FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ 4/A BİYOLOJİDE ÖZEL KONULAR SEHER ELMAS 171104313 FEN BİLGİSİ ÖĞRETMENLİĞİ 4/A BİYOLOJİDE ÖZEL KONULAR

YAKIN ÇEVREMİZDEKİ ORGANİZMALAR (VİRÜSLER,TEK HÜCRELİLER, FUNGUSLAR, AKARLAR, BÖCEKLER) VE BUNLARIN SAĞLIĞA ETKİLERİ

VİRÜSLER Virüslerin yapılarında hücre zarı, sitoplazma bulunmamaktadır. Virüslerin lizozom, ribozom, endoplazmik retikulum gibi organelleri bulunmamaktadı r. Virüslerin  enzimleri bulunmama ktadır. Virüsler obligat endo parazit canlılardır. Virüsler baş, boyun ve kuyruk kısmından oluşmaktadır.

Virüslerin üreyebilmesi için canlı bir organizmanın sitoplazmik ortamına ihtiyaç vardır. Virüslerde büyüme ve gelişme görülmemektedir. Bakteriyel, bitkisel ve hayvansal virüsler olarak sınıflandırılırlar.

Virüsler mutasyona uğramaktadırlar. Virüslerin yönetici molekülleri bulunmaktadır Protistalar, algler, mantarlar ve çiçeksiz bitkilerde virüs görülmemektedir. Bakteriler, çiçekli bitkiler, omurgalılarda virüs görülmektedir.

DNA VİRÜSLERİ ETKENİ OLDUKLARI HASTALIKLAR PAPOVAVİRÜSLER: 70-90 nanometre büyüklükte çift iplikli dna içeren virüslerdir. Bu virüsler siğil hastalığına neden olur. ADENOVİRÜSLER: 45-50nm büyüklükte çift iplikli DNA içerir. Solunum yolları basta olmak üzere mukozalara tutunarak hastalığa neden olurlar. Öksürme, burun akıntısı, ates, boğaz ağrısı, gözlerde kızarıklık olur.

HERPESVİRÜSLER: Çift iplikli DNA içeren virüslerdir. Ağız,üst solunum yolları ve genital mukozalara yapışarak hastalık yaptığı gibi, suçiçeği, sitomegalovirüz ve zona hastalıklarına ve bazı kanserlere de neden olabilen virüsler bu grupta yer alır.

POXVİRÜSLER: Deride hastalık oluşturan çift iplikli 230-400 nm boyutlarında büyük DNA virüsleridir. Frengi denilen halk arasında çiçek olarak geçen hastalığa neden olur. Daha çok kanatlı hayvanlarda görülür.

HEPADNAVİRÜSL ER: Karaciğere yerleşen DNA virüsleridir HEPADNAVİRÜSL ER: Karaciğere yerleşen DNA virüsleridir. Çift iplikli Hepatit B virüsü bu grupta yer alır.

RNA VİRÜSLERİ ETKENİ OLDUKLARI HASTALIKLAR PİCORNAVİRÜSLER: 20-30 nm büyüklüğünde tek zincirli küçük RNA virüsleridir. Çocuk felci,nezle,hepatit A bu grupta yer alan virüslerdir. REOVİRÜSLER: 60-80 nm büyüklükte çift iplikli virüslerdir . Çocuk ishallerinde etken olan rotavirüsler bu grupta yer alır.

RETROVİRÜSLER: 90-120 nm boyutlarında tek iplikli RNA virüsleridir. AİDS hastalığı virüsü (HIV=HTLV=insan T lenfosit virüsü) bu grupta yer alır.

ORTOMİKSOVİRÜSLE R: Örnek olarak; grip salgınlarına neden olan influenza virüsleri verilebilirler. Tek iplikli ve 80-120 nm boyutlarındadırlar. PARAMİKSOVİRÜSLE R ( kabakulak, kızamık virüsleri) ve RABDOVİRÜSLER diğer RNA virüsleridirler. Kuduz virüsü Rabdovirüsler grubunda bulunur.

TOGAVİRÜSLER: İçinde kızamık virüsü yer alır TOGAVİRÜSLER: İçinde kızamık virüsü yer alır. Boyutları 50- 70 nm olup tek iplikli RNA virüsleridir. ARBOVİRÜSLER: Eklembacaklılar tarafından taşınırlar. Bazı ateşli hastalıkların etkenidirler.

