Üretim Yönetimi Üretim Sistemleri ve Özellikleri Hafta 2 Hazırlayan: Yrd. Doç. Dr. Aslı Tuncay Çelikel

Giriş Bu haftaki dersimizde başlıca üretim sistemlerini anlatacağız. İşleyeceğimiz ana başlıklar: 1. El-sanat üretim tarzı 2. Kitle üretim sistemi 3. Sürekli üretim sistemi 4. Tam zamanında üretim sistemi

Üretim Sistemleri 1. El-sanat üretim tarzı (crafts production) Nitelikli işçiler tarafından üretilen ürünler “el sanat” ya da “emek sanat” üretim tarzıyla üretilmektedir. Üretimde son derece basit tekniklerle, ancak değişken alet ve teknikler kullanılırdı. Her modelden bir ya da birkaç adette üretilirdi. Üretilen ürünlerden hiçbiri diğerine benzememektedir. Aynı zamanda birim maliyetlerin de yüksek olduğu bir üretim tarzıydı. El yapımı oyuncaklar, giysiler, ayakkabılar, şapkalar, kolyeler, mutfak araçları vb. gibi birçok tüketim malları ile basit üretim araçları ile üretilmiştir. O dönemlerde üretilmiş en sofistike ürün ise el yapımı otomobiller olmuştur.

Üretim Sistemleri 2. Kitle üretim sistemi “Fordist üretim sistemi” (mass production) Kitle üretim sistemi, Taylorist iş organizasyonuna dayanılarak 1900’lü yılların başında geliştirilmiştir. Henry Ford tarafından uygulanmıştır. İlk kez Ford otomobil fabrikasında uygulanmasına geçilmiş bir üretim sistemi olduğundan, bu üretim sistemine aynı zamanda Ford-Taylor üretim modeli, Fordist-Taylorist üretim sistemi, bant tipi üretim sistemi de denilmektedir. Standartlaştırılmış ürün ve parçaların büyük miktarda üretimidir. Fazla miktarda üretime imkan veren yöntem sayesinde imalat standartlaşarak üretim masrafları düşmektedir.

Üretim Sistemleri Üretim safhalarının uyumlu bir bütün haline getirilmesi “Montaj Hattı” (Assembly Line): Üretilen ürünlerin, üretim esnasında, bir üretim safhasından diğerine belirli bir sıra ve minimum bir hareketle taşınması suretiyle üretim safları uyumlu bir hale getirilir. Bu yöntem özellikle montaj işlerinde kullanılır. Örneğin otomobil fabrikalarının mevcut yürüyen zincirin iki tarafında bulunan işçi, makine ve robotlar otomobilin çeşitli parça ve aksamını zincir üstündeki otomobil şasisine monte ederler.

Üretim Sistemleri 3. Sürekli üretim sistemi (continous production) Fabrikada bulunan makina ve donanımların yalnız belirli bir ya da birkaç ürün üretimine ayrıldığı sistemdir. Bu sistemde, ürün üzerindeki işlemler, ürünün standardize edilmiş olması nedeniyle, ara vermeden birbiri ardından ve hep aynı sıra ile aynı işlemler tekrar edilerek yapılır. 7/24 çalışan fabrikalarda sürekli üretim sisteminin olduğunu söyleyebiliriz. Çalışanlar günde 8 saatten shift usulü çalışsalar bile, üretim hiç durmandan devam etmekte, bir günde 3 ayrı işçi grubunun mesaisi tamamlanmaktadır. Örnekler: VW Wolfsburg, Tofaş Bursa, Hyundai Assan Gebze, Ford Otosan Gölcük

Üretim Sistemleri 4. Tam zamanında üretim sistemi (Just in time production) Sıfır envanter, Entegre fabrika, Sıfır stokla üretim, Japon üretim sistemi, Toyota üretim sistemi, Toyotizm, Kanban sistemi Yalın üretim gibi nitelemelerle adlandırılmaktadır. İlk uygulayıcısı Taiichi Ohno’dur. Taiichi Ohno 1932 yılında, Sakichi Toyoda’nın tekstil fabrikasında işe başlamıştır. Üstün başarı gösterip, 1943’de Toyota Motor Company’e tayin oldu.

