GEBELİKTE SAĞLIKLI BESLENME Prof.Dr. Timur Gültekin

GEBELİKTE BESLENMENİN ÖNEMİ Gebe kadının enerji ve besin öğesi gereksiniminin karşılanması ve besin öğesi depolarının dengede tutulması, Anne karnındaki bebeğin, büyümesinin ve gelişmesinin sağlanması. Emziklilikte süt yapımında gereken besin öğesi deposunun oluşması için gebelik döneminde kişiye özgü bir beslenme programı gerekir.  

İnsan gebeliğinin dönemleri Gebelik izlemi açısından obstetrik olarak İlk trimester (14 hafta) 0-14 hafta İkinci trimester (13 hafta) 15-27 hafta Üçüncü trimester (13 hafta) 28-40 hafta Trimesterler TM1, TM2, TM3 olarak kısaltılabilir.

GEBELİKTE BESLENME NEDEN ÖNEMLİDİR.? Hamilelik döneminde alınan gıdalar hem çocuğun gelişimi hem de annenin sağlığı açısından büyük önem taşıyor Gebelikte beslenmenin 2 amacı vardır: 1- Annenin sağlığını korumak 2- Bebeğin normal büyüme ve gelişmesini sağlamak. Gebelikte annenin enerji , protein , mineral ve vitaminlere ihtiyacı artar. Bu artışın karşılanması , bebeğin sağlığı kadar annenin sağlığı içinde önemlidir

Plasenta Anne ile fetüs arasında besin maddeleri ve gaz değişimini sağlayan organdır.

Plasentanın temel görevi gaz ve besin alışverişini sağlamaktır. Bebeğin kanı ile annenin kanı asla birbiriyle temas etmezler. Oksijen ve karbondioksit gibi gazlar kısmi basınçlarındaki farklılıklar yardımıyla transfer edilirler. Plasenta ve fetus için temel enerji kaynağı glukozur.

Çocuğun bedensel ve zihinsel büyüme ve gelişmesi; annenin gebeliği süresince olduğu kadar, gebelik öncesinde de iyi beslenmesi ile mümkündür. Gebelikte Yetersiz ve Dengesiz Beslenmenin, Çocuğa Etkileri;   Ø      Ölü doğum, Ø      Erken doğum (prematüre) Ø      Cılız-zayıf çocuk doğumu (düşük doğum ağırlıklı) Ø      Bedensel ve zihinsel yönden özürlü çocuk doğumu

Gebenin tespit edilmesinden sonra öncelikle Beden kitle endeksini hesaplamalıyız. Beden Kitle İndeksi (BKI): Vücut ağırlının boyun metre cinsinden karesine bölünmesi ile bulunur.

Kilo Kazanımı Normal weight gain in singleton pregnancy-12kg Normal weight gain in multiple pregnancy- up to 18 kg 75%-fetus,placenta,amniotic fluid,uterus,expanded volume of circulating fluid,blood elements,breasts 25%- adipose tissue

NORMAL KİLO ARTIŞI Gebelik öncesi normal kiloda olan bir kadın için ilk trimestide 1-2 kg ikinci ve üçüncü trimestir lerde her hafta ortalama ½ kg artış olması gerekir. Gebeliğin 20. haftasında 4.5 -6 kg kazanılmış olmalıdır.

Önemli olan fazla miktarda yemek ve kilo almak değil, gerekli olan maddeleri dengeli ve yeterli miktarda almaktır.

Hamile olmayan kişilerde önerilen 3 öğünün bu dönemde 5 öğüne çıkarılması önerilmektedir. Hem annenin günlük kalori ihtiyacını karşılamak hem erken dönemdeki bulantı ve kusma şikayetlerini azaltmak,hem de midedeki yanma ve şişkinlik şikayetlerini azaltmak içi günde 5 öğün yani 3 temel 2 ara öğün alması tavsiye edilmektedir.

Vücudun kalori gereksinimi 3 temel enerji kaynağı olan proteinler,yağlar ve karbonhidratlardan sağlanır.

Gebelikte kalori tüketimi ilk 3 ayda en az düzeydeyken,ikinci 3 ayda hızlı bir artış gösterir. İkinci 3 ayda bu kaloriler başlıca plesenta ve embryo gelişimini karşılarken,son 3 ayda ise temel olarak bebeğin büyümesine harcanır.

Böyle bir durumda 2 sonuç ortaya çıkabilir. Eğer karbonhidratlar yetersiz alınırsa vücut enerji sağlamak için proteinleri ve yağları yakmaya başlar. Böyle bir durumda 2 sonuç ortaya çıkabilir. Birincisi,bebeği beyin sinir sistemi gelişimini, sağlayacak yeterli protein olmaz, ikincisi ise ketonlar ortaya çıkabilir.Ketonlar yağ metabolizmasının ürünü olan asitlerdir ve bebeğin asit baz dengesini bozarak beyin gelişimini olumsuz yönde etkileyebilir.

