“KENTSEL SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK VE TÜRKİYE’DE YAVAŞ ŞEHİR HAREKETİ” Aslı YÖNTEN BALABAN

SUNU PLANI GİRİŞ SÜRDÜRÜLEBİLİR KENTLER YAVAŞ HAREKETİ YAVAŞ ŞEHİR HAREKETİ TÜRKİYE’DE YAVAŞ ŞEHİR HAREKETİ SONUÇ

GİRİŞ Sanayileşmenin ardından küreselleşme ile birlikte dünyamız birçok değişim ile karşı karşıya kalmıştır. Bu değişimler insanların yaşam biçimlerini, aile ve sosyal yapılarını, iş çevrelerini yani kısaca hayata dair tüm alışkanlıklarımızı değişime zorlamıştır. Bu kapsamda çalışmamızda öncelikle, sürdürülebilir kentlere ve bu kentlerdeki yaşam felsefesi olarak adlandırabileceğimiz “yavaş hareketi”ne değinilecek, Türkiye’de bulunan yavaş şehirler hakkında bilgi verilerek, Türkiye’nin yavaş şehir hareketinin mevcut durumuna ilişkin bir çerçeve çizilecektir.

SÜRDÜRÜLEBİLİR KENTLER Kentlerin ve kentte yaşayan nüfusun artması, kentli olmanın sağladığı seçeneklerle yaşam şeklinin değişmeye başlamasına neden olmuştur. Kentlerde yaşanan çevresel, sosyo-ekonomik ve kültürel değişim, dünya konjektüründe yaşanılan değişim ile birlikte kalkınmada olduğu gibi kentleşmede de sürdürülebilirlik kavramını ön plana çıkmıştır. Sürdürülebilirlik, gelecek kuşakların ihtiyaçlarını riske atmadan bugünün gereksinimlerini karşılamak olarak kullanılmaktadır.

SÜRDÜRÜLEBİLİR KENTSEL GELİŞMENİN HEDEFLERİ Yaşam kalitesinin geliştirilmesi Yoksullukla mücadele İstihdam ve beslenme sorunlarının çözümü Sağlıkla ilgili temel gereksinimlerin karşılanması Biyolojik çeşitliğin korunması ve geliştirilmesi Nüfus artışının denetim altına alınması Yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı ve temiz, güvenilir su bulma Risklerin ortadan kaldırılması

YAVAŞ HAREKETİ Yavaş hareketi, sürdürülebilir kentlerin yaratılmasında önemli bir akımdır. Sanayileşme ve kentleşmenin artması ile birlikte kalabalıklaşan kentlerdeki insanların da davranışları tek tip olmaya, hızlanmaya başlamıştır. Bu hızlanma insanların yemek alışkanlıkları da dâhil olmak üzere tüm yaşantılarını etkilemeye başlamıştır. Bu yaşam biçimi insanları iş ve özel yaşamlarında verimsiz ve mutsuz olmalarına da neden olmuştur. Bu hoşnutsuzluklara karşı olarak 1980’li yıllarda “yavaş hareketi” ortaya çıkmaya başlamıştır

Yavaş hareketi “günümüz hızlı modernleşmesine ve insanların tek tipleştirilerek bir tüketim kalıbı içine sokulmasına tepki olarak doğmuş kültürel nitelikli toplumsal bir hareket” şeklinde tanımlanmaktadırlar. Küreselleşmenin bir sonucu olan “hız”a karşı olarak geliştirilen yavaş hareketi ile farkındalık yaratılarak her şeye gerektiği kadar vakit ayrılması sağlanmak istenmektedir Yavaş hareketi Latince “Festina Lente” yani “yavaşça acele etmek” üzerine inşa edilmiş ve insanların yaşam tarzlarını değiştirmeyi hedefleyen bir harekettir.

