İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR Maliye Tarihi Doç. Dr. Temel GÜRDAL SAÜ /Maliye

Öğrenme Hedefleri Bu konuyu çalıştıktan sonra: İlk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz.   Vergilemenin safhalarını açıklayabileceksiniz. İlk çağda mısırda mali olayları açıklayabileceksiniz.

İçindekiler İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR AHDİ ATİK’TE VERGİ MISIR’DA MALİ OLAYLAR Konunun Özeti Değerlendirme Soruları

ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz KAPSAMI Bu hafta mali olayların genel serüveni ve ilk çağlarda mali olaylar çerçevesinde eski Mısır’da mali olaylar ele alınacaktır.

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR Maliye Tarihi, devletin gelişmemiş şekillerinin ya da otoritenin söz konusu olduğu hemen her yerde gerçekleşmiş olan mali olayları inceler. İnsanların özel ihtiyaçları dışındaki ihtiyaçlarının karşılanabilmesi için, kişilerin kendilerinden ayrı ortak ihtiyaçları karşılayacak otorite sahibi bir organizasyon oluşturmaları gerekmektedir. İlk insandan itibaren insanların bir arada yaşadığı her yerde toplumsal ihtiyaçlar oluşturulan organizasyon tarafından karşılanmıştır. Bu otorite sahibi organizasyon, tarihi süreç içerisinde, ailede aile reisi otoritesi, kabilede kabile reisi otoritesi, gelişmiş toplumlarda ise milletin egemenliği çerçevesinde devlet otoritesi olduğu ifade edilebilir.

İLK ÇAĞLARDA VE ESKİ MISIR’DA MALİ OLAYLAR İlk çağda mısırda mali olayları açıklayabileceksiniz. İLK ÇAĞLARDA VE ESKİ MISIR’DA MALİ OLAYLAR İlk insandan itibaren insanlar bazı ihtiyaçlarını kendileri karşılamışlardır. Ancak savunma, emniyet ve adalet gibi ihtiyaçlar hep bir kamusal organizasyon ile karşılanmıştır. Bu organizasyonların sundukları hizmetlerin finansmanı ise, önceleri bedeni vergilerle karşılanmıştır. Böylece mali olaylar ve mali olayların tarihi başlamıştır. Mali olaylara ilişkin ilk uygulamaların, günümüzde saf kamusal hizmet olarak ifade edilen bazı kamusal hizmetlerle sınırlı olduğu ve bunların finansmanının da bedeni vergilerle karşılandığı belirtilebilir. Bu çerçevede tarihin ilk dönemlerinde devlet ya da devlet mahiyetindeki organizasyonların görev alanının ya da faaliyetlerinin oldukça sınırlı olduğu söylenebilir.

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR İlk insandan günümüze kadar olan mali olaylara ilişkin bilgiler, tarihin eski dönemlerine gidildikçe azalmaktadır. Günümüzde ulaşılan çeşitli yazılı bilgiler ve kalıntıların incelenmesinden, mali olaylara ait MÖ. birkaç yüz yıla ilişkin sınırlı bilgilere ulaşılabilmektedir. Bu verilerle ilk insandan itibaren uzun bir döneme ilişkin bilgilere ulaşılamamaktadır. Kalıntıların incelenmesine ya da bazı yazılı mitos, destan ve benzeri verilere göre, en çok MÖ. V bin yılına kadar olan döneme ilişkin, çok genel tahminlerde bulunulmaktadır.

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR Ancak insanlığın ilk dönemlerinde, toplumların esas itibarıyla dini kurallara göre yönetildiği, dolayısıyla bu toplumların mali yapılarının da dini esaslara göre düzenlendiği çeşitli tarihsel kaynaklardan anlaşılmaktadır. En eski çağlardaki mali tarihe ilişkin ayrıntılı ve güvenilir veriler çok sınırlıdır. Ancak, araştırmalar, IV. ve V. bin yıllarda yeryüzünde bir çok medeniyetin olduğunu göstermektedir. Dolayısıyla, bu dönemlere ait çeşitli mali olaylardan söz etmek mümkündür.

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR Büyük devletlerin oluştuğu dönemlere kadar sadece güvenlik, adalet ve savunma hizmetleri sağlayan kamusal otorite, daha sonraları bazı alt yapı hizmetlerini de yerine getirmeye başlamıştır. Kamu hizmetlerinde ya da başka bir yönüyle kamu harcamalarının tür ve boyutlarında ilerleyen dönemlerde artış olduğu söylenebilir. Bu hizmetler başlarda özellikle bedeni vergilerle finanse edilmiş daha sonraki dönemlerde ise ayni vergilerin de bu finansmanda rolü olmuştur.

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR Tarihin en eski dönemlerinden günümüze kadar kamu hizmetlerinin finansmanın tarihi gelişimi incelendiğinde; Kamu gelirleri açısından önce bedeni vergilerin olduğu dönemden, Daha sonra bedeni vergilerin yanında ayni vergilemenin de söz konusu olduğu dönemden, ve son olarak büyük ölçüde nakdî vergilemenin olduğu bunun yanında çok sınırlı olarak ayni ya da bedeni vergilemenin olduğu dönemlerden söz edilebilir.

