Botanik Turizmi ve Rize Örneği Dilara BAHTİYAR Umut SARI (Tezli Yüksek Lisans Öğrencisi) Yrd. Doç. Dr. Murad Alpaslan KASALAK Akdeniz Üniversitesi Turizm Fakültesi

Değişen boş zaman aktiviteleri çerçevesinde insanlar artık doğaya dönmüş, yapılaşma ve kentleşmenin verdiği tükenmişlik sendromundan uzak durmak amacıyla tatil yerleri seçiminde yeşil ve mavinin içi içe olduğu alanları seçmeye başlamıştır. Bu tarz yönelimler, özel ilgileri doğrultusunda turizmi çeşitlendirmeye başlamıştır. Literatürde alternatif turizm çeşitleri veya özel ilgi turizmi olarak ortaya çıkan turizm çeşitleri sürdürülebilir bir bakış açısıyla doğaya özgü olarak yaşanmaya başlamıştır. Botanik turizmi de Türkçe’de bitki gözlemciliği yerini alarak gelen talep doğrultusunda giderek gelişmektedir. GİRİŞ

Dünyadaki bitki türü çeşitliliği açısından önemli bir değere sahip olan Türkiye Florası civarında taksondan oluşan zengin bir bitki örtüsüne sahiptir. Türkiye’nin değişik bölgelerinde yapılan floristik çalışmalarla bitki türü sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Türkiye’de 174 familyaya ait 1251 cins ve 9222 tür bulunmaktadır. Son yıllarda yapılan araştırmalardan elde edilen verilere göre ise toplam tür ve tür altı takson sayısı sayısına ulaşmıştır (Şahbaz ve Altınay,2015:131). Türkiye florasının yüksek endemizim oranı da dikkat çekicidir. Ülkemizde yetişmekte olan doğal çiçekli bitki ve eğreltilerin %34,4’ü endemik olup bu oran ılıman iklim kuşağındaki başka hiçbir ülkede bulunmamaktadır.

Türkiye Florası Türkiye florasında bulunan ve birden fazla bölgede yayılış gösteren endemikler çıkarıldığında, endemik bitkilerin yedi coğrafi bölgeye göre dağılımında; Akdeniz Bölgesi 862 tür ile ilk sırada, Doğu Anadolu Bölgesi 471 tür, İç Anadolu Bölgesi 335 tür, Karadeniz Bölgesi 277 tür, Ege Bölgesi 171 tür, Marmara Bölgesi 102 tür ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi ise 64 tür bulunmaktadır.

Araştırmanın Amacı Çalışmanın amacı, özel ilgi turizmi içerisinde yer alan Botanik turizmi (Bitki gözlemciliği)’nin Rize ilinin kalkınması açısından değerlendirilerek önemini analiz etmektir. Ülkemizin barındırdığı zengin bitkisel potansiyelin turizmde değerlendirilmesine yönelik çalışmalar olmasına karşın oldukça yetersiz kalınmıştır. Ülkemizde, Botanik turizminin kriterleri ve yapılacağı yörelerdeki tur güzergahlarına ilişkin ciddi çalışmalar tam olarak yapılmamıştır. Rize ilinin botanik turizmi açısından sahip olduğu potansiyeli ortaya çıkarmak temel amaçtır.

Araştırmanın Yöntemi Ele alınan konuda, sistematik olarak derleme bir çalışma yapılmıştır. Gerekli olan verilerin toplanmasında döküman incelemesi ve literatür taraması yapılmıştır. Elde edilen bulgular ışığında birtakım stratejiler geliştirilmiştir.

Araştırmanın Bulguları Karadeniz Bölgesi’nin bitki türü açısından en önemli illerinden biri olan Rize’de yapılan bilimsel bir araştırmaya göre yaklaşık 300 tanesi endemik olan ve sayıları toplamda 2500’e ulaşan bitki çeşidi bulunmaktadır. Ayrıca bölgenin Kaçkar Dağları Milli Parkı ilan edilmesi, Fırtına Vadisi’nin ülkemizdeki 144 önemli bitki alanı listesinde 34. sırada yer alması ve bölgenin Dünya Doğayı Koruma Vakfı (WWF) tarafından dünyada koruma altına alınan 200, Avrupa’da ise acil korunması gereken 100 ormanlık alandan biri olması Rize’nin botanik turizmi açısından zengin bir potansiyele sahip olduğunu açıkça göstermektedir.

