OSMANLI İMPARATORLUĞUNUN GERİLEME VE ÇÖKÜŞÜNDE HARP ENDÜSTRİSİNDE DIŞA BAĞIMLILIĞIN ETKİSİ VE GÜNÜMÜZ İÇİN ÇIKARILABİLECEK DERSLER

Bu ödevde Türk Savunma Sanayisi’nin, sanayi devriminin gelişme sürecinde seyri araştırılmıştır. Günümüzde ekonominin ve siyasetin güçlü faktörlerinden olan savunma sanayisi, ülkemizin global aktör olmasında önemli bir rol sahibidir. Buradan hareketle tarih bağlamında değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. 21 sayfadan oluşur.

Bu araştırmada incelenen konular: Osmanlı Harp Endüstrisi’nin Karakteristik Özellikleri, Osmanlı Dönemi Silah Ticareti, III. Selim Dönemi Harp Endüstrisi’nin Durumu ve Geliştirme Çabaları, Sanayi Ürününün Tedarik ve İkamesi, Örgütsel Öğrenme ve Öğrenen Örgüt kavramları, Avrupa ve Türk Savunma Sanayisinin Cumhuriyet Dönemi Mukayesesi, Çağdaş Endüstrinin Mimarisi, Toplumların Yapısal Nitelikleri, Ülkemiz Savunma Sanayisi İçin Son Dönem Önerilen Prosesler dir.

Bu araştırmanın ortaya çıkış nedeni Türkiye Cumhuriyeti’nin global siyasi ve ekonomik süreçlerde tasarruf yapmakta güçlük çektiğinin sezilmesidir. Kara Harp Okulu Kütüphanesi’nde Osmanlı Dönemi’ne ilişkin bilgiler de içeren Yüksek Lisans Tezi bulunmaması bir sınırlılık olarak düşünülebilir.

DÜNYADA ENDÜSTRİ HAREKETİ VE ASKERİ GELİŞMELER

Endüstri gelişimi üretim ile olmuştur Endüstri gelişimi üretim ile olmuştur. Gelişme üretim çoğaldıkça artmaktadır. Bilime hakimiyeti esas alma ve uygulama yapma şekillerini esas alma endüstriyi geliştiren zihinsel unsurlar olarak kabul edilirse, bu iki modelin birbirlerine üstünlükleri olmadığı süreç içinde görülmektedir. Bunlar birbirlerini zaman dilimleri içinde tamamlayan, interaktif etkileşim ile bir sonraki adımı veya adımları belirleyen kaynaklar olabilirler.

Liberal siyaset ile doğan liberal ekonomi önce Avrupa’ya global ekonomiyi ve sonra global siyaseti sağlar. Aristokrasinin yıkılması ile başlayan liberal siyaset Burjuvazinin yatırımları ile oluşan liberal ekonomi Bu süreçte savunma sanayisi önce müeyyide sonra caydırıcı nitelik taşıyarak gelişir. Global ekonomi açmazında bugün savunma sanayii siyasete yön verir haldedir.

16.yy- 19.yy OSMANLI HARP ENDÜSTRİSİ

XVI. ve XVII. yy da ortak askeri teknoloji vardır XVI. ve XVII. yy da ortak askeri teknoloji vardır. Her ulustan teknik eleman ve mühendisler ücretle diğer ulusların ordusunda çalışmaktadır. Harplerde de teknoloji transferi olur.

Mühendishane-i Bahrı Hümayun’un kuruluşu Türk askeri tarihinde ordu ve donanmanın tamamen batı usüllerine göre teşkil, teçhiz ve eğitilmesi yönündeki ana fikrin benimsenmesi ve Hendesehanenin açılması 1763 yılında olur.

Osmanlı’da modern tasarım yönünden bağımlılık-1770 Devlet adamları üstünlük sebeplerini araştırıp çözümleyen Avrupalıların bizden örnek alarak öne geçtiklerini anlatmaktadır. Yüzyılın stratejik görüşlerindeki yenilikler hep Batı’dan gelmektedir.

AKKA Savunması ve Zaferi Ordu ve donanmanın modernleştirilmesi yönündeki çabaların 1770’li yıllarda daha çok eğitim alanında yoğunlaştığı görülmektedir. Cezayirli Gazi Hasan Paşa donanmayı modernize eder. 1790 yılına gelindiğinde Osmanlı Donanması hem eğitim hem disiplin hem de savaş gemisi mevcudu bakımından hatırı sayılı bir gücü temsil eder.

19. yy ENDÜSTRİ İNKILABI VE HARP ENDÜSTRİSİ

XIX. yy ilk yarısında Fransa, Almanya, Belçika, Hollanda ve Avusturya modern sanayi kurabilirler Modern Sanayi bilim vasıtası ile gelişmekte ve kuvvetlenmektedir. Modern Endüstri ürettikçe kuvvetlenmektedir. Osmanlı Devleti’nde kısmen modern sanayi vardır. Klasik Sanayi geleneğe, ferdi sermayeye ve tezgaha dayanırdı. Klasik Sanayi değişen ihtiyaçlara optimum cevaplar vererek büyüyordu

Gelişmeler Osmanlı iktisadının sanayileşmeye aykırı düşen provizyonist yapısını destekler. Bu doğrultuda çıkan kanunlar da dikkat çekicidir. Ekonomik hayatta global diyebileceğimiz gelişmeler Avrupa’da özellikle bu yıllarda başlamıştır. Ana hatları ile bugünkü anlamda bir sanayinin doğuşu ve etkinlik göstermesi XIX. yy Avrupa’sının ürünüdür. Sanayinin gelişmesine temel teşkil eden buluşlar bu yıllarda olmuştur.

Osmanlı iktisat sistemi, toplum açısından büyük bir rahatlıktı Osmanlı iktisat sistemi, toplum açısından büyük bir rahatlıktı. Fakat Batı’daki burjuva denilen girişimci sınıfı da yetiştirmeye müsait değildi. Mehmet Genç Osmanlı Devleti’nde ilk fabrikalar Batı’da lonca ismi ile bilinen esnaf teşkilatlarının sınırlamalarının olmadığı bölgelerde kurulmuştur. Osmanlı iktisat politikası endüstrinin yayılmasına uygun değildir. Max Weber

Devletin sanayi faaliyetleri sadece harp malzemelerinin imalatı ile sınırlı kalmamış sanayi programları yoluyla çuha, kağıt, deri, kundura ve dokuma alanlarında faaliyetleri genişletmiştir. Rifat Önsoy Sanayileşme politikalarında devletin ağırlıklı bir yer işgal etmesi sadece Osmanlı tarafından uygulanan bir sistem değildir. Kara Avrupa’sında özellikle Alman Sanayi’nin kuruluşu ve Fransa’da devletin sanayileşme politikalarındaki belirleyiciliği önemli bir yer işgal etmekteydi.

Devletin Fabrika Kurmaktaki Amacı Askeri harcamaların yurtiçi üretimle karşılanması Tasarruf sağlanması Yerli işçi ve teknik personele yurt dışından gelen uzmanlar marifeti ile modern teknolojinin aktarılması

Barutçubaşı Dadyan Ailesi Endüstri ticari yönü ile önem kazanmıştır ve Harp Endüstrisi’ni geliştirmiştir. XIX. yy sonunda siyasi durum ticari endüstriyi etkiler.

Tedarik Dönemi Prusya Top sanayinde Alman Sanayici Krup Kapsüllü tüfek icadı_1841 Milli ve yivli tüfek icadı İğneli tüfek icadı_1860 Top sanayinde Alman Sanayici Krup Tophane-i Amire fabrikaları top ve tüfek ve mermi üretiminde son teknoloji üretim yapacak biçimde, makineler ithal edilmek sureti ile donatılır. Avrupa devletleri XX. yy doğru zırhlı gemi inşasına girişirler. İhtiyaç bütünü ile İngiltere’den satın alınır.

XIX. asrın 2. yarısında harp endüstrisi’nin içinde bulunduğu halin diğer nedenleri de şöyle sıralanır; Devletler arası anlaşmalardan doğan haksız uygulamalar ve özellikle ticarette düzensizlik vardır.[1] Osmanlı Ordusu, gücünü oluşturan faktörlerden insan unsurunu toprak rejimi sayesinde sağlıyordu. Kaybedilen savaşlar toprak rejiminin bozulmasına sebep olur. XIX. yy da bu durum harp endüstrisini de etkilemiştir. [1] “Ülke tutmak için çok asker ve ordu gerekir; askeri beslemek için de çok mal ve servete ihtiyaç vardır. Bu malı elde etmek için halkın zengin olması gerekir. Halkın zengin olması için doğru kanunlar konulmalıdır. Bunlardan biri ihmal edilirse beylik çözülmeye yüz tutar.”; Kudatgu Bilig, R.R.Arat baskısı, Ankara, 1947, Beyit, 2057- 2059

SONUÇ XVIII. yy da burjuva sınıfı barındıran Avrupa’nın Batı devletleri ekonomiye dayalı düzenlerini kurdular. İngiltere’de ilk kitle üretimi Tekstil Sektörü’nde olur. XVIII yy sonundaki bu gelişme Avrupa’nın ekonomi devletlerinin kaynağının üretim olmadığını anlatır. Tarih kaynakları bu yy da Batı Avrupa devletlerinin 57 kat zenginleştiğini ifade etmektedir.

Ticari sahadaki teknoloji Avrupa Harp Endüstri’sini kalkındırır. XIX. yy da milli olan harp endüstrisi, AB’nin döneminde halen milli esaslara dayalıdır. XIX. yy da Avrupa kültürü Osmanlı kültürüne baskın gelmektedir. Teknoloji, tasarım ve yönetim konularında tecrübelidirler. Toprak kaybı yaşayan Osmanlı, askeri ve ekonomik sıkıntıya düşer.

XVIII.yy da ekonomik alanda başlayan sıkıntının askeri alana da sıçraması siyasi iradenin etkinliğini sorgulamaktadır.