIRLAYAN TUBA GERGÜR FBÖ 4-A 141104708