Çalışmada ele alınan ilimiz Rize’de Çaykur’un işletmiş olduğu Ziraat Botanik Çay Bahçesi mevcuttur. Gelen ziyaretçiler Çaykur'un pilot üretim tesisi de olan Çaykur botanik bahçesini gezerken, çay bitkisini görebilir aynı zamanda Rize manzarasını ulu ağaçlar altında demli bir çay yudumlayarak seyredebilmektedir.

Rize ili ve yöreleri ülkemizin bitki coğrafyası bakımından 3 büyük flora bölgesi olan Euro-Siberian, İrano-Turanian ve Mediterranean (Akdeniz) bölgelerinden Euro-Siberian flora bölgesinin Colchis (Kolşik) kesiminde kalmaktadır. Türkiye’deki Euro-Siberian flora alanı Ordu ili Melet Irmağı ile iki kesime ayrılmaktadır. Doğusunda kalan kesim Kolşik batısında kalan kesim ise Öksin olarak adlandırılmaktadır. Genel olarak Kolşik Flora kesiminde kalan Rize ili Çamlıhemşin ilçesi sınırlarında Akdeniz Florası elementleri ile yer yer İran-Turan kökenli bitkiler de bulunmaktadır. Bu üç grup flora elementlerinden en zengini Kolşik bitkilerdir.

Tablo 1. Yörede Bulunan Kolşik Bitkileri Pice orientalis (L) Link (Doğu Ladini) Abies nordmanniana (Stev.)Spach (Doğu Karadeniz Göknarı) Pinus sylvestris L.Ssp.Hamata (Sarıçam) Taxus baccata L. (Adi Porsuk) Fagus Orientalis Lipsky (Doğu Kayını) Ulmus glabra Huds (Dağ Karaağacı) Acer Cappadocicum Gledit (Doğu Karadeniz Akçaağacı) Acer trautvetteri Medw. (Kayın Gövdeli Akçaağaç) Acer platanoides L. (Çınar Yapraklı Akçaağaç) Castanea sativa Mill. (Anadolu Kestanesi) Alnusglutinosa (L) Gaertn.Ssp.barbata (C.A.mey.)Yalt (Sakallı Kızılağaç) Tilla rubra DC. Ssp.caucasica (Kafkas Ihlamuru) Ostrya carpinifolia Scop. (Gürgen yapraklı Kayacık) Carpinus betulus L. (Adi gürgen) Diospyros lotus L. (Küçük Meyveli Trabzon Hurması) Kaynak : Çamlıhemşin Belediyesi, 2014

Buxus sempervirens L. (Adi Şimşir) Rhododendron ponticum L. (Mor çiçekli Orman Gülü) Rhododendron luteum Sweet (Sarı Çiçekli Orman Gülü) Rhododendron smirnovii Trautv (Pembe Çiçekli Orman Gülü) Rhodedendron cucasicum Pall. (Kafkas Beyaz Orman Gülü) Rhododendron ungerni Trautv. (Kırmızı Orman Gülü) Osmanthus decorus (Boiss.Ball) Kasaplıgil (Osmantus) Quercus pontica C.Koch (Doğu Karadeniz Meşesi) Betula medwediewii Regel (Kızılağaç Yapraklı Huş) Rhamnus imeretinus Booth. (Büyük Yapraklı Cehri) Rosa villosa L. (Tüylü Kuşburnu) Epigaea gaultheroides (Boiss et Ball) Takth Papaver lateritium KochLilium monadelphum Bieb. Kaynak : Çamlıhemşin Belediyesi, 2014