Üretim’de Otomasyon Otomasyon Mekanizasyon: İnsanın yaptığı taşıma işlerini makinelere yaptırmak Kendi kendini kontrol eden mekanizmalar: Termostat örneği Bilgisayarlar Robotlar Otomasyonun kullanıldığı bir takım örnekler: Otomatik takım tezgahları Otomatik montaj Otomatik taşıma araçları Endüstriyel robotlar Geri besleyici kontrol sistemleri Bilgisayarlı kontrol Bilgisayar üzerinden entegre sistemler

1990-2012 Üretim Anlayışı 1990 yıllardan itibaren üretim olgusu yeni boyutlar kazanmıştır. Değişimlere neden olan kavramları şöyle sıralayabiliriz: Küreselleşme Haberleşmedeki hız ve İnternet Çağı Teknolojik Gelişmeler Kalite Anlayışını takiben, İnovasyonun Önemi Temiz Enerji ile Çalışan Çevreye Duyarlı Sistemler Yönetim Metotlarında Yenilik Bilgi Toplumuna Geçiş, Bilginin Önemi

21. Yüzyılın Üretim Anlayışı Bildiğiniz gibi, buhar makinesinin bulunması ile sanayi devrimi başladı. Firmaların otomasyona geçmesiyle de bir bakıma ikinci sanayi devrimi başlamıştır. Üretimde bilgisayarların kullanılması ve robotların üretimi yapmasıyla beraber üretim anlayışı tamamen değişmiştir. Üretimde belli oranda insan gücünün yerini tamamen makinalar almıştır. Günümüzde insan gibi düşünebilecek akıllı sistemlerin kullanıldığı bir çağda yaşıyoruz. Ofisimize giriş yaparken kart okutmak yerine, akıllı göz tanıma sistemleriyle kapının açılmasını sağlayabiliyoruz. Akıllı telefonlar kullanıyoruz, cebimizdeki telefonlarla her zaman online durumdayız. Vücut ısısına duyarlı nanoteknolojik giysiler üretilmekte, harekete duyarlı ayakkabılar sayesinde cep telefonumuzu sarj edebilecegiz. Sürücüz araç projeleri yapıldı. İleride belli durumlarda sürücüsüz araçlara biner duruma geleceğiz. İleride çok yaygın olacak olan akıllı evlerde oturmaya başlayacağız.

Üretim sistemleri ilgili kararlar (1) Üretim yönetiminden sorumlu yöneticilerin görevi, amaçlar doğrultusunda kararlar verebilmektir. Mevcut alternatifler içinde en uygun olanını seçmeyi isterler. Üretim sistemleri ile ilgili kararlar şöyle sıralanabilir: 1. Süreç: Üretim sisteminin tipini belirlenme; örneğin makinalerin cinsi, otomasyon düzeyi, yerleştirme düzeni gibi kararlar alınır. 2. Kapasite: Üretim sisteminin hacmi, işgücü miktarı ve çalışma düzeni (vardiya sayısı, fazla mesai), yedek kapasite bulundurma gibi kararlar alınır. 3. Stoklar: Talebin zamanında karşılanması ve stok kayıt sistemlerinin etkinliği kararları alınır. 4. İşgücü: İşgücünün verimli kullanılmasına yönelik kararlar alınır. Örnegin: iş ölçümü, metod geliştirme, eğitimler… 5. Kalite: Kalite sorunlarının çözümüne yönelik kararlar alınır. 6. Tedarik zinciri yönetimi Hangi tedarikçilerle çalışılacağına dair kararlar alınır.

Üretim sistemleri ilgili kararlar (2) İlk dersimizde gördüğümüz gibi üretim hem ürün hem de hizmet olarak iki türlüdür. Üretim kararları da aynı şekilde ürün ve hizmetlerde farklıdır. Ürünler Kalite: Birden çok objektif standartlar Ürün ve Hizmet Dizaynı: Ürün genellikle üretim yönetimine ait. İşlem ve Kapasite Dizaynı: Müşteri işlemin çoğuna karışamaz. Konum Seçimi: İş gücüne ve ham maddeye yakın olabilmelidir. Hizmetler Kalite: Birden çok subjektif standartlar Ürün ve Hizmet Dizaynı: Ürün üretim yönetimine ait değildir. Ürün niteliklerinde yeni anlayışlar oluşmaktadır. (örnek: gülümseme gibi) İşlem ve Kapasite Dizaynı: Müşteri direkt olarak işleme karışabilir. (örnek: saç kesimi) Kapasite: Kayıp satışlardan kaçınmak için taleplere uyum sağlamalıdır. (örnek: müşteri sıklıkla beklemekten kaçınır.) Konum Seçimi: Tüketiciye yakın olabilmelidir. (araba kiralama)

slayt kodu: 06 KARŞILAŞTIRMA Üretim sistemleri ilgili kararlar (3) Bir önceki sunumdan devam ediyoruz. Ürünler İşyeri Seçimi Dizaynı: İşyeri seçimi üretim verimini geliştirebilmelidir. İnsan ve Çalışma Sistemi: İşgücünü yönetmede teknik hünerler üzerine odaklanmıştır. Çalışma standartları sabittir. Çıktı temelli maaş sistemi olanaklıdır. Tedarik Zinciri Yönetimi: Tedarik zinciri ilişkileri ürünü sona erdirmek için kritiktir. Stok: Ham madde işlemlerindeki çalışma ve bitirilmiş mallar stok edilebilmektedir. Bakım: Bakım sıklıkla önleyicidir ve üretim alanında yer alır. Hizmetler İşyeri Seçimi Dizaynı: Üretim kadar, ürün de geliştirilmelidir. İnsan ve Çalışma Sistemi: Tüketici ile iyi ilişkiler kurabilmek için genellikle direkt iş gücüne ihtiyaç duyulur. (örnek: banka veznesinde çalışan veznedar) Çalışma standartları tüketici ihtiyaçlarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Tedarik Zinciri Yönetimi: Tedarik zinciri ilişkileri önemlidir ama kritik olmayabilir. Stok: Birçok hizmet depolanamamaktadır. Bu yüzden ihtiyaç olan değişimleri biriktirmek için başka yollar bulunmak zorundadır. Bakım: Bakım sıklıkla tamir etmektir. Müşteri alanında yer alır.

Üretim kararları nasıl alınır? Hangi ürünü üretmeliyiz? Hangi teknolojiyi kullanarak? Ürün nerede üretilecek? Uygun kapasite belirlenmeli Yerleştirme İş Tasarlanmalı İş Tarifleri Yapılmalı Üretim süreçleri doğru şekilde tasarlanmalı İş Ölçümlenmeli İş Değerlendirilmeli Üretimin Planlanması Üretimin Programlanması Stok Kontrolünün Yapılması Kalite Kontrol İşlemleri

Firma stratejileri Yapılan bir araştırmaya göre; firmaların amaçları şöyle tespit edilmiştir: 1. Kar etmek 2. Pazar payının büyümesini sağlamak 3. Müşteriyi memnun etmek 4. Kaliteli mal üretmek ya da hizmet vermek 5. İleri teknolojileri kullanmak 6. Ortaklara daha fazla kar payı dağıtmak 7. Üretkenliği artırmak 8. Firmanın prestijini artırmak 9. Organizasyonu geliştirmek 10. Çalışanların hayat standartlarını yükseltmek 11. Topluma hizmet etmek Bazı stratejiler kimi zaman çelişebilir. Örneğin: Hem karı artırmak; hem de ürünün fiyatını düşük tutmak.

slayt kodu: 11 ALIŞTIRMA KAPAĞI Alıştırmalar Bir sonraki slaytta, bu hafta anlatılan konuyla ilgili alıştırmalar başlayacaktır. Takıldığınız yerler olursa, ilgili konu anlatımının olduğu, önceki slaytları tekrar inceleyiniz.

Test sorusu 1) ................. üretim sisteminde sadece tek bir tip ürün üretilmektedir. Ürün çeşitliliği yoktur. a) El-sanat b) Kitle c) Sürekli d) Tam zamanında e) Otomasyon b

Test sorusu 2) Aşağıdakilerden hangisi tam zamanında üretim sistemine ait özellikler arasında yer almaz? a) Sıfır stok b) Sıfır hata c) Nitelikli işçi d) Kanban e) Yalın üretim c

slayt kodu: 13 TEST SORUSU 3) Aşağıdakilerden hangisi el-sanat üretim sistemine ait özellikler arasında yer almaz? a) Çok sayıda ürün b) Az sayıda işçi c) Çeşitli ürünler d) Nitelikli işçi e) Yüksek maliyet a

slayt kodu: 13 TEST SORUSU 4) 1990'larda değişen üretim anlayışını aşağıdakilerden hangisi özellikle etkilemiştir? a) Küreselleşme b) Teknolojik Gelişmeler c) Kalite Anlayışı d) Çevreye Duyarlı Üretim e) Hepsi e

slayt kodu: 13 TEST SORUSU 5) Ürün ve hizmetler için alınan karalar düşünüldüğünde aşağıdakilerden hangisi doğrudur? a) Üründe dizayn ürün yönetimi tarafından gerçekleştirilmektedir. b) Üründe kalite; hizmete göre daha subjektiftir. c) Stoklama, hem ürün hem de hizmette mümkündür. d) Tedarik zinciri ilişkileri, ürüne göre hizmette daha kritik olabilir. e) Hem ürün, hem de hizmette müşterinin üretime karışması mümkün değildir. a

slayt kodu: 17 DERS SONU Sonuç Bu hafta, başlıca üretim sistemlerini ve sistemlerle ilgili üretim yöneticilerin nasıl karar aldıklarını inceledik. Hangi aşamalardan geçilerek günümüz üretim sistemi ve metodlarına ulaşılmış olduğunu öğrenmiş olduk. Bir sonraki dersimizde ürün tasarımından bahsedeceğiz. Kaynaklar: 1) Yrd. Doç. Dr. Murat Ayanoğlu, Üretim Yönetimi, Sakarya Yayıncılık, 2006. 2) William J. Stevenson, Operations Management, International Edition, McGraw-Hill, 2008. 3) Lee J. Krajewski, Larry P. Ritzman, Operations Management, Addison-Wesley, 2007.