PAKET ŞALTERLER  YAPILARI  ÇALIŞMA PRENSİPLERİ  UYGULAMALAR

NEDİR? Bir eksen etrafında döndürülebilen, arka arkaya dizilmiş birçok dilimden oluşan, çok sayıda konumlanabilen ve elektrik devrelerinde açma kapama işlemini yapan elemanlara, paket şalter adı verilir. Küçük güçlü ve basit alıcıların ekonomik kumandası, paket şalterlerle yapılır. Paket şalterlerle, alıcılar direk kumanda edilebildiği gibi, kumanda devrelerinde butonların yerine de kullanılabilirler.

YAPILARI: Paket şalterler, bir mil üzerinde arka arkaya dizilmiş ve paketlenmiş çok sayıda, yalıtkan malzemeden yapılmış dilimlerden oluşurlar. Paket Şalterlerin plastik tüm parçaları ısıya ve arklara dayanıklı, yanmaz, katkılı termoplast veya duroplast malzemelerden üretilirler. Birbiriyle temas eden hareketli parçaların yüzeyleri ikincil parlatma işlemine sokularak ve özel bir yağ ile yağlanarak şalterlerin kademe geçişlerinde ve kontak açıp kapamalarında sorunsuz çalışmaları sağlanmıştır. Her dilim bir, iki, üç veya dört kontak takımını taşır.

Arzulanan kontak ve pozisyon sayısını elde etmek için, uygun sayıda dilim arka arkaya dizilir. Böylece paket şalterlere yapacağı işlevine göre kontak konabilir. YAPILARI:

Paket şalterlerin kumandası, üzerlerinde bulunan kolu çevirmekle yapılır. Bu kol çevrildiğinde, paket şalterin kontakları açılırlar veya kapanırlar. Kol mili, kademeli dönecek şekilde yapılırsa, paket şalter çok konumlu olabilir ve bu tip şalterlerle karmaşık kumanda işlemleri yapılabilir. YAPILARI:

Paket şalterlerin her dilimi sabit ve hareketli parçalar olmak üzere iki kısımdan oluşur. Sabit parça üzerine kontaklar bulunur. Bir eksen etrafında dönen hareketli parça üzerinde kam yuvaları vardır.(girinti ve çıkıntılar). Hareketli parça üzerindeki girinti ve çıkıntılar ve kontaklara bağlı kamlar kontakların açılıp kapanmasını sağlarlar. 20˚- 30 ˚ – 45 ˚ – 60 ˚ – 90 ˚ lik açılarda anahtarlama yapan tipleri vardır. YAPILARI:

Kontak akımları: Kontrol ve enstrumantasyon şalteri ve elektronik devrelerde kullanılanlar 440V- 200 A kadar, Ana kumanda, emniyet, tamir bakım şalterleri V - 20A - 315A kadar, Ana şalterler, yük altında çalıştırılmadan emniyet şalteri olarak, 690 V 500A A kadar imal edilirler.

Kontak bağlantı şekilleri: Pabuçlu bağlantı Vida ve Pabuçlu bağlantı Vidalı terminal bağlantı

Kontak yapıları: Hareketli ve sabit kontaklar, saflığı % 100 ‘ e yakın uygun sertlikte elektrolize bakır veya Ms 70 prinç malzemeden yapılırlar. Kontak perçinleri 80/20 AgNi ( gümüş nikel) veya kadmiyumoksit karışımı malzemelerden den yapılırlar Bazı şalterlerde, elektroniğe uyum ve yüksek kontak emniyeti için kontaklar 1µ, ile 35µ altın kaplanmış ve çoklu geçiş noktalı yapılmışlardır “Çapraz telli” kontak sistemli H tipi köprüler (yanda alttaki şekil) ile düşük gerilimlerde dahi yüksek kontak güvenliği sağlanması amaçlanmıştır. Altın ve gümüş kaplamalı olarak üretilirler.