Tablo 2. Yöredeki Akdeniz ve İran-Turan Kökenli Bitkiler Akdeniz Kökenli Bitkiler İran –Turan kökenli bitkiler Erica arborea L.:Ağaç Funda Quercus macranthera Fisch.Et Mey. Arbutus andrachne L.:Sandal Ssp.Syspirensis:İspir Meşesi Arbutus unedo L.:Kocayemiş Berberis crataegina DC. :Siyah Meyveli Karamuk Cistus creticus L. :Tüylü Laden Paliurus spina-christii Mill :Karaçalı Cistus salviifolius L. :Adaçayı Yapraklı Laden Acer tataricum L. :Tatar Akçaağacı Cotinus coggygria scop. :Peruka Çalısı Celtis glabrata Stev. :Dahum Rhus coriaria L. :Derici Sumağı Celtis tournefortii Lam.:Doğu Çitlenbiği Phillyrea latifolia L. :Akçakesme Rosa elymaitica Boiss. Et Hausskn. Juniperus oxycedrus L. :Katran Ardıcı Rosa pisiformis (Christ.) D. Sons. Ficus carica L. :İncir Cotoneaster morulus Pojk. Xianthemum nummularium (L)Mill. Rhamnus pallasii Fisch. Et Mey. Ruscus aculeatus L. :Yabani Mersin Astragalus microcephalus Willd. :Geven Pistacia terebinthus L.Ssp.Palaestina Astragalus aureus Willd.:Sarı Geven (Boiss.)Engler :Menengiç Acantholimon libanoticum Bolss. :Kirpi Otu Colutea armena Boiss.Et Huet.:Patlangıç Çalısı Salvia cryptantha Montbr.:Tüylü Adaçayı Xeranthemum annuum L. Morina persica L. Teucrium polium L. Capparis ovata Dest. Var. Herbacea Eryngium campestre L. (Willd) Zoh. Colutea armena Boiss.Et Huet.:Patlangıç Çalısı Convolvulus cantabrica L. Kaynak : Çamlıhemşin Belediyesi, 2014

Tablo 3. Çalı Formasyonu Üzerinde Bulunan Bitki Çeşitleri Odunsu Taksonlar - Quercus macranthera Fisch. Et Mey. - Subsp. Syspirensis :İspir Meşesi - Ostrya carpinifolia Scop.:Gürgen Yapraklı Kayacık - Acer divergens Pax. - Carpinus orientalis Mill.:Doğu Gürgeni - Rhododendron luteum Sweet.:Sarı Çiçekli Orman Gülü - Quercus petraea (Matt) Liebl. - Ssp.iberica (Stev.) Krassiln.:Sapsız Meşe - Daphne pontica L.:Defne - Staphylea pinnata L. :Ağızlık Çalısı - Buxus sempervirens L.:Adi Şimşir - Berberis vulgaris L. :Adi Karamuk - Berberis crataegina DC. :Siyah Meyveli Karamuk - Celtis glabrata Stev.:Dahum - Crataegus monogyna Jacq. :Alıç - Ficus carica L.:İncir - Arbutus andrachne L. :Sandal - Cistus creticus L. :Tüylü Laden - Laurus nobilis L. :Akdeniz Defnesi - Juniperus oxycedrus L. :Katran Ardıcı - Jasminum fruticans L.:Yasemin - Paliurus spina-christii Mill. :Kara Çalı - Cotoneaster morulus Pojk.:Taş Elmesı Ostryo-Carpinetum Bitkisel Elementler - Carpinus betulus L. :Adi Gürgen - Ostrya carpinifolia Scop. :Gürgen Yapraklı Kayacık - Castaena sativa Mill. :Anadolu Kestanesi - Alnus glutinosa (L.) Gaertn. - Ssp. barbata (C.Mey.) Yalt.:Sakallı Kızılağaç - Acer platanoides L. :Çınar Yapraklı Akçaağaç - Acer campestre L. :Ova Akçaağacı - Acer hyrcanum Fisch et Mey. - Ssp. syspirensis :İspir Meşesi - Ulmus minor Mill.:Ova Karaağacı - Pinus sylvestris L. Ssp. hamata :Sarıçam - Juniperus foetidissima Willd.:Kokulu Ardıç - Juniperus excelsa bieb. :Boylu Ardıç Orman Sonumdakiler - Fagus orientalis Lipsky.:Doğu Kayını - Ulmus glabra Huds.:Dağ Karaağacı - Tilia rubra DC. ssp. caucasica:Kafkas Ihlamuru - Carpinus betulus L.:Adi Gürgen - Acer cappadocicum Gleditsch:Dogu Karadeniz Akçaağacı - Acer platanoides L.:Çınar Yapraklı Akçaağaç - Quercus hartvissiana Stev.:Istranca Meşesi - Quercus pontica C.Koch.:Doğu Karadeniz Meşesi - Sorbus Torminalis(L)Crantz. :Akçaağaç Yapraklı Üvez - Sorbus aucuparia L.:Kuş Üvezi - Populus tremula L. :Titrek Kavak - Picea orientalis (L.)Link :Doğu Ladini Otsular - Ruscus aculeatus L. - Xeranthemum annuum L. - Teucrium Kaynak : Çamlıhemşin Belediyesi, 2014