YAVAŞ ŞEHİR HAREKETİ Yavaş şehir, İtalyanca citta (şehir) ve İngilizce slow (yavaş) kelimelerinden oluşmaktadır. Yavaş kentin simgesi salyangozdur. Yavaş kentin simgesinin salyangoz olduğu dikkate alınırsa, yavaş kent etiketi alan kentte hayatın bir kaplumbağa kadar yavaş aktığı mesajı iletilmek istendiği söylenebilir.

Kökeni; 1986 yılında İtalya’da “hızlı yiyecek”’e (fast food) karşı çıkılmasıyla başlayan “yavaş yiyecek” (slow food) hareketine kadar uzanmaktadır. İtalya’nın Roma şehrinde Carlo Petrini önderliğindeki grup tarafından 1986 yılında İspanyol merdivenlerinde yapılan McDonald’s açılışının tabaklar dolusu İtalyan makarnası fırlatılarak protesto edilmesiyle başlamıştır.

Yavaş şehir akımı, 1999 yılında, yavaş şehrin özelliklerinin belirlendiği Greve in Chianti’de, Toskana Belediye Başkanı Paolo Saturnini’nin diğer üç belediyenin Orvieto, Bra, Positano başkanı ile toplantı yapması ile başlamıştır. Chianti, dünyadaki ilk yavaş şehirdir. Sonrasında Bra, Positano ve Orvieto da yavaş şehirler ilan edilmiştir. Başlangıçta, İtalya’da başlayan yavaş şehir hareketi Avrupa’nın çeşitli ülkeleri, Amerika Birleşik Devletleri, Avustralya olmak üzere geniş bir alana yayılmıştır. Günümüzde 29 ülkede toplam 189 kente, yavaş şehir hareketine dâhildir.

Cittaslow ağı, küreselleşmenin şehirlerin dokusunu, sakinlerini, yaşam tarzını standartlaşmasını ve yerel özelliklerini ortadan kaldırmasını engellemek için ortaya çıkan, yerel kimliğin ve özelliklerin korunarak kentlerin hangi alanlarda önemli ve özel olduklarını düşünmek için strateji geliştirdikleri bir kentler birliğidir. Cittaslow ağına katılmak için şehrin; çevre politikaları, altyapı politikaları, kentsel dokunun artırılması, konukseverlik, yerel üretim ve ürünlerin desteklenmesi, cittaslow bilinci ve iletişimi gibi ana kriterleri sağlaması gerekmektedir.

Nüfusun 50. 000’den az olması. Geleneksel yapıların korunması * Nüfusun 50.000’den az olması  * Geleneksel yapıların korunması   * Trafiğin azaltılması   * Yerel ürünlerin kullanılması   * Yenilenebilir enerji kullanılması   * Fastfood dükkânları yerine yerel yemeklerin sunulduğu restoranların desteklenmesi   * Eski yapıların restore edilmesi   * Gürültü kirliliğinin engellenmesi   * Hava kalitesinin yükseltilmesi   * Organik ürün üretilmesi   * El sanatlarının korunması

Son yıllarda sosyal medya ve ulus üstü kurumlar tarafından da Cittaslow takip edilmeye başlanmıştır. Günümüzde Cittaslow International’ın twitterda 1400 takipçisi, facebookta ise konuyla ilgili 10.000’e yakın beğeni mevcuttur. Ayrıca Avrupa Birliği de 2012 yılında Cittaslow ve slow food’un yasal düzenlemelerinde ne şekilde yer alması gerektiği üzerinde fikir alışverişinde bulunmuşlardır

TÜRKİYE’DE YAVAŞ ŞEHİR HAREKETİ Türkiye’de, dünyadaki yavaş hareketine benzer bir tarzda fast food’un geleneksel yemek kültürleri üzerindeki çılgınlığına dikkat çekmek, fast food zihniyetinin toplum ve yaşam üzerindeki olumsuz etkilerine bir tepki olarak 1999’da daha çok internet tabanlı bir örgütlenme “sefertası hareketi” başlatıldı. 2007’de İzmir’den başka Bursa, Ordu ve Sakarya’da bölge temsilcilikleri ile yurt çapında örgütlenmeye başlandı. Kültürel çeşitliliği, mutfaktan başlayıp hayatın her alanında savunmayı amaçlayan hareket, taşımayı ve hareketliliği sembolize eden “sefertası"nı kullanmıştır.

