ORTA EGE DENİZİ’NDE DAĞILIM GÖSTEREN