GELİŞİMSEL YETERSİZLİĞİ OLAN ÖĞRENCİLERLE «SINIF İÇİ GEÇİŞLER» Doç. Dr. Hatice BAKKALOĞLU Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri fakültesi Özel Eğitim Bölümü

Sunu İçeriği Sınıf İçi Geçiş Tanımları Sınıf İçi Geçiş Türleri Sınıf İçi Geçişlerin Önemi Ülkemizdeki Durum... Sınıf İçi Geçişlerdeki Problemlerin Nedenleri Başarılı Sınıf İçi Geçişlerin Özellikleri Geçiş Planları Geçiş Stratejileri Görsel Destekler İşitsel Destekler Olumlu Sınıf Yönetimi Stratejileri Ülkemizdeki Durum.... Sonuç... GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Sınıf İçi Geçiş Tanımları (Banerjee & Horn, 2013; Mathews, 2012) Öğretmenin yönlendirmesi ile çocuğun bir görevi tamamlayıp diğer bir göreve başlaması için yapılan değişiklik… Çocukların bir etkinlikten diğerine geçtiği zamanlar ya da bir etkinlikten diğerine hareket edişleri… GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Sınıf İçi Geçiş Türleri (Hume ve diğ., 2014) 1. Etkinlikler Arası Geçiş Serbest zaman etkinliğinden, çember zamanına ya da kahvaltıya geçiş 2. Ortamlar Arası Geçiş Sınıftan, bahçeye ya da yemekhaneye geçiş 3. Personeller/Öğretmenler Arası Geçiş Sınıf öğretmeninden, özel eğitim ya da branş öğretmenine geçiş GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Sınıf İçi Geçişlerin Önemi Problem Davranışlar (Coleman ve diğ., 2013; Hemmeter ve diğ., 2008; McIntosh ve diğ.,, 2004) Zaman Yönetimi (Ferguson ve diğ., 2004; Ostrosky ve diğ.,, 1992) GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Ülkemizdeki durum… (Ergin, 2016) 2 saatlik sürenin ortalama %35.09’u yani ≈42 dk 30 sn sınıf içi geçişlere harcanıyor… özel gereksinimli çocuklar 2 saatlik sürede sınıf içi geçişlere ortalama 34 dk 24 sn harcıyor… normal gelişim gösteren çocuklar 2 saatlik sürede sınıf içi geçişlere ortalama 33 dk 53 sn harcıyor… öğretmenler özel gereksinimli çocukların geçişlerine yardım ediyor… Zaman Yönetimi özel gereksinimli çocuklar, normal gelişim gösteren çocuklara göre daha sık problem davranış sergiliyor… sınıf içi geçişlerin %30.82’sinde problem davranışlar ortaya çıkıyor… çocuklar geçişe katılmama, çığlık atma, kaçma, sızlanma, itiraz etme, kendini yere atma, başkasına zarar verme, eşyalara zarar verme ve koşma, gezinme gibi problem davranışlar sergiliyor… Problem Davranışlar GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Sınıf İçi Geçişlerdeki Problemlerin Nedenleri (Blasko, 2001) Okuldaki kurallar ve rutinlerin evdekilerden farklı olması Çok fazla sayıda geçişin olması Tüm çocukların aynı zamanda ve aynı şekilde geçiş yapmasının beklenmesi Geçişlerin çok uzun sürmesi Çocukların hiçbir şey yapmaksızın uzun süre beklemek zorunda kalması Farklı zamanlarda aynı rutinler için farklı uygulamalar yapılması Çocukların geçişlerde kendilerinden ne beklendiğini anlamaması Çocuklara geçişlerde açık ve anlaşılır yönergeler verilmemesi Çocuklara geçişte tek seferde birden fazla yönerge verilmesi Bazı çocukların etkinliği diğerlerinden daha erken ya da daha geç bitirmesi Öğretmenin materyallerini önceden hazırlamaması, etkinliğe geç başlaması, özel olarak bir çocukla ilgilenmesi, öğrencilerin dikkatini çekememesi, vb GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Başarılı Sınıf İçi Geçişlerin Özellikleri Geçişlerin Planlanması (Banerjee & Horn, 2013; Barbetta ve diğ., 2005) Geçişlerin Kolaylaştırılması (Banda & Grimmet, 2008; Briody & McGarry, 2005; Hume ve diğ., 2014; Russo, 2014) GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Başarılı Sınıf İçi Geçişlerin Özellikleri Geçişlerin Planlanması Geçiş Planları günlük planda sınıf içi geçişlerin ele alınmasıdır günün nasıl ilerleyeceğine yol gösterir geçişlerin önceden planlanması, çocukların geçişlerde hangi davranışları sergileyeceğini etkiler (Banerjee & Horn, 2013; Barbetta ve diğ., 2005) Geçişlerin Kolaylaştırılması Geçiş Stratejileri geçişin başarıyla tamamlanmasını sağlar tahmin edilebilirliği, geçişte uygun davranışların sergilenmesini etkinliklere