Kontak yapıları: Kontakların üzerleri kaplanarak korozyona ve dış etkilere karşı korunmuş ve kontakların ömrü artırılmıştır. Kontak elektrik bağlantı pulları paslanmaz çelik malzemeden yapılarak kablo montajı sırasındaki şekil değiştirmeler ve kontak direncinin artmasına neden olan gevşek bağlantıların önüne geçilmiştir. Şalteri meydana getiren plastik ve metal bölümler birbirine bağları ve program disklerinin açıları amaca uygun ayarlanmıştır. Böylece, kontakların aynı anda açılıp kapanmaması sonunda olacak faz karşılaşmaları önlenmiştir.

Kontak baskı yayları: Özel, kontaklardan akım geçerken meydana gelen ısı etkisiyle yayların özelliklerinin bozulmaması için paslanmaz yay çeliğinden yapılmıştırlar. Yaylar, kontağa baskı kuvveti uygulayarak kontakların yüzeyinde oluşacak değme direncini azaltırlar. Kontakların açılıp kapanmaları sırasında hızla hareket etmelerini sağlayarak arkın oluşmasını önlerler.

Şalter çevirme kolu bırakıldığında, kendiliğinden 1 konumuna gelir. Şalter çevirme kolu döndürülme konum işaretleri Şalter kontakları Şalter kontaklarının konumlara göre açık kapalı olmaları “X” kontak kapalı - boş hücre kontak açık Kontakların şemalarda gösterilişi ve özellikleri:

Şalterin konumları Şalterin konumu değiştiğinde 1-2 kontakları açılmadan kapalı kalır Şalterin konumu “∆” iken 9-10 kontakları kapalıdır. Kontaklar arası, şalter üzerindeki köprüler.

Çalışması: Paket şalterin konumları animasyonda görülmektedir. Şalterin (0) konumunda (1-2) ve (5-6) nolu kontaklar açık, (3-4) nolu kontak ise kapalıdır. Dönen eksantrik parça üzerindeki çıkıntılar, kontakların pimlerini dışarıya doğru iterler ve çıkıntıların karşılarında bulunan kontaklar açık olurlar. Eksantrik parça girintilerinin karşısında bulunan kontaklardaki yaylar, pimleri içeriye doğru iterler. kontakların kapanmasını sağlarlar.

Paket şalter (1) konumuna çevrildiğinde (1-2) ve (5-6) nolu kontakların pimleri dönen eksantrik parçadaki girintilerin karşısına gelir. Yaylar kontakları kapatır. Dönen eksantrik parça üzerindeki çıkıntı (3-4) nolu kontağın pimini dışarıya iter ve bu kontak açılır. Çalışması:

Paket şalter (2) konumuna çevrildiğinde, (3-4) nolu kontak kapanır. Çünkü bu kontağın pimi dönen eksantrik parça üzerindeki girintinin karşısına gelmiştir ve yay bu kontağı kapamıştır. Paket şalterin (2) konumunda (1-2) ve (5-6) nolu kontaklar gene kapalı kalırlar. Bu kontakların pimleri dönen eksantrik parçadaki girintilerin karşısına gelir. Yaylar bu kontakların kapalı kalmasını sağlarlar. Çalışması :

ŞALTER KONTAKLARI « 0 » KONUMUNDA 3-4 KONTAĞI KAPALI DİĞERLERİ AÇIK ALICILARDAN L1 VE L3 DEVRE DIŞI L2 SİSTEMDE ENERJİ OLDUĞU SÜRECE IŞIK VERİR.(Enerji Yok)

ŞALTER KONTAKLARI « 0 » KONUMUNDA DEVREDE ENERJİ VAR L2 ENERJİNİN VARLIĞINI VE SİSTEMİN ÇALIŞMAYA HAZIR OLDUĞUNU GÖSTERİR.

ŞALTER KONTAKLARI « 2 » KONUMUNDA 3-4 KONTAĞI AÇIK 1-2 ve 5-6 KONTAKLARI KAPALI. « L1, L2 « LAMBALARI IŞIK VERİR.