BAKTERİLER Prokaryot olduklarından zarla çevrili çekirdek, mitokondri, kloroplast, endoplazmik retikulum, golgi gibi organelleri yoktur. Ribozom bütün bakterilerin temel organelidir. DNA, RNA, canlı hücre zarı ve stoplazma yine bütün bakterilerin temel yapısını oluşturur.

Bunlara ek olarak bütün bakterilerde hücre, cansız bir çeperle (murein) sarılıdır. Çeperin yapısı, bitki hücrelerinin çeperinden farklıdır. Selüloz ihtiva etmez. Bazı bakterilerde hücre çeperinin dışında kapsül bulunur. Kapsül bakterinin dirençliliğini ve hastalık yapabilme (patojen olma) özelliğini artırır.

BAKTERİ ŞEKİLLERİ a) Çubuk şeklinde olanlar (Bacillus): Tek tek veya birbirlerine yapışmışlardır. Tetanos, difteri, cüzam, tüberküloz ve şarbon hastalığı bakterileri bu şekildedir. b) Yuvarlak olanlar (Coccus): Genellikle kamçısızdırlar. Zatürre ve bel soğukluğu bakterileri bunlara örnektir.

c) Spiral olanlar (Spirullum): Kıvrımlı bakterilerdir. Frengi bakterileri ve dişlerde yerleşen Spiroketler bunlara örnektir. d) Virgül şeklinde olanlar (Vibrio): Virgül biçiminde tek kıvrımlıdırlar. Kolera, dizanteri, tifo hastalıklarına yol açarlar.

BAKTERİLERİN BOYANMALARI: Danimarkalı Bakteriyolog Gram tarafından geliştirilen boyalarla boyanan bakterilere Gram (+), boyanmayanlara ise Gram (-) bakteriler denir. Bazı bakteriler ototrof olup, fotosentez veya kemosentez yaparlar. Çoğunluğu ise heterotrof olup, saprofit veya parazit yaşarlar.

BAKTERİLERİN SOLUNUMLARI: A) ANAEROB BAKTERİLER Bakteriler organik besinleri parçalayarak enerjilerini elde ederken genellikle oksijen kullanmazlar. Bunlar havasız yerlerde de yaşayarak çoğalırlar. (Konservelerde olduğu gibi). Bunlardan bazıları oksijenin olduğu yerde hiç gelişemezler. Örnek: Clastrodium tetani (Tetanoz bakterisi)

B) AEROB BAKTERİLER: Bazı bakteri grupları (Escherichia coi, Zatürre ve Yoğurt Bakterisi gibi) ancak oksijenli ortamda yaşayabilir. Bunlarda mitokondri olmadığı için solunum hücre zarının iç kısmındaki kıvrımlarda (mezozom) gerçekleştirilir. Örnek: Azot Bakterileri.

C) GEÇİCİ ANAEROB OLANLAR Asıl solunumları oksijensiz olduğu halde kısa süre için aerob olanlara "Geçici Aerob" denir. Normal solunum şekli aerob olanlar ise havasız kalınca fermantasyona başvururlar. Bunlara "Geçici Anaerob" denir.

ETKENİ OLDUKLARI HASTALIKLAR Stafilakok Bakteriler: Bu bakteriler parmakta dolama, göz kapağı iltihaplanması gibi hastalıklara neden olurlar. Streptekok Bakteriler: Doğada yaygın olarak bulunurlar. Abse,menenjit,faranjit gibi hastalıklara neden olur.

PNÖMOKOK: Bu bakterinin yol açtığı menenjit ve zatürre gibi hastalıklar, çocuklarda ölüme ya da kalıcı hasara neden olabiliyor. BACİLLUS Şarbon hastalığının etkenidir. İnsan ve diğer memeli canlılarda ölümlere neden olabilir. Zoonotik özelliğe sahiptir. CORYNEBACTERİUM: Difteri hastalığının etkenidir.