Gebenin günlük artan enerji ihtiyacı ortalama 300-500kaloridir.Bir gebenin günlük ortalama enerji ihtiyacı 2100-2500kaloridir ENERJI:Annenin tüm gebelik boyunca 10-12 kilo alabilmesi için günlük enerji ihtiyacına ilaveten bir günde 300 kilo kalori fazla alması

Proteinler Genellikle hayvansal gıdalardan alınır.Kırmızı et, tavuk eti,balık,yumurta,süt ve süt ürünleri başlıca hayvansal protein kaynaklarıdır. Bitkisel protein kaynakları ise;kuru baklagiller (nohut,mercimek,fasulye,bakla) Proteinler hücrelerin temel yapı taşlarıdır. Saç telinden tırnağa kadar vücutta bulunan tüm hücrelerin yapı taşı oldukları gibi beyin ve sinir sisteminin gelişimi için yaşamsal öneme sahiptirler. Bu nedenle hamilelikte günde 60-80 gr protein almaları gereklidir.

Vitaminler... Gebelikte bazı özel durumlar hariç düzenli vitamin kullanımı gereksizdir. Gebelik dönemi boyunca ihtiyaç duyduğunuz vitaminlerin tümü düzenli beslenme yoluyla alınabilir ve doğru olanı da budur.Ancak erken gebelik dönemindeki şiddetli bulantı ve kusmalarda ve ileri derecede beslenme yetersizliği gösteren anne adaylarında ise düzenli beslenmeye ek olarak vitamin tedavisi elbette vermekteyiz. 

KALSİYUM ve D vitamini Kalsiyum,gebeliğin 8.haftasından itibaren bebekte oluşmaya başlayan kemik ve dişlerinin gelişimi için için gerekli mineraldir. Gebelikte,normalde gerek duyulan miktarın iki katı kalsiyum gereklidir.Çünkü,gebelik boyunca diş ve kemiklerden sürekli kalsiyum eksilmesi olur. Kalsiyumdan zengin besinler peynir,süt,yoğurt ve yeşil yapraklı sebzelerdir.

Kalsiyum ve D Vitamini Kemik ve dişlerin büyük çoğunluğu kalsiyumdan oluşmaktadır. Kemik ve dişin yapısında bulunan kalsiyumun kullanımında ise D vitamini gereklidir.Bunun için kalsiyumdan zengin besinler (süt ve süt ürünleri; yeşil yapraklı sebzeler; pekmez ve kurutulmuş meyveler vb.) tüketilmelidir. D vitamini, besinlerle yeterli düzeyde karşılanamamaktadır. D vitamininin en iyi kaynağı güneştir. Gebelik boyunca yüz, kollar ve bacakların güneş görmesi gereklidir. Cam arkasından yapılan güneşlenme yarar sağlamaz.

Vitamin ve Mineral Desteği Demir ve Folik asit Folik asit bebeğin beyin ve sinir sistemi gelişimi için büyük önem taşır.Özellikte gebeliğin ilk haftasından itibaren folik asit içeren gıdaların alımına başlanmalı. Hangi gıdalarda folik asit var.? Taze yeşil sebzeler folik asit kaynağıdır.En çok ıspanak ve karnıbaharda vardır.Doğal gıdalar gebenin folik asit açığını tam olarak karşılamayacağından dışardan hazır preparatların alınması sağlanmalı.

DEMİR Gebelik sırasında kan hacmi %50 oranında artar ve rölatif bir anemi tablosu oluşur. Kansızlığın önlenmesi için demir yönünden zengin olan et, tavuk, balık, yumurta, pekmez, kuru baklagiller; koyu yeşil yapraklı sebzeler ve kurutulmuş meyvelerin tüketimine önem verilmelidir. Özellikle bitkisel kaynaklı demirin vücutta kullanımını artırmak için her öğün C vitamini içeren besinlere (domates, turunçgiller, yeşil biber vb.) yer verilmelidir.  Çay ve kahve demir emilimini engellediği için yemeklerle birlikte içilmemelidir.

GEBELİKTE DEMİR GEREKSİNİMİ 3-7 SON ÜÇ AYLIK 4 İKİNCİ ÜÇ AYLIK 1-2 BİRİNCİ ÜÇ AYLIK Mg/ Gün DÖNEM

İYOT İyot: Büyüme ve gelişme için önemli bir mineraldir. - Gebe kadınlarda düşüklere, ölü doğumlara, guatra, - Bebek ve çocuklarda büyüme geriliğine, zekâ geriliğine, sağırlığa, cüceliğe guatra, tiroit bezinin çalışmamasına (hipotiroidi), -Tüm yaş gruplarında iyot alımının yeterli düzeyde olması büyük önem taşır. Bunun en kolay ve ucuz yolu iyotlu tuzun tüketilmesidir. İyotlu tuz ışık ve güneş görmeyen, nemli olmayan bir ortamda, koyu renkli ve ağzı kapalı kaplarda saklanmalıdır. Sağlıklı nesiller için iyotlu tuzun kullanılması sağlanmalıdır.

Süt ve süt ürünleri Gebe bir kadın güçlü kemikler ve dişler için bebeğe gerekli olan kalsiyum ve diğer elementleri sağlamak maksadıyla en az 1-2 bardak süt içmelidir.Gaz ve hazımsızlık nedeni ile (laktoz intoleransı) süt içilemeyen durumlarda bunun yerine peynir ya da yoğurt yenebilir. Kalsiyum alımının yetersiz olması durumunda dışarıdan verilecek ilaçlar ile destek sağlanabilir.

Su temel bir besin maddesidir Suyu ve sıvı içeren gıdaları gebelik öncesi döneme göre daha fazla miktarlarda almanız kabızlık yaşamanızı engellemeye yardımcı olacak ve özellikle yaz aylarında halsizlik şikayetlerinizin azalmasını sağlayacaktır.