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR Kamu hizmetlerine fertlerin doğrudan emeği ile katılması bedeni vergi, kamu hizmetlerinin finansmanı için mallar üzerinden alınan vergiler ise ayni vergi olarak nitelendirilir. Paranın tedavüle girmesi ile para olarak alınan vergilere ise nakdi vergi denilir.

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR Kamu hizmetlerinin finansmanının tarihi gelişimindeki birinci safha; ekonomik mübadele araçlarının henüz ortaya çıkmadığı, ferdi mülkiyet kavramı ve ferdi mülkiyet uygulamasının söz konusu olmadığı dönemdir. Bu dönemde, nüfus az, topraklar çok fazla olduğundan toprak mülkiyeti gibi bir kavrama ve uygulamaya ihtiyaç hissedilmiyordu. Klanın veya kabilenin ihtiyaçları ortak karşılanıyor, sahip olunan mal ve mülkler de ortak mal olarak kabul ediliyordu. Bu dönemde henüz para olmadığından, nakdi vergilere rastlanmamakla birlikte çok sınırlı da olsa ayni vergilemeden söz edilebilir. Bu dönemde kamu hizmeti olarak düşünülebilecek kabile veya klan yönetimi tarafından yapılan hizmetlere, genel olarak emek yoluyla katkı sağlanması ya da sınırlı bir biçimde ayni katkıdan söz edilebilir (Tekir, 1987:5).

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR İkinci safhada özel mülkiyet kavramı ve olgusunun ortaya çıktığı görülmektedir. Mübadelenin de söz konusu olduğu bu dönemde kişiler malik oldukları malları başkalarıyla (takas yolu) değişebilmektedirler. Bu safhada kişiler kamu hizmetlerinin finansmanına, emekleri ile katıldıkları gibi mal ile de katkı sağlamaktadırlar. Bu dönemde hem bedeni, hem de ayni vergileme söz konusudur (Tekir, 1987:5-6) Üçüncü safha, paranın mübadele aracı olarak ortaya çıktığı safhadır. Bu safhada kamu hizmetlerinin finansmanına katkı daha çok para ile sağlanmakla birlikte, mal ve emek ile katkı da söz konusu olabilmektedir (Tekir, 1987:6).

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR AHDİ ATİK’TE VERGİ Elimizde bulunan en eski yazılı metin olan Tevrat’ta vergi ile ilgili yer alan çeşitli hükümlerden en çok dikkati çeken ve tarihte kurulmuş bir çok ülkenin vergi sistemine etki eden hüküm; bağ ve diğer ekinler gibi toprak mahsullerinden ve hayvan sürülerinden alınan 1/10 nispetindeki çeşitli vergilerdir.

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR İlk İbrani kralları, mısır tarlaları, bağ ve sürülerden 1/10 oranında bir vergi almaktaydılar. Kutsal kitaplarda bildirilen bu vergiler, çeşitli zamanlarda ve değişik ülkelerde uzun bir süre uygulama alanı bulabilmiştir. Nitekim, Kral Charlamagne tarafından kanunlaştırılan ve İngiltere, Almanya, Fransa ve İskandinav ülkeleri tarafından da iktibas edilerek uygulanan bu 1/10 oranındaki dini vergiler 1789 Fransız İhtilaline kadar yürürlükte kalmışlardır (Tekir, 1987:7).

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR MISIR’DA MALİ OLAYLAR MÖ. III. Bin yıldan itibaren tarih sahnesinde yer aldığı tahmin edilen Mısır’ın tarihi dörde ayrılarak incelenebilmektedir. Mısır tarihinin dönemleri; -Eski İmparatorluk: MÖ. 2778-2065, -Orta İmparatorluk: MÖ.2065-1585, -Yeni İmparatorluk: MÖ. 1585-1085, -Son devirler: MÖ.1085-333 yılları arasındaki dönemdir. Eski İmparatorluktan önce de Mısır uygarlığından söz edilmektedir. Örneğin MÖ.3315’te Mısır birliğinin kurulduğu tahmin edilmektedir.

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR Başlangıcından itibaren teokratik prensiplere göre şekillenmiş olan Mısır Krallığında, kral özellikle ilk devirlerde ilah ya da ilahın oğlu olarak görülürdü. Orta İmparatorluk döneminde, eyalet valileri giderek kuvvetlenip Mısır’ın bir ara feodalite sistemine yaklaşmasını sağlamışlarsa da daha sonra tekrar merkezi devlet güçlenmiştir. Yeni İmparatorluk dönemi, yabancı istilasından kurtulma mücadeleleri içerisinde geçmiştir. Dolayısıyla bu dönem kaynakların büyük ölçüde savunma harcamalarına ayrıldığı bir dönem olarak nitelendirilebilir.