Tablo 4. Yörede Bulunan Önemli Taksonlar Kaynak : Çamlıhemşin Belediyesi, 2014

Genel anlamda Rize il sınırları içerisinde rastlanabilecek bitki türleri : * Adaçayı Yapraklı Laden, Adi Fındık, Adi Gürgen, Adi Karamuk, Adi Porsuk, Adi Şimşir, Ağızlık Çalısı, Ahlat, Akçaağaç Yapraklı Üvez, Akçakesme, Akdeniz Defnesi, Alıç, Anadolu Kestanesi, * Barut Ağacı, Beş Bıyık (Döngel), Bit Otu, Boylu Ardıç, Büyük Çiçekli Astrantia, Büyük Yapraklı Cehri, * Civan Perçemi, Çan Çiçeği, Çayır Otu, Çınar Yapraklı Akçaağaç, Çiğdem, Çitlembik, Çoban Püskülü, Çuha Çiçeği, * Dağ Karaağacı, Dağ Menekşesi, Dağ Yabani Gülü, Defne, Derici Sumağı, Doğu Çitlenbiği, Doğu Gürgeni, Doğu Karadeniz Akçaağacı, Doğu Karadeniz Göknarı, Doğu Karadeniz Meşesi, Doğu Kayını, Doğu Ladini, Düğün Çiçeği, * Eğreltiotu, Ekşi Yonca, Fare Kıran, Frenk Üzümü, * Gelincik, Geven, Gürgen Yapraklı Kayacık, * Hanımeli, Haseki Küpesi, Hercai Menekşe, * Istranca Meşesi, İncir, İspir Meşesi,

* Kafkas (Beyaz) Ormangülü, Kafkas Ihlamuru, Kafkas Şifa Otu, Karaçalı, Katır Tırnağı, Kartal Eğreltisi, Katran Ardıcı, Kayın Gövdeli Akçaağaç, Keçi Söğütü, Kestane, Kırmızı Ormangülü,Kızılağaç Yapraklı Huş, Kibrit Otu, Kirpi Otu, Kocayemiş, Kokulu Ardıç, Koyun Kıran, Köpek Kuyruğu, Kum Tırfılı, Kuşburnu, Kuş Üvezi, Küçük Sarı Çiçekli Ormangülü, * Manisa Lalesi, Mavi Meyveli Ayı Üzümü, Menengiç, Meyveli Trabzon Hurması, Mor Çiçekli Ormangülü, * Orman Asması, Orman Teke Sakalı, Ova Akçaağacı, Ova Karaağacı, * Papatya, Papaz Külahı, Pembe Çiçekli Ormangülü, Peygamber Çiçeği, Patlangıç Çalısı, Peruka Çalısı, * Sakallı Kızılağaç, Sandal, Sapsız Meşe, Sarı Geven, Sarıçam, Sığır Kuyruğu, Siğilli Huş, Siyah Meyveli Karamuk, Siyah Mürver, * Taş Elması, Tatar Akçaağacı, Telgraf Çiçeği, Titrek Kavak, Turna Gagası, Tüylü Adaçayı, Tüylü Funda, Tüylü Laden, Tüylü Kartopu, Tüylü Yabani Gül, * Üçgül, Yaban Kızılcığı, * Yabani Mersin, Yasemin, Yoğurt Otu, Yumak Otu, Yüksük Otu, * Zambak ve birbirinden farklı mantar çeşitleri

Rize’deki Bitki ve Mantar Gözlemi Yürüyüş Rotaları 1. Gürcüdüzü-Çatak Yaylası (10 km) (Fındıklı / Zorluk Derecesi : 2) 2. İntor Yaylası-Şorak Yaylası (7 km) (Ardeşen / Zorluk Derecesi : 3) 3. Dereyayla-Göleteği Gölü (gidiş-dönüş 6 km) (Ardeşen / Zorluk Derecesi : 1) 4. Eğrisu Yaylası-Komati Yaylası (6 km) (Çamlıhemşin / Zorluk Derecesi : 1) 5. Didingola Yaylası-Kaçkar Gölü-Dadala Pansiyon-Avusör Yaylası (8,5 km) (Çamlıhemşin / Zorluk Derecesi : 3) 6. Palakçur Yaylası-Yukarı Çaymakçur Yaylası (8 km) (Çamlıhemşin / Zorluk Derecesi : 2) 7. Kunt Yaylası-Ayder Yaylası (3 km) (Çamlıhemşin / Zorluk Derecesi : 1) 8. Aşağı Kavron Yaylası-Galer Düzü-Ayder Yaylası (10 km) (Çamlıhemşin / Zorluk Derecesi : 1)