başarılı şekilde katılımı artırır geçiş için harcanan zamanı ve yetişkinlerin sağladığı ipuçlarına bağımlılığı azaltır (Banda & Grimmet, 2008; Briody & McGarry, 2005; Hume ve diğ., 2014; Russo, 2014) GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Geçiş Planları (Beban & McCormilla, 2012; Pica, 2010): Geçiş planları hazırlanırken; Planlama önceden yapılmalı Tahmin edilebilirliği yüksek rutinler oluşturulmalı Gün içinde yapılacak geçişlerin sayısı azaltılmalı Hiçbir şey yapmaksızın bekleme süresi azaltılmalı Geçişler eğlenceli hale getirilmeli Geçiş planları düzenli olarak gözden geçirilmeli, gerektiğinde değişiklikler yapılmalı GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Geçiş Stratejileri Geçiş stratejileri, çocukların etkinlikler, ortamlar ve rutinlerdeki değişikliklere uyumunu desteklemek amacıyla kullanılmaktadır ve geçişten önce, geçiş sırasında veya geçişten sonra sunulabilmektedir. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Geçiş Stratejileri (Ergin ve Bakkaloğlu, 2015) 1. Görsel Destekler 2. İşitsel Destekler 3. Olumlu Sınıf Yönetimi Uygulamaları GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Tamamlanmış-Tamamlanacak Etkinlik Kutusu 1. GÖRSEL DESTEKLER Işıkları Açıp Kapatma Saat-Kronometre-Zamanlayıcı-Geri Sayım Geçişi Hatırlatan Resim-Nesne-Fotoğraf-Etiket Önce-Sonra Kartı Tamamlanmış-Tamamlanacak Etkinlik Kutusu Güç Kartı Etkinlik Çizelgesi Eğitsel Amaçlı Teknolojik Uygulamalar Sosyal Öykü Kukla Video İpucu GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Parmak Oyunu-Tekerleme 2. İŞİTSEL DESTEKLER Sözel Hatırlatıcı Şarkı-Müzik Parmak Oyunu-Tekerleme Zil-Düdük-Tef GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

3. OLUMLU SINIF YÖNETİMİ UYGULAMALARI Oyun Etkinliği Hazırlama Akran Arkadaş Sistemi Olumlu Pekiştirme Seçenek Sunma Yapılma Olasılığı Yüksek İsteklerde Bulunma Geçişleri Kolaylaştıracak Şekilde Sınıfı Düzenleme GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Işıkları Açıp Kapatma Geçişten önce, sınıftaki ışıkların ard arda birkaç kez açılıp kapatılarak, sıradaki geçiş için hazırlanılması gerektiğini bildiren görsel ipucudur. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Saat-Kronometre-Zamanlayıcı-Geri Sayım Sınıf içi geçişlerde çocukların ne kadar sürelerinin kaldığını gösteren/belirten ve zamanı anlamlı ve somut hale getiren ipucudur. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Resim-Nesne-Fotoğraf-Etiket Sınıftaki raflara, duvarlara, dolaplara yapıştırılabilen, çocukların etkinlik merkezlerinin neresi olduğunu, neyi nerede bulabileceklerini, hangi materyali nereye bırakacaklarını görmelerini sağlayan resim, nesne, fotoğraf ya da etiket şeklinde sunulan görsel ipuçlarıdır. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Önce-Sonra Kartı İki etkinlik arasındaki öncelik sonralık ilişkisini gösteren kartlardan oluşan görsel ipucudur. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Tamamlanmış-Tamamlanacak Etkinlik Kutusu Çocukların bir sonraki etkinliğe geçmeden önce, tamamladıkları ya da yarım kalan etkinliklerini koymaları amacıyla kullanılan kutulardır. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Güç Kartı Çocuğun en sevdiği kişinin veya çizgi film karakterinin resminin yapıştırıldığı küçük bir kart ve bu kartın üzerine iki ya da en fazla dört cümle ile yazılan/resimlenen ‘o kahramanın isteği’ şeklinde sunulan görsel ipucudur. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Etkinlik Çizelgesi-1 Günlük akışta nelerin yapılacağını resimli olarak gösteren, çocukların kolayca görebileceği ve sıralı olarak takip edebileceği şekilde duvara, bilgisayara ya da çocuğun sırasına konan fotoğrafları veya küçük resim dizilerini içeren çizelgelerdir. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Etkinlik Çizelgesi-2 GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Eğitsel Amaçlı Teknolojik Uygulama Geçişi hatırlatma veya geçişleri kolaylaştırma amacıyla kullanılan akıllı telefon, tablet, bilgisayar, e-okuyucu gibi birçok teknolojik araçta kullanılan bilgisayar programları ya da yazılımlarıdır. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Sosyal Öykü Bir kişiyi, beceriyi, durumu ya da fikri tanımlayan ve istenilen davranışın ortaya çıkmasına yardım eden kişiye özgü olarak yazılan kısa öykülerdir. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Kukla Çocukların ilgisini istenen yöne çekmek, katılımını artırmak, geçişi haber vermek, geçişi kolaylaştırmak ve geçişlerde daha az sorun yaşanmasına yardım etmek amacıyla kukla aracılığı ile sunulan işitsel ve görsel ipucudur. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Video İpucu Olumlu ve başarıyla sonuçlanan davranışların, yapılması gereken sırayla gösterildiği görsel öğretim materyalinin çocuğa izletilmesine dayanan görsel ipucudur. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Sözel Hatırlatıcı Geçişin başlayacağını bildiren, geçişten önce öğretmen/yetişkin tarafından sunulan sözel yönergelerdir. Toplanıyoruz! …………………………….…….. 5 dakika sonra sınıfa döneceğiz! …….......…….. El yıkama zamanı geldi! …………………..…… Ortalığı düzenleyin! …………………………..… Oyun alanındaki arabaları rafa kaldırın! ….. … GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Şarkı-Müzik Çocukların söylenen/çalınan şarkı ile geçişe başlamaları ve şarkı bitmeden geçişle ilgili bütün işlerini tamamlamaları amacıyla kullanılan işitsel ipucudur. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Parmak Oyunu-Tekerleme Sınıf içi geçişlerin hatırlatılması ve kolaylaştırılması amacıyla içeriğinde çocukların geçişte yapmaları beklenen davranışlara yer verilen işitsel ipuçlarıdır. Örneğin, ortamlar arası geçiş gerektiren bir geçiş öncesinde melodik şekilde söylenecek “Bir sağa bastım, bir sola bastım. Tren yaptım, çuf çuf çuf…” tekerlemesi ile çocuklardan sıra olmaları istenebilir. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Zil-Düdük-Tef Geçişe dikkat çekmek ya da geçişin başladığını belirtmek amacıyla kullanılan ses çıkaran bir araç yardımı ile sunulan işitsel ipucudur. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Oyun Etkinliği Hazırlama Çocuğun yaptığı işi tamamlayıp bir sonraki etkinliğe geçebilmesi için öğretmenin geçişle ilgili beklentileri ilginç ve çekici hale getiren çeşitli oyunlar oynatmasıdır. Örneğin, sınıf içi geçişlerde sıra olunması gereken farklı durumlarda doğum günü tarihlerine, kardeş sayılarına, o gün giydikleri kıyafetlerin rengine ya da herhangi bir başka ölçüte göre sıraya geçilmesi istendiğinde, çocuklar karşı gelmeden hemen sıraya olacaklardır. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Akran Arkadaş Sistemi Beceride daha yeterli olan bir çocuğun, beceride daha az yeterli olan bir çocukla eştirilmesi ve beceri yetersizliği olan çocuğun bu etkileşimden geçişlere ilişkin yardım almasıdır. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Olumlu Pekiştirme İstendik bir davranışın ardından hoşa giden bir uyaran verilerek o davranışın tekrar yapılma olasılığını artırmaktır. “Aferin!” ………………….………………….…….…. “Bloklarla oynamayı bırakmana ve onları rafa dizmene bayıldım!” ………………………………….……….… GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Seçenek Sunma İki ya da daha fazla yiyecek, içecek, nesne ya da etkinlik arasından seçim yapmaları için çocuklara fırsat vermektir. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Yapılma Olasılığı Yüksek İsteklerde Bulunma Çocuktan önceden bildiği, aşina olduğu, yönerge verildiğinde doğru tepki verme olasılığı yüksek iki veya üç davranışı arka arkaya hızlı bir biçimde yapmasını istemek, hemen ardından daha zor ve yapılma olasılığı düşük olan geçişe ilişkin davranışı yapmasını istemektir. Örneğin, “Burnuna dokun! Kalk! Otur! Tişörtünü göster! Çak bir beşlik! Haydi, şimdi sanat etkinliğini yapmaya başla!” GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Geçişleri Kolaylaştıracak Şekilde Sınıfı Düzenleme Sınıf içi geçişleri kolaylaştırmak amacıyla mobilyaların yerleştirilmesi, boş alanların düzenlenmesi, öğretimde kullanılacak araç-gereçlerin kolay erişilebilir halde bulundurulması, mekânın renginin, ışığının, ısısının uygun olması için sınıfın/ortamın düzenlenmesidir. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Ülkemizdeki durum… (Ergin, 2016) okul öncesi sınıflarda geçişler planlanmaktadır Geçiş Planlaması geçişlerin neredeyse tamamında ya tek başına ya da bir başka strateji ile birlikte sadece “sözel hatırlatıcı” kullanmaktadır sınıflarda özellikle özel gereksinimli çocuklar için kullanılması önerilen geçiş stratejileri kullanılmamaktadır geçiş stratejisi kullanmak yerine özel gereksinimli çocuğa fiziksel yardım başta olmak üzere yardımlar sunulmaktadır Geçişlerin Kolaylaştırılması GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Sonuç… Sınıf içi geçişler okul zamanında değerli bir süre kapsadığı için, zaman yönetimi ve problem davranışların oluşumu üzerinde son derece önemlidir. Öğretim zamanının daha etkili kullanımı, sınıf içi geçişlerin planlanması ve geçiş stratejilerinin kullanılmasıyla mümkün olabilecektir. Öğretmenler, bilgi eksikliklerini gidererek, sınıf içi geçişlere önem vermeli, çocukların gereksinimlerini dikkate alarak geçişleri planlamalı ve kolaylaştırmalıdır. Donanımlı öğretmenlerin geçişleri planlaması ve kolaylaştırması ile kaynaştırmanın etkililiği ve verimliliğinin arttırılması mümkün olabilecektir. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

Kaynaklar GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017 Banerjee, R., & Horn, E. (2013). Supporting classroom transitions between daily routines: Strategies and tips. Young Exceptional Children, 16(2), 3-14. Barbetta, P. M., Norona, K. L., & Bicard, D. F. (2005). Classroom behavior management: A dozen common mistakes and what to do instead. Preventing School Failure, 49(3), 11-19. Coleman, J. C., Crosby, M. G., Irwin, H. K., Dennis, L. R., Simpson, C. G., & Rose, C. A. (2013). Preventing challenging behaviors in preschool:Effective strategies for classroom teachers. Young Exceptional Children 16(3), 3-10. Ergin, E., & Bakkaloğlu, H. (2015). Kaynaştırma uygulamaları yürütülen okul öncesi sınıflarda sınıf içi geçişlerin kolaylaştırılması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 16(2), 173-191. Ergin, E. (2016). Kaynaştırma uygulamaları yürütülen okul öncesi sınıflarda sınıf içi geçişlerin incelenmesi (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Ferguson, A., Ashbaugh, R., O'Reilly, S., & McLaughlin, T. F. (2004) Using prompt training and reinforcement to reduce transition times in a transitional kindergarten program for students with severe behavior disorders. Child and Family Behavior Therapy, 26(1), 17-24. Hemmeter, M. L., Ostrosky, M. M., Artman, K. M., & Kinder, K. A. (2008). Moving right along: Planning transitions to prevent challenging behavior. Young Children, 63(3), 18-22. Hume, K., Sreckovic, M., Synder, K., & Carnahan, C. R. (2014). Smooth transitions: Helping students with autism spectrum disorder navigate the school day. Teaching Exceptional Children, 47(1), 35-45. McIntosh, K., Herman, K., Sanford, A., Mcgraw, K., & Florence, K. (2004). Teaching transitions: Techniques for promoting success between lessons. Teaching Exceptional Children, 37(1), 32-38. Ostrosky, M. M., Jung, E. Y., & Hemmeter, M. L. (1992). Helping children make transitions between activities. http://csfel.vanderbilt.edu/briefs/wwwb4.pdf adresinden 11.05.2014 tarihinde alınmıştır. Russo, N. L. (2014). The impact of adapting classroom management on an elementary teacher’s perception of student behavior (Unpublished master's theses).http://digitalcommons.brockport.edu/ehd_theses?utm_source=digitalcommons.brockport.edu%2Fehd_theses%2F438&utm_medium=PDF&utm_ campaign=PDFCoverPages adresinden 07.02.2015 tarihinde alınmıştır. GeYeSe 2017-Konya 30.03.2017

TEŞEKKÜRLER… haticebakkaloglu@gmail.com