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR Kamu Hizmetleri Eski İmparatorluk dönemi Mısır için zenginlik ve ilerleme dönemi olarak belirtilmektedir. Bu dönemde bir çok mabet, surlar ve evler yapılmış ve bunların yapılabilmesi için diğer bölgelerden malzemeler getirilmiştir. Bu dönemde büyük piramitler yapılmıştır. Bu hizmetlerin finansmanı için başvurulan başlıca yolun bedeni vergiler olduğu söylenebilir. Mısır’da devletin sunduğu başlıca kamu hizmetlerinin, adalet, yönetim, savunma hizmetleri ve bayındırlık hizmetleri olduğu söylenebilir.

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR Mısır’a ait bir ordu ve donanma da vardır. Kamu hizmetlerini yerine getiren oldukça fazla sayıda memura toplanan kamu gelirlerinden maaş verildiği çeşitli kayıtlarda görülmektedir. Mısırda tarımsal hizmetler Mısır’ın ilk döneminden itibaren devlet tarafından çeşitli sulama kanalları yapılmıştır. Krala ait araziler vardı ve bunların işletilmesinden elde edilen zahireler, Mısır’ın tüm dönemlerinde devletin sahip olduğu ambarlara doldurulurdu. Kralın memurlara maaş karşılığı olarak verdiği araziler de vardır. Bu arazi bazen şahıslara mülk olarak bazen de sadece işletme hakkı babadan oğula intikal edecek şekilde verilmiştir. Eyaletler, özellikle genel sayım işlerini yapmak, kanallar açmakla yükümlüdür.

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR Bütçe Orta İmparatorluk dönemine ilişkin olarak bulunan bir belgeye göre katip Neferhotep krallık sarayının bütçesinde gelir ve giderleri günü gününe kaydetmekle vazifelendirilmiştir. Kayıtlara göre iki türlü gider vardır. Biri tabii olan günlük harcamalar ve memurlara verilenler, diğeri, olağanüstü olan, kralın şifahi veya yazılı emri üzerine yapılan harcamalardır.

İLK ÇAĞLARDA MISIR’DA MALİ OLAYLAR İlk çağda mısırda mali olayları açıklayabileceksiniz. İLK ÇAĞLARDA MISIR’DA MALİ OLAYLAR Vezir, devlet hazinesinden özellikle mesuldür. Bu işte kendisine yardımcı olan hazine nazırı, devamlı olarak vezire, devletin geliri hakkında bilgi vermeye mecburdu. Halktan alınan vergiler, altın, gümüş, hayvan ve kumaşlardı. Tarlalardan alınan vergileri yerel memurlar idare ederdi. Bütün bunlar toplandıktan sonra vezirin bürosunda, devletin geliri hesap edilir ve denk bütçe tanzim edilirdi. Devletin geliri hakkında teferruatlı bir raporu krala sunmak vezirin başlıca vazifeleri arasında idi. Bu şekilde memleketin her ay mali durumu bilinmiş oluyordu. Vezir, ziraat işleri ile de mükellefti. Bunun yanında kanallar açtırmak, onları korumak, Nil’in su durumunu devamlı kontrol etmek, kıtlık yılları için tedbir almak gibi görevleri de vardı.

İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR ilk çağlarda mali olayları açıklayabileceksiniz İLK ÇAĞLARDA MALİ OLAYLAR Eski Mısır döneminden itibaren her iki yılda bir umumi bir hayvan sayımı yapılır ve bunlardan kral namına vergi toplanırdı. Bu sayım işine daima büyük önem verilmiştir. Hayvan sürülere sahip olanların devlete yüksek oranda vergi verdikleri tespit edilmiştir. Önceleri halka, vergi ve angarya mükellefiyeti dışında bir mükellefiyet yoktu. Büyük servet sahiplerinin aşırı güçlenmesinin önlenmesi açısından bunlar üzerine ağır servet vergileri konulmuştu. Hatta MÖ. IV. Yüzyılda Kral Amasis Gelir Vergisi’ni koymuştur. Buna göre, her Mısır’lı her yıl mali durumunu doğru olarak bildirecek, eğer bildirmezse ölüm cezasına çarptırılırdı.

DEĞERLENDİRME SORULARI 1.Aşağıdakilerden hangisi maliye tarihi ile ilişkili değildir? a) İktisat Bilimi b) Siyasal Tarih c) Hukuk Tarihi d) Biyoloji Tarihi e) Siyaset Bilimi  

Haftaya görüşmek üzere iyi çalışmalar dilerim Sonuç Sonuç olarak bu bölümde küreselleşmeye uzanan yolun bir hikayesinin olduğu anlaşılmıştır. Bu bağlamda küreselleşmeye yol açan ve altyapısını hazırlayan birçok ekonomik, siyasi ve teknik nedenler olduğu, yine küreleşmenin ülkeler için ortaya çıkarmış olduğu birçok fırsat ve tehditlerin bulunduğu ortaya konulmuştur. Bu doğrultuda küreselleşmenin ülkeler için ekonomik, siyasi ve sosyal-kültürel yapıda meydana getirdiği birçok değişiklikler olduğu anlaşılmıştır.