9. Huser Yaylası-Ayder Yaylası (3,5 km) (Çamlıhemşin / Zorluk Derecesi : 1) 10. Tolikço Köprüsü-Bulut (Tar Deresi) Şelalesi-Tolikço Köprüsü (gidiş-dönüş 4 km) (Çamlıhemşin / Zorluk Derecesi : 1) 11. Ayder Yaylası-Bebedes Şelalesi-Hazindak Yaylası (6 km) (Çamlıhemşin / Zorluk Derecesi : 2) 12. Çaymakçur Yaylası-Karadeniz Gölü-Adsız Göl-Yukarı Kavron Yaylası (7 km) (Çamlıhemşin / Zorluk Derecesi : 3) 13. Hazindak Yaylası-Samistal Yaylası (5 km) (Çamlıhemşin / Zorluk Derecesi : 2) 14. Samistal Yaylası-Aşağı Kavron Yaylası (6 km) (Çamlıhemşin / Zorluk Derecesi : 2) 15. Amlakit Yaylası-Palovit Şelalesi (11 km) (Çamlıhemşin / Zorluk Derecesi : 2)

16. Tirovit Yaylası-Karmik Yaylası-Karmik (Cofk) Gölü-Tirovit Yaylası (gidiş-dönüş 11km) (Çamlıhemşin / Zorluk Derecesi : 3) 17. Tahpur Yaylası-Balıklı Göl-Ambarlı Yaylası (7 km) (Çamlıhemşin / Zorluk Derecesi : 2) 18. Kazançukuru Yaylası-Aksu Gölleri-Kazançukuru Yaylası (gidiş-dönüş 8 km) (İkizdere / Zorluk Derecesi : 2) 19. Koşmer Yaylası-Sivrinin Gölleri-Hataların Gölü-Dipsiz Göl (6 km) (İkizdere / Zorluk Derecesi : 3) 20. Yediçukur Yaylası-Çağırankaya Yaylası (6 km) (İkizdere / Zorluk Derecesi : 3) (Rize İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 2015; Demirel ve Kayhan, 2014: ).

Bitki Gözlemcilerinin Karakteristik Özellikleri

Bitki gözlemcilerinin genel olarak profiline bakıldığında; çoğu eğitimli ve yüksek gelir grubundan kişilerdir. Bitki gözlemcilerin ekonomik açıdan yüksek gelir grubuna ait olduklarını, turla gelmenin yanı sıra daha çok kendi araçlarını tercih ettikleri yapılan çalışmalarda ortaya çıkmıştır. Bitki gözlemcileri aynı zamanda çevre bilinciyle hareket ederler. Çevreye karşı duyarlı olmaları onları diğer turistlerden ayırmaktadır.

Genellikle belli başlı bitki türlerini görmek için seyahat ederler. Söz konusu bitki belirli aylarda yeşeriyor veya çiçek açıyorsa ziyaretler o dönemlerde artış göstermektedir. Örneğin Japonya’da kutlanılan Kiraz Çiçeği Festivali bilinen adıyla Sakura etkinliği ilkbaharda mart ayında kiraz ve erik ağaçlarındaki çiçeklerin açmasıyla başlamaktadır. Bu mevsimde ülkeye gelen birçok turist bitki izleme partilerine katılıp doğa olayını yakından takip etmektedir. Bitki gözlemcileri gittikleri destinasyonlarda, bitkiler konusunda uzman rehberlerle bu faaliyeti gerçekleştirmek istedikleri gibi yerel rehberleri de tercih etmektedirler. Yerel rehberle tura çıkan gözlemcilerin yerel halka daha yakın olması turist-yöre halkı arasındaki iletişime katkı sağlayabilir.

Sonuç ve Öneriler Yapılan araştırma sonucunda Rize’de keşfedilmeyi bekleyen ve bir turizm çeşidi olan botanik turizminin önemi ortaya çıkmıştır. Boş vakit aktivitesi olarak başlayan bitki gözlemciliği artık özel ilgi turizm içerisinde literatüre girmiştir. Sürdürebilirlik açısından bölgeye çevresel anlamda zarar vermeyen hatta doğal yaşamı ve flora zenginliğini koruma altına alan, bölgeye ekonomik yönden katkı sağlayan botanik turizminin Rize ilinde de yaygınlaşması gerekmektedir. Avrupa’da botanik zenginliğini merak eden turistleri milli parklara yönlendirilme politikasını Rize’de de uygulamak mümkündür. Şehrin özellikle çay üzerine yapılan turları düzenlenmeli, turistler çay bahçelerine girip çay bitkisinin özelliklerini yakından tanımalıdır. Hatta çay toplama dönemlerinde yerel halkla birlikte çalışıp çay toplamalıdır. Böylece turist ile yerel halk arasında iletişim ve iş birliği sağlanmış olur.