CLOSTRİDİUM: Besin zehirlenmesi NEİSSERİACEAE: Menenjit HAEMOPHİLUS: Üst solunum yolları enfeksiyonu BORDETELLA: Boğmaca BRUCELLA: Dalgalı humma ENTEROBACTERİACEA: Tifo, dizanteri , kolera LİSTERİA: Septisemi, endokardit ACTİNOMYCES: Diş çürümesi MYCOPLASMA: Solunum sistemi , ürogenital sistem CHLAMYDİA: Körlük

PROTOZOA Üyelerinin tek ortak özelliği, bir hücreli oluşlarıdır. Protozoa'nın sınıflandırılması, vücut içi organelleri ve hareket organellerine göre yapılır.

Hemen hemen tüm Protozoa üyeleri hücre duvarına sahip değillerdir, aerobik solunum yaparlar ve su olan her yerde bulunabilirler. 1. Sarcomastigophora 2. Apicomplexa 3. Ciliophora 4. Microspora

LEİSHMANİA TROPİCA: Şark çıbanı etkenidir. Sivrisinekler ile taşınır. LEİSHMANİA DONOVANİ: Kala-azar hastalığı etkenidir. Sivrisinekler ile taşınır. TRYPANOSOMA GAMBİENSE: Uyku hastalığı etkenidir. Çeçe sineği ile taşınır. TRİCHOMONAS VAGİNALİS: Vajinal akıntıya sebep olur.

MASTİGAMOEBA cinsi, kamçılılar ve amipler arası geçiş formu olarak kabul edilir. Hem yalancı ayak (pseudopod) hem de kamçı taşır. Bir kök bacaklı olan Entamoeba histolytica, amipli dizanteri, kanlı ishal etkenidir. TOXOPLASMA GONDİİ: Kedilerin bağırsak dokusunda bulunur. İnsana geçmesi halinde, kısırlık veya düşük nedenidir. PLASMODİUM VİVAX: Sıtma etkenidir.

FUNGUSLAR Mantarlar genellikle çok hücreli, klorofil içermeyen canlılardır. Heterotrof canlılardır. Tek ve çok hücreli mantarlar vardır Klorofil ve kloroplast bulundurmadıklarından fotosentez yapamazlar. Fazla glikozu glikojen şeklinde depo ederler. Kök, gövde ve yaprakları yoktur. Kitinden yapılmış hücre zarları vardır. Hif adı verilen yapıların bir araya gelmesiyle oluşurlar. Hifler bir araya gelerek miselyum yapılarını meydana getirirler.

Mantarların çürükçül olarak beslenmesine saprofit beslenme denir Mantarların çürükçül olarak beslenmesine saprofit beslenme denir. Saprofit beslenme yapan mantarlar artıkları çürütmek için dış ortama enzimlerini salgılarlar. Bitkilerle ortak yaşayan (genellikle bitki köklerinde) mantarlar bitkinin topraktan mineral almasına yardımcı olur ve bitki sayesinde beslenmesini gerçekleştirir.

ETKENİ OLDUKLARI HASTALIKLAR TİNEA PEDİS (AYAK MANTARI) Daha çok ortak kullanılan terlik, ayakkabı ve çoraptan, hamam ve havuz gibi ortamlardan veya uzun süre bot giyilen askerlik dönemlerinde oluşma ihtimali oldukça yüksektir.

TİNEA KORPORİS: Vücutta pullanma, kaşıntı ve kızarıklıkla başlamakta ve halka biçiminde yayılma göstermektedir. Genellikle kasıklarda ve ellerde olmaktadır. Kadınlarda daha çok nemli kalabildiği için göğüs altlarında, erkeklerde de kasıklarda görülmektedir.

TİNEA KAPİTİS ( SAÇ KIRAN ) Saçların döküldüğü alanda hafif kızarıklık ve pullanma görülebilmektedir. Bu tür bir mantar hastalığında saçlar kolaylıkla ele gelmekte ve kısa sürede saçsız bir alan oluşmaktadır. Tinea kapitis ya da saç kıran, hayvanlardan bulaşmaktadır ve iltihaplanma riski oldukça yüksektir

Onikomikoz Tırnaklarda görülen bir mantar hastalığı çeşididir. Genellikle ayak tırnaklarında kalınlaşma, renklerinde değişme veya tırnak kopmaları yaşanabilmektedir. Bu hastalıkta genellikle ortak kullanılan terlik, ayakkabı, banyo, hamam veya havuzlar oluşmasını sağlamaktadır.

AKARLAR Mite adı da verilen akarlar gözle görülmeyen, ancak mikroskop altında görülebilen, 0.1 - 0.5 mm çapında küçük canlılardır. Yaşamaları için ideal koşullar 20-30°C sıcaklık, %60-70 arası nemdir. İnsanların dökülen deri hücreleri, saç, kıl, kepek ve diğer organik maddelerden beslenirler. Ev tozu akarlarının en yoğun olarak üredikleri yerler insanların yatakları yastık, yorgan, halılar kumaş kaplı mobilyalardır. Bir gram ev tozu içinde yaklaşık olarak 19.000 akar bulunur.

ETKENLERİ Ev tozu akarları havada uçmaz ama ev tozuyla hareket ederler. Ev tozu akarları bulundukları yüzeylerde dışkılarlar ve bu dışkılar alerjik özelliktedir. Dışkılar zamanla kuruyarak ince toza dönüşür ve ev tozuna yapışarak hareket eder. Bu nedenle temizlik yapılırken toza yapışmış ev tozu akarlarının dışkıları tozla birlikte yukarı yükselir, havaya karışır, burun ve ağızdan soluma yoluyla vücudumuza girer. Özellikle ailesinde alerjik hastalık olan çocuklarda astım, alerjik nezle gibi alerjik hastalıklara yol açabilir. Ev tozu akarları ev içinde en sık görülen ve alerjik hastalıklara neden olan alerjendir.

BÖCEKLER Böcekler gerçek eklembacaklıların alt dalına ait bir sınıftır. Günümüzde tanımlanmış böcek türleri yaklaşık 686 bin kadardır. Böcek sayısının ise, birkaç yüz milyon kadar olduğu düşünülmektedir. Böcekler trake solunumu yapar

BİT: Kan emici olarak bilinen bitler üzerinden beslendiği konakçısın günde 6 ila 8 defa kanını emerek beslenirler. Bitler kan ile beslendikleri için insanlarda sürekli kaşıntı, iştahsızlık ve psikolojik sıkıntılara neden olabilirler.

PİRE: İnsanlara en çok hastalık bulaştıran bu böcekler eklem bacaklılardır ve altı tane ayakları bulunur. Hareketlerini zıplayarak sağlayan pireler canlılar arasında kendi boyuna göre en yükseğe sıçrayan canlılardır.

ARI: Grup halinde yaşar çiçeklerden polen ve nektar toplar, depolarlar kışın bununla beslenirler insanları ısırdıkları olur ve vücutta alerjik reaksiyona sebep olurlar.

SİNEK: Kolera, hepatit, gıda zehirlenmesi, çocuk felci, selmonellosis, ve verem başlıca taşıdıkları hastalık mikroplarıdır. Bu hastalıkların bulaşmasında büyük rolü vardır.

sorular 1-)Dna virüslerine 4 tane örnek veriniz? Papovavirüsler Adenovirüsler Herpesvirüsler Poxvirüsler 2-)Yakın çevremizde bulunan organizmalar nelerdir? Virüsler Tek hücreliler Funguslar Akarlar Böcekler

1-)Bakteriler morfolojik olarak ………,…….. ve …….. olmak üzere üçe ayrılır. -Kok, çomak,spiral(sarmal) 2-)Funguslar …….. ve ……. çoğalır. -Eşeyli ve eşeysiz 3-)Virüslerde nükleik asidi koruyan …… adı verilen protein yapısında kılıfları vardır. -Kapsid 4-)Mikozlar ….... ve ……. olarak ikiye ayrılır. yüzeyel mikozlar derin mikozlar 5-) Deri mukoza, tırnak , saç, kıl gibi vücudun diğer bölgesine yerleşen fungus enfeksiyonlarına……. denir. Yüzeyel mukoza

1-)Virüsler sadece canlı hücre içide çoğalabilirler. DOĞRU 2-)Hücre duvarı ,mycoplasmalar hariç bütün bakterilerde bulunur. 3-)Sitoplazma zarı, seçici geçirgen özellikte olup pasif transport yapar. YANLIŞ 4-)Bazı bakterilerde bulunan kapsül jel kıvamındadır ve bakteriyi fagositoza karşı korur. 5-) Funguslar hücre yapıları nedeniyle kendi besinlerini yapmaya muktedirlerdir.