ŞALTER KONTAKLARI « 2 » KONUMUNDA BÜTÜN KONTAKLAR KAPALI. LAMBALARIN HEPSİ IŞIK VERİR.

Start (Tek Fazlı Asenkron Motora Yol Verme)

(0 - 1 – Start) şalter ile bir fazlı Asenkron Motora Yol Verme) şalter“ 0 ” konumunda

(0 - 1 – Start) şalter ile bir fazlı Asenkron Motora Yol Verme) şalter“ START ” konumunda

Start (Tek Fazlı Asenkron Motora Yol Verme) şalter “ 1 ” konumunda

Üç fazlı enversör şalter ile Dönüş Yönü Değiştirme

Üç fazlı enversör şalter ile Dönüş Yönü Değiştirme motor saat ibresi yönünde

Üç fazlı enversör şalter ile Dönüş Yönü Değiştirme motor saat ibresi tersi yönünde

0 - 1 – 2 konumlu şalter Çift Devirli (Dahlender) motora Yol Verme

Şalter “0” konumunda motor duruyor.

Şalter “1” konumunda motor düşük devirle çalışıyor.

Şalter “2” konumunda motor yüksek devirle çalışıyor

0 - Yıldız – Üçgen iki kontaklı

Şalter “0” konumunda motor duruyor

Şalter “Yıldız” konumunda motor yol alıyor.

Şalter “Üçgen” konumunda motor normal çalışma rejiminde.

0 - Yıldız – Üçgen üç kontaklı

Paket şalter “ 0 “ konumunda, çıt şemasında kontakların durumları. (Motor duruyor)

Paket şalter “ 0 “ konumunda, kontakların durumları. (Motor duruyor)

Paket şalter “λ“ yıldız konumunda, çıt şemasında kontakların durumları. (Motor düşük gerilimde yol alıyor)

Paket şalter “ λ “ yıldız konumunda, kontakların durumları. (Motor sargıları Uh/√ 3 gerilimle yol alıyor)

Paket şalter “λ“ yıldız konumunda, motor sargılarının durumları. (Motor sargıları Uh/√3 gerilimi altında) Uh Uh/√3

Paket şalter “∆“ üçgen konumunda, çıt şemasında kontakların durumları. (Motor normal gerilimde çalışıyor.)

Paket şalter “∆“ üçgen konumunda, kontakların durumları. (Motor normal geriliminde çalışıyor)

Paket şalter “∆“ ücgen konumunda, kontakların durumları. (Motor sargıları Uh geriliminde çalışıyor)

Üç fazlı bir asenkron motora yıldız-üçgen paket şalterle yol verilmesi Çok kontaklı ve çok konumlu bir paket şalterin bağlantı şemasını karışıklığa neden olacağından yandaki gibi çizilir. Bu gibi durumlarda paket şalterin kontaklarıyla bağlantı şeması en basit şekilde çizilir. Kontakların açılıp kapanmaları ayrı bir diyagramla gösterilir.

Uygulamalar (Paket şalter ile sinyal lambalarının kontrolü) Paket şalterin (0) konumunda (3-4) nolu kontak kapalı olduğundan, yalnız (L2) lambası yanar. (0) konumunda (L1) ve (L3) lambaları sönük kalırlar. Paket şalter (1) konumuna çevrildiğinde, (3-4) nolu kontak açılır, (1-2) ve (5-6) nolu kontaklar kapanır. Yanan (L2) lambası söner, sönük olan (L1) ve (L3) lambaları yanarlar. Paket şalter (2) konumuna çevrildiğinde, (3-4) nolu kontak kapanır. Sönük olan (L2) lambası yanar. Paket şalterin (2) konumunda (1-2) ve (5-6) nolu kontaklar kapalı kaldıklarından, (L1) ve (L3) lambaları yanmaya devam ederler.

Uygulamalar (Paket şalter ile sinyal lambalarının kontrolü) (1-2) nolu kontak (1) konumundan (2) konumuna geçerken açılmayacağından, (L1) lambası bu geçiş anında sönmez. Halbuki (5-6) nolu kontak (1) konumundan (2) konumuna geçerken ilk önce açılır, sonra tekrar kapanır. Bu nedenle geçiş anında (L3) lambası önce söner, sonra tekrar yanar. (2) konumundan (1) konumuna çizilmiş olan ok, paket şalterin yaylı olduğunu gösterir. Paket şalter (2) konumuna çevrildikten sonra serbest bırakılırsa, o konumda kalmaz ve (1) konumuna döner.

0-I yaylı paket şalter ile düşük gerilime karşı koruma. Şalterin normal konumunda 1-2 kontağı kapalı, 3-4 kontağı ise açıktır. Şalterin başlatma konumunda 1-2, 3-4 kontakları kapalıdır. Şalterin durdurma konumunda 1-2, 3-4 kontakları açıktır. Sistemin çalıştırılmasında paket şalter başlama konumuna getirilir. M kontaktörü 1-2 ve 3-4 kontakları üzerinden enerjilenir. Şalter bırakıldığında M kontaktörü 1-2 ve kendi açık kontağı (M) den enerjisini alır. Çalışma şalter durdurma konumuna veya enerji kesilene kadar devam eder. Enerji kendiliğinden kesilip geldiğinde sistem çalışmaz.

Rotoru sargılı asenkron motora paket şalterle kademeli dirençle yol verilmesi Asenkron motor devresine üç kademe yol verme direnci bağlanmıştır. Paket şalter (0) konumundayken bütün kontaklar açıktır. Paket şalter (1) konumuna çevrildiğinde (M) kontakları kapanır. Şekildeki rotoru sargılı asenkron motora paket şalterle yol verilmiştir. Bu bağlantıda beş konumlu ve dokuz kontaklı bir paket şalter kullanılmıştır.

Şalter “0” konumunda

Güç devresinde (M) kontakları kapanınca, rotor devresinde üç kademe direnç bağlı iken, motor yol almaya başlar. Asenkron motor devresine üç kademe yol verme direnci bağlanmıştır. Paket şalter (1) konumuna getirildiğinde (M; 1-2; 9-10; 17-18) kontakları kapanır.

Güç devresinde kapanan (A; ) kontakları, dirençlerin birinci kademesini kısa devre ederler. Motor (yol almaya) devir sayısı yükselmeye devam eder Motor yol almaya başladıktan bir süre sonra paket şalter (2) konumuna getirilir. bu konumda (M; 1-2; 9-10; 17-18) kontakları kapalı kalır.

Bir süre sonra paket şalter (3) konumuna çevrilir. Paket şalterin bu konumunda (M) ve (A) kontakları kapalı kalır. Ayrıca (B, 5-6; 13-16) kontakları da kapanır. Güç devresinde kapanan (B; 5-6; 13-14) kontakları, dirençlerin ikinci kademesini kısa devre ederler. Motor yol almaya, devir sayısı artmaya devem eder.

Bir süre sonra paket şalter (4) konumuna çevrilir. şalterin bu konumunda (M), (A) ve (B) kontakları kapalı kalır. Ayrıca (C; 3-4; 11-12) kontakları da kapanır. Bu konumda rotor devresinde sargılara seri bağlı direnç kalmamıştır. Motor normal çalışma rejimine ulaşmıştır.

Motor normal çalışmasını dirençler şalter tarafından devre dışı edilmiş olarak sürdürür.

BİLGİNİN PEKİŞMESİ İÇİN DERS BİTİMİNDE GÜN İÇİNDE KONUYU TEKRAR EDİNİZ. KONU HAKKINDA DAHA GENİŞ BİLGİLENMEK İÇİN KİŞİSEL ARAŞTIRMALARINIZI YAPINIZ. ÖĞRETMENİNİZİN VERDİĞİ UYGULAMALARI CİDDİYETLE YAPINIZ DERS BİTMİŞTİR