Ülkemizde son yıllarda lavanta tarlalarını turistlere açan Isparta ili (Kuyucak Köyü) bu yolla ekonomik gelir elde etmeye başlamıştır. Bölgenin kalkınmasına olanak sağlayan botanik turizmi şehirde yeni bir iş sahası ortaya çıkarmıştır. Rize’de etkili olan tur operatörleri veya seyahat acenteleri tur programına botanik turunu da eklemeliler. Rehberler bölgenin flora zenginliği konusunda bilgilenmeli ve gerekli donanımla gelen ziyaretçilere botanik tanıtımını yapmalıdır. Yerel rehberler veya doğa rehberleri adı altında bir meslek grubu oluşturularak istihdam da yaratılabilir. Bölgenin tanıtımı üzerine basılan broşürlerde Rize’nin botanik turizmi için ideal bir yer olduğu gösterilmelidir.

Ayrıca botanik zenginliğini öne çıkartmak amacıyla bir motif oluşturularak dijital ortamda tanıtılabilir. Bitki gözlemcilerinin üye olduğu dernekler veya bitki gözlemciliği üzerinde etkili olan şirketlerle iletişime geçilebilir. Asıl amaç, flora zenginliğini turizme dönüştürüp bu yolla bölgeye ekonomik katkı sağlamaktır. Rize’ye özgü bitki türüne uygun festivaller yapılarak bölge daha cazip hale getirilmelidir. Yılın belirli zamanlarında açan çiçekli bitkilere özgü kutlamalar yapılıp o zaman dilimine bir isim verilebilir. Tanıtım açısından herkesin görebileceği tarzda bitkilerin yanlarına tanıtma amacıyla bitkiye özgü özellikler verilebilir. Bu tarz tanıtım tabelalarını devletin resmi dairelerinin bahçelerinde veya turistlerin ziyaret ettikleri ören yerlerinde, seyahat amacıyla çıkılan yoldaki mola alanlarında, dinlenme amaçlı oturulan parklar ve çay bahçelerinde yer verilebilir.

Bölgede botanik turizminin canlanması için yerel halka doğa bilincini aşılamak amacıyla eğitimler verilmelidir. Bitkilerin korunması için ana kural endemik bitkileri tanımak ve doğal yayılış alanlarını bilmektir. Bununla birlikte şehirde botanik bahçeleri oluşturabilir. Hatta içine bitkilerin genel özellikleri hakkında bilgi sahibi olmak isteyen ziyaretçiler için küçük bir kütüphane inşa edilebilir yılında Güney Amerika’da kurulan bir açık hava müzesi gibi kaktüs çeşitlerini barındıran açık bahçe kurulduğu günden bu yana binlerce turist tarafından ziyaret edilmektedir. Bahçe de bulunan haritalar sayesinde gelen ziyaretçiler kaktüs çeşitlerini öğrenmekte ve yeşil kaktüs evinin keyfini çıkarmaktadır. Bu örneği Rize iline de uygulamak mümkün olabilir.

Ayrıca şehrin ilçelerine yönelik botanik güzergahları oluşturulabilir. Bu yolla ilçelerde farkındalık yaratılabilir. Ballantyne ve arkadaşı (2013), Avrupa ülkeleri üzerinde yaptıkları çalışmada turizm ve rekreasyon endüstrisinin birçok insana iş sağladığını ve ülkelere önemli bir gelir kaynağı oluşturduğunu belirtmişlerdir. Ama bu yolla elde edilen gelir kaynağı bazen çevresel anlamda biyoçeşitliliğin azalmasında risk oluşturduğunu vurgulamışlardır. Ülkemiz açısından değerlendirilirse böyle bir riskle karşı karşıya kalmamak için şimdiden önlemlerin alınması gerekmektedir. Rize ilinin mevcut flora zenginliğinin koruma altına alınması için önlemler alınmalıdır.

SABIRLA DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM.