HELLENİSTİK DÖNEM UYGARLIĞI 4.Ders Dr. İsmail BAYTAK (DOĞU SEFERİ ve Savaşlar-Granikos Savaşı)

Persler Ön Asya’da Med egemenliğine son verdikten sonra MÖ 546’da Akdeniz kıyılarındaki Yunan kentlerini, 513’te Boğazları ve Trakya’yı ele geçirmişler ve 492’ye gelindiğinde Makedonya Krallığı’nı bağımlı bir devlet durumuna getirerek Yunanistan içlerine kadar ilerlemişlerdi. Persler tam Atina üzerine yürüyeceklerdi ki, Maraton Savaşı’ndaki beklenmedik yenilgi Pers ilerleyişini durdurmayı başarmıştı.

Persler görünüşte sayısal olarak oldukça üstündüler fakat Maraton Savaşı, Pers hafif zırhlı birliklerinin hoplitler karşısında hiçbir işe yaramadığını kanıtlamıştı. Yunanlıların 192 kaybına karşılık Pers ordusunun kaybı 6.000’in üstündeydi. Pers Kralı Kserkses’i hiç beklemediği bu yenilgi öfkeden deliye çevirmişti. Yenilginin öcünü almak için Kardeş‘ten büyük bir ordu ile yola çıktı, Çanakkale Boğazı’na kurdurduğu köprülerle bütün ordusunu karşı sahile çıkardı. Trakya, Makedonya ve Termofil geçidini aşıp Atina’ya girdi, tüm kenti baştan başa yakıp yıktı.

Büyük İskender’in Asya seferine hazırladığı ordunun mevcudu, 5.500 kişilik süvari kuvveti 32.000 kişilik piyade kuvveti (10.000’ini Makedonya ağır piyadesi) Pers ordusunun mevcudu 20.000 İran menşeli süvari, 20.000 ücretli Yunan askeri kuvveti, Pers hükümdarı Kserkses’in MÖ 480 de Yunanistan’a yaptığı saldırıdan sonra Pers ordusunda ücretli Yunan askerleri kullanılması geleneği başlamıştı.

Pers Ordusunun Savaş Unsurları... Sparabaralar (Pers ordusunun elit kuvvetleri "Ölümsüzler" olsa da, temel direkleri Sparabaralardı. Sparabara, "Kalkan Taşıyıcı" anlamındadır. Kalkanları kuvvetlendirilmiş hasırdandı ve dikdörtgen şeklindeydi. Bir ellerinde mızrak ile savaşırken‚ en önemli görevleri arkalarındaki savunmasız okçu birimleri korumaktı. Kalkanları okçuları korumak için ideal olsa da‚ Yunan Hoplitleri gibi nispeten ağır zırhlı birimlere karşı zayıf kalmaktaydılar. Buna ilaveten‚ Sparabaralar çocukluktan itibaren eğitim alan askerlerdi.)

Yunan Ordusunun Savaş Unsurları... Hoplitler ve Hafif piyadeler Okçular (Hoplitler elit Yunan piyadeleridir. Ağır zırhları ve uzun mızrakları ile ünlenmişlerdir. Ağır zırhları onlara savunma konusunda büyük avantaj sağlarken hücumda diğer piyadelere nazaran yavaş hareket etmelerini beraberinde getirmiştir. Zira taşıdıkları ekipmanın ağırlığı 22-27 kg. arasındaydı. Zırhları; başlarında bir tolga, göğüslük ve dizlikten mürekkepti. Bu zırhlar iki-üç kat manda derisi ya da tunçtan yapılırdı. Korunmak için ayrıca bir kalkan kullanırlarken, taarruz ederken kullandıkları en etkili silah olan mızrakları 4 metreyi bulabiliyordu. Buna ilaveten, sol omuzlarında ufak bir tunç kılıç da taşırlardı ve ekseriyetle 8 veya 16 hoplitin yan yana durduğu bir formasyon ile harp ederlerdi. )

Hoplitler Yunan Hafif Piyadeleri ve Okçuları...

Ne var ki müttefik Yunan donanması da Salamis’te Pers donanmasını bozguna uğratmış, lojistik desteğin önünü kesmişlerdi. Pers Kralı için Anadolu’ya geri çekilmekten daha uygun bir çözüm görünmüyordu. Thessalia’da bıraktığı artçı kuvvetler de kısa süre sonra Yunanlılar tarafından yok edildi. Bundan sonra da Yunanlılarla Persler arasında ve Yunanlıların kendi aralarında 140 yıl süren savaşlar, iç kargaşalıklar dönemi başladı. Bu süre içinde Atina’nın öncülüğü ile MÖ 477’de Birinci Attika-Delos Deniz Birliği, yüz yıl sonra da Atina-Tebai devletlerinin birleşik hareketleri ile MÖ 377’de İkinci Attika-Delos Deniz Birliği kuruldu. Bütün bu girişimler yine Yunan devletleri tarafından sabote edildiğinden Birleşik Yunan Devletleri düşü bir türlü tam anlamıyla yaşama geçirilemedi. Yunanlılar arasındaki bu anlaşmazlıklar hiç kuşkusuz en çok Perslerin işine yarıyordu. Gerek Yunan Yarımadası’ndaki, gerek Anadolu kıyılarındaki şehir devletleri bundan o kadar zarar gördüler ki, Helen düşünürleri, kendilerini birleştirip Perslere karşı tam kuvvet olarak harekete geçirecek bir lider aramaya başladılar.

Tüm Yunan devletlerini tek bir bayrak altında birleştirecek olan kişi Makedonya Kralı II. Philip olacaktı. Krallığının ilk döneminde Makedonya ve çevresindeki gereken güvenliği sağladıktan sonra Yunan Yarımadasındaki devletleri Birleşik Balkan Devleti’ne katmak ve Panhellen projesini yaşama geçirmek üzere harekete geçti. Yunan devletleri, zor ile de olsa kendilerini birleştirecek kuvveti sonunda bulmuşlardı. Artık Helenlerin uzun yıllardan beri düşlerini süsleyen Perslerden intikam alma zamanı gelmişti. Fakat Kral II. Philip tam bu düşleri gerçekleştirmek için girişimlere başladığında bir suikaste kurban gidince, Perslerden öç almak oğlu Büyük İskender’e nasip olacaktı. Fakat Büyük İskender’in Pers seferinin tek nedeni olarak öç alma isteği gösterilemez. Asya içlerinden başlayıp Efes, Bergama gibi önemli kentlerde sona eren ticaret yolları, büyük bir zenginlik kaynağıydı ve doğuya açılan ticaret yollarının kontrol altına alınması bu büyük gelir kaynağının Makedonyalıların eline geçmesi demekti.

Büyük İskender tahta çıkar çıkmaz ilk olarak babasının katillerini öldürdü, çıkan ayaklanmaları bastırdı. Yunanistan’da huzur yeniden sağlandıktan sonra savaş meclisini toplayarak Persler üzerine yapılacak seferin ayrıntıları konuşulmaya başlandı. Delphoi kahininin resmi bir açıklamayla desteklediği Yunan dünyasının efendisi yenilmez İskender, yüzünü doğuya dönmüştü.

GRANİKOS SAVAŞI: İskender ilk büyük seferine hazırlanırken şartlar Perslilerden yana görünüyordu. Pers İmparatorluğu’nun V. yy'dan beri sürekli olarak güç kaybettiği bir gerçekti ama hâlâ güçlü bir devletti. Büyük bir orduya ve hatırı sayılır kaynaklara sahipti. Öylesine genişti ki istilacı herhangi bir ordu bir yerde kolaylıkla ve saldırıya açık biçimde mahsur kalabilir ve imha edilebilirdi. Üstelik İskender’in, bu denli yeni bir hükümdarken Yunanistan’ı bırakıp gitmesi de pek anlamlı değildi. Eğer ölürse, muhtemelen Makedonya ve hükmettiği topraklar kargaşaya sürüklenecekti. hükmettiği topraklar kargaşaya sürüklenecekti. Pers ordusu daha büyüktü; üstelik Makedonya devleti borçlu olarak bu maceraya atılırken Pers hazineleri ağzına kadar doluydu. Büyük İskender askerleri savaşa teşvik etmek ve de zorunda bırakmak için tüm hazineyi boşaltmış ve onlara ganimet sözü vermişti.

GRANİKOS SAVAŞI

Pers ve Makedonya orduları kaçınılmaz savaşa MÖ 334 yılı ilkbaharında son karlar erir erimez İskender ordusu ile yola çıkar. Antipatros’u Makedonya’da vekil olarak bıraktı. İskender’in kara ordusu ve deniz filosu Çanakkale Boğazı’na vardı. Ordu harekete geçmişti. Babası döneminde de var olan hizmet etmiş Parmenion adlı komutan İskender’in Ordu Komutanı idi. ……ufak bir işi vardır ve ardından. İskender tekrardan esas ordu ile birleşir ve Lampsakos’a doğru ilerler. Biga Çayı yakınına geldiklerinde Pers kuvvetleri çoktan nehri tutmuşlar. Müdafaa bakımından iyi bir yerdi.

İskender’de aynı zamanda arkadaşı olan Hefaystion komutasında Akhilleus’un mezarını ziyaret eder. Troia Athena tapınağında kurban adar.

Pers ordusu süvari kuvvetleri bakımından oldukça iyi durumda sayılırdı Pers ordusu süvari kuvvetleri bakımından oldukça iyi durumda sayılırdı. Ama büyük bir hata yapılmış, Pers hükümdarı III. Darius bu ordunun başına bir başkomutan atamamıştı. İranlı komutanlar İskender’in piyade kuvvetlerinin daha kalabalık ve eğitimli olduğunu, bu nedenle onunla savaşa girmek yerine geri çekilerek hayvan yemlerini ve bütün gıda maddelerini hatta şehirleri bile yakmayı ve bu suretle Makedon kuvvetlerini kıtlığa düşürerek kolay bir zafer kazanılabileceğini söyleseler de gurura kapılan Darius bu öneriyi de kabul etmemişti. Darius orduyu kendisinin komuta etmemesinin, önerileri dikkate almamasının ve İskender’i küçük görerek az bir kuvvet yollamasının bedelini ağır ödeyecekti.

Granikos (Biga Çayı) kaynağı KAZ dağları üzerinden gelir ve MAMMARA denizine dökülürdü.

Granikos (Biga Çayı) kıyılarında savaşa tutuştular. Pers ordusu yanlış bir stratejiyle o dönemde derinliği 1-3 m. arasında değişen 20 metre genişliğinde ve killi kıyıları oldukça dik olan çayın karşı kıyısındaki süvarilerini araziye geniş ve sıralı biçimde yaymıştı. Pers süvarilerinin Granikos kıyısında etkili bir şekilde savaşmaları beklemek ancak hayal olurdu. Oysa bu arazide çok daha iyi savaşabilecek olan ücretli Yunan askerleri sanki seyirciymiş gibi geriye alınmıştı. İskender’in komutanı Parmenion’da krala Granikos’un sol sahilinde mevzi alarak gelecek saldırıyı beklemeyi önerdi. Ancak İskender de sabırsızdı kabul etmedi.

Büyük İskender düşmanın bu büyük stratejik hatasını anında görmüş, ordusuna ona göre savaş düzeni aldırtmıştı. Makedon ordusu süvariler ile derhal hücuma başladı. İskender, arkadan gelmekte olan ağır ve hafif piyade kuvvetlerinin desteği ile düşmanın merkezine girerek burayı yarmak düşüncesindeydi. Persler nehir yamacından aşağıya doğru mızrak ve ok atarak, bazıları da suyun içine girerek kaygan ve çamurlu suda yukarı çıkmak için oldukça efor harcayan Makedonya sağ kanadına büyük zayiat verdirmeyi başarmıştı.

Fakat sağ kanattan merkeze doğru kayan Büyük İskender komutasındaki askerler de nehri geçerek saldırıya dahil olduğunda büyük bir boğuşma başladı. Kralı başındaki beyaz sorguçtan tanıyan Pers komutanları kıtaları bu tarafa kaydırmış, İskender’e ulaşmaya çalışıyorlardı. Pers Kralı Darius’un damadı Komutan Mithridates, seçkin bir süvari kıtası ile Büyük İskender’e ulaşmayı başardı, mızrağı ile onu omuzundan yaraladı. Fakat kendisi de İskender’in bizzat yüzüne sağladığı mızrak ile oracıkta can verdi. Ardından Pers prensinin kardeşi Bosaikos, İskender’in başına çaldığı kılıcı ile miğferini parçalamayı başardıysa da İskender düşmanının zırhını delerek mızrağını göğsüne saplamayı başardı.

Bu sırada İskender’in miğfersiz kaldığını gören İyonya Satrapı Spitridates, İskender’e gizlice arkadan yaklaşmış, hançerle İskender’e öldürücü bir darbe indirmek üzere idi. Büyük İskender ölümün soğuk nefesini hissederken İskender ordusunun albayı Kara Kletios yetişerek kralını mutlak bir ölümden kurtardı. Kılıcı ile önce Spitridates’in havaya kalkan kolunu uçurdu, ikinci bir kılıç darbesi ile de cansız yere serdi.

Kısa süre sonra Pers ordusunun merkezi yarıldı, Pers süvarisi geri çekilmek zorunda kaldı. Ne var ki Pers piyadesine süvari birliklerinin geri çekilmesi durumunda ne yapacakları açık olarak bildirilmemişti. Düşman süvarilerini takip etmeye gerek görmeyen Büyük İskender bütün gücünü düşman piyadesinin üzerine sürerek onları kuşattı. Makedonların silahları ve disiplinleri öylesine üstündü ki, düşman piyadelerinin onda dokuzunun ölmesiyle, sonuç tam bir katliamdı. Teslim olanların çoğu Yunanlı paralı askerlerdi. Ne var ki, diğer Yunanlılara iyi bir ders vermeyi amaçlayan İskender teslim olanların canını bağışlamayı reddetti. Granikos Savaşı’nda satrap ve komutanların çoğu öldürülmüş, Pers ordusunun önemli kısımları yok edilmişti.

Pers ordusunu umduğundan daha kolay yenmiş olan İskender’e artık Küçük Asya kapıları açılmış oluyordu. Bu çarpışmada elde ettiği zafer ona Batı Anadolu sahillerinin kontrolünü sağlamış, Anadolu kapılarını TOROSLAR’a kadar açtı. Buradan zaferle çıkmış B. Anadolu İçerlerdeki kentlerde Büyük İskender’in ordusuna karşı koyacak ciddi bir kuvvet kalmamıştı. Büyük İskender kısa sürede Miletos, Sardes gibi birçok kenti egemenliği altına altı. Buradan yanında küçük bir ordu ile Karia’ya gelerek Likya sahil yolunu takip ederek Pamphylia’ya gelmiştir. Arrianos, Anabasis,1.24.3;5.25.4

Yunanistan'da izlediği politikanın tersine, tiranları sürerek demokrasilerin kurulmasına ön ayak oldu. Ama kentleri fiilen kendisine bağlama yoluna gitti.

Nihayet İskender, Pers Savaşları’nın tarihini yazan Herodot’un memleketi Halikarnassos’a vardı. Burada, Rodoslu Memnon’un idaresi altındaki Pers garnizonu, direniş hazırlığındaydı. Kent duvarlarının önünde yapılan şiddetli çarpışmalarda Makedonlar ağır kayıp verdi. En sonunda Persler denizden serbestçe faydalanabilecekleri iki kaleye çekildi ve komutası altında etkili bir deniz gücü olmayan İskender, kenti bırakmak zorunda kaldı. Böylece ardını güvenlik altına alma umutları suya düşmüş oldu. Halikarnassos bir on sekiz ay daha dayandı ve bu sürede Pers filosu Ege’de serbestçe yelken açabildi. Bu, Büyük İskender’in Pers Savaşları sırasındaki tek başarısızlığı, Büyük İskender’in tek yenilgisiydi.