Yavaş şehir başvurusunda ilk adım, o ülkede salyangoz logosunu almaya kazanan kente yapılmaktadır. Türkiye’de bu yer, İzmir’in Seferihisar ilçesidir. Cittaslow Türkiye Ağı sekretaryası ve koordinatörlüğü, Türkiye’nin Uluslararası Cittaslow Birliği’ne başvuru sürecini yürütmektedir. Bir kentin birliğe üye olabilmesi için öncelikle kent nüfusunun 50.000’den az olması ve kent yönetiminin Cittaslow felsefesiyle uyumlu olması gerekmektedir.

Aday kent, öncelikle Cittaslow olma talebini içerisinde kentin tanıtımının, başvurma neden ve gerekçelerinin, sahip olduğu kriterlerin ve bu çerçevede yürüttüğü projelerin yer aldığı bir niyet mektubuyla açıklayarak Türkiye Cittaslow merkezine başvurur. Başvuru mektubunun değerlendirilmesi aşamasında, gerekli görüldüğü takdirde aday kent ziyaret edilebilir.

Bir sonraki aşama, aday kent tarafından Cittaslow kriterleri hakkında yapılanları anlatan ve belgeleyen Türkçe ve İngilizce dillerinde birer takım başvuru dosyasının hazırlanıp teslimidir. Cittaslow başvuru dosyası ile birlikte kentte kurulu Slow Food Birliğiyle eğer yoksa kente en yakın Slow Food Birliği felsefesiyle uyumlu faaliyet gösterdiğini belirten destek mektubunu da sunmak zorundadır.

Türkiye’nin ilk yavaş şehri, İzmir’in Seferihisar ilçesidir. Akyaka, Yenipazar, Gökçeada, Taraklı, Yalvaç, Vize, Perşembe, Halfeti, Uzundere, Şavşat, Göynük, Gerze, Eğirdir de yavaş şehir listesine dâhil olarak Türkiye’deki yavaş şehir sayısı günümüzde on dörde yükselmiştir.

SEFERİHİSAR Yeşil ile mavinin doğal uyumu içerisinde tarihi M.Ö. 4000 yıllarına dayanan, İzmir ’in batısında etrafı zeytin ve narenciye ağaçları ile çevrili doğal ve tarihi güzelliklerle dolu bir ilçesidir. Ekonomik faaliyetlerin temelini tarım ve onun içerisinde de zeytincilik oluşturmakta, narenciye ve enginar yetiştiriciliği ile süs bitkileri ağırlıklı seracılık, hayvancılık son yıllarda önemli gelir kaynağı olmaya başlamıştır. Türkiye’nin ilk yavaş şehridir. 2009 yılında Seferihisar Belediye Başkanı Tunç Soyer’in girişimiyle Uluslararası Cittaslow hareketi tarafından üye olarak kabul edilmiştir.

Akyaka Muğla’nın bir ilçesi olan ve Gökova Körfezi’nde yer alan Akyaka, yeşil dağları, berrak denizi, eski Muğla mimarisi, bozulmamış kent dokusuyla yerel değerlerine sahip çıkarak yavaş şehir olmaya aday bir ilçe olmuştur. Polonya’nın Lidzbark Warminski kentinde 2011 yılında yapılan Yavaş Şehirler Genel Kurulu toplantısında, Seferihisar’ın ardından dört yeni üyelik başvurusu karara bağlanmıştır. Bunlardan biri de, Muğla’nın Akyaka ilçesidir.

YENİPAZAR Yenipazar, Ege Bölgesinde yer alan Aydın iline 40 km. uzaklıkta bulunan bir ilçe merkezidir. Pamuk, zeytin, incir, domates, biber ve narenciye yetiştirilmektedir. İlçe, yerel tohumlardan ve doğal olarak üretilen sebzelerin merkezi durumundadır. Hafta sonları üretici pazarı kurulmaktadır. Üretici pazarında evlerde hazırlanan doğal gıdalar da satılmaktadır. Aydın’ın Yenipazar ilçesi 2011 yılında yavaş şehir unvanını almıştır.

Gökçeada İstanbul, Bursa ve İzmir gibi metropollere yakın olan Gökçeada, Türkiye’nin en batı noktasında ve en büyük adasıdır. Nostaljik evleri, doğal yaşamı, organik ürünleri ve alternatif spor olanakları ile son yıllarda önemli bir turizm merkezi haline gelen Gökçeada, 2002 yılından bu yana gerçekleştirilen organik tarım faaliyetleri ve 2008 yılından bu yana tarım turizmi uygulamaları sayesinde 2011 yılı Haziran ayında almış olduğu Cittaslow unvanı ile dünyanın ilk ve tek sakin adası olmuştur.

TARAKLI Taraklı, Sakarya ili sınırları içinde yer alan, eski Osmanlı evleriyle ünlü bir ilçedir. Tarihi eserlerde yapılan onarım çalışmaları ve tanıtım çabaları, ilçenin son yıllarda kültür turizmini konusunda cazip bir mekân haline getirmiştir. Geçim kaynaklarının başında tarım ve hayvancılık gelmektedir. Hafta sonları gelen turistik gezi amaçlı gruplar ve fotoğraf turları gibi sosyal faaliyetler de Taraklı ekonomisine katkıda bulunmaktadır Taraklı da 2011 yılında sakin şehir listesine dâhil edilmiştir.

Yalvaç Yalvaç, Isparta’nın kuzeydoğusunda bulunmaktadır. Yalvaç, tarih öncesi çağlardan bu yana bin bir çeşit medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Anadolu’nun bir zamanlar belki de en işlek coğrafyasına, tüm yolların, yolcuların buluştuğu bir konuma sahiptir Geleneksel yaşamlardan kıymetli el işçiliklerine, tarihi kalıntılardan bu kalıntıların günümüze uzanan kültürel etkileşimlerine kadar zengin bir ilçedir. Yalvaç Mutfak Kültürü de, Yalvaç’ın tarihi geçmişinden ve doğal yapısından kaynağını alan bir kültürdür. Cittaslow çerçevesinde festival ve şenliklerde bisiklet kullanımını özendirmek için toplu bisiklet turu ve geleneksel yemekleri yaşatmak ve yeni nesle tanıtmak için de geleneksel yemek yarışması düzenlenmektedir

VİZE Kırklareli’nin bir ilçesi olan Vize’de ilçe merkezi ve köylerinin hemen hemen hepsi göçmendir. İlçe merkezi ve köylerde konutlar genellikle bahçelidir. İlçe halkı geçimini daha çok tarımdan ve ormancılıktan sağlamaktadır. UNESCO mirasına girmiş ve biri de girmeye hazırlanan iki eski başkentin İstanbul ve Edirne’nin arasında, Türkiye’nin önemli sanayi bölgelerinden Çorlu- Çerkezköy’e yakın ama kendine has yapısını koruyabilmiş yapısıyla bulunduğu bölgeye önemli bir katkı potansiyeline mevcut bir ilçedir. Vize Belediyesi ise Trakya Kalkınma Ajansı Kırklareli Yatırım Destek Ofisi ile Aralık 2010 yılında başladığı adaylık sürecini Haziran 2012’de tamamlayarak büyük başarı elde etmiştir.

Perşembe Ordu iline bağlı Perşembe ilçesi, gelenek göreneklerine bağlı aynı zamanda gelişmeleri çok yakından takip eden yeniliklere açık bir ilçedir. İlçe ekonomisi fındık, kivi ve ceviz başta olmak üzere tarım ve hayvancılığa dayalıdır. Çiftçi aileleri küçük işletmeler halinde, ürünlerini hasat edip ihtiyaçlarından fazlasını pazarlarda satarlar. Son yıllarda seracılığa büyük yer verilerek mantar ve çilek üretme çalışmalarının yaygınlaşmaya başladığı görülmektedir Perşembe ilçesi aynı zamanda doğal liman özelliğine de sahiptir. Ayrıca Perşembe, sahip olduğu girintili çıkıntılı deniz kıyısıyla deniz turizm merkezidir. İlçe, Cittaslow ağına 2012 yılında 161. yavaş kent olarak katılmıştır.

HALFETİ Halfeti birçok medeniyete ev sahipliği yapmış, tarihi değerlere sahip olan Şanlıurfa’ya bağlı küçük sakin bir ilçedir. 2000 yılında yapılan Birecik Barajı sonucunda ilçenin 3/5 kısmı sular altında kalmıştır. 2/5’ lik kısım için yeni yerleşim yerleri oluşturulmuştur. İlçe 2000 yılından sonra saklı bir cennet olarak anılmaya başlamıştır. Yöreye özgü çok sayıda yemek ve tatlı bulunmaktadır. Şanlıurfa iline bağlı Halfeti ilçesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nden Cittaslow ağına katılan tek ilçedir.

DÜNYA’DAKİ YAVAŞ ŞEHİR ÖRNEKLERİ Falköping- İSVEÇ Amalfi- İTALYA

Tavira- PORTEKİZ Hersbruck- ALMANYA

SONUÇ Yavaş hareketi, şehirlerin küreselleşmenin yarattığı tek tip mekân oluşumunu engelleyen, yerel kimliği öne çıkaran, çevresel ve sosyo- ekonomik yönlerden sürdürülebilir kentlerin oluşturulmasında önemli bir felsefedir Yavaş şehir hareketi de, şehirlerin hangi alanda özel ve önemli olduklarını belirleyerek bunlara ilişkin stratejilerin geliştirildiği, kentin özgün niteliklerinin korunarak yaşam kalitesinin artırılmaya çalışıldığı bir harekettir

Bu bağlamda, yavaş şehir kriterleri olarak belirlenen çevre politikalarından alt yapı politikalarına kadar olan tüm bu kriterler aslında sürdürülebilir kentlerin oluşumuna da katkı yapmaktadır. Türkiye’de günümüzde dokuz tane yavaş şehir bulunmaktadır. Dünyadaki yavaş şehir listesi incelendiğinde bu sayı hiç de az değildir.

Yavaş şehir hareketi, çevre, alt yapı, yerel üretimin desteklenmesi, konukseverlik gibi kriterlerin uygulamaya konulmasıyla, sürdürülebilir bir kentin oluşumuna yapacağı katkının yanı sıra, şehrin tanıtımını da katkı yapacak, ayrıca bireylerin sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşamasını sağlayacaktır. Çevre ve ekonomi arasındaki dengenin korunduğu sürdürülebilir kentlerin oluşturulmasında yavaş şehirler, ideal kentler olacaktır

Bu açıdan Türkiye’de sürdürülebilir yavaş şehirlerin sayılarının artırılmasında yerel yönetimlere, özel sektöre ve de kent sakinlerine önemli görevler düşmektedir. Özellikle yerel halkın cittaslow projesine katılımının sağlanması, yavaş şehir hareketinin de önemli bir parçasıdır.

Yavaş şehir hareketi çeşitli yönlerden eleştirilmektedir. Yavaş şehir hareketine otantik yanlarıyla beraber bir kenti uluslararası piyasaya dâhil ettiği ve amaçlanıldığının dışında söz konusu kentteki hayatı yavaşlatmadığı, yerel kültürlerin iç ve dış turizme açılmasıyla beraber otantik yanları tüketilen bir kentin ortaya çıkmasına yol açtığı şeklindeki eleştiriler yöneltilmektedir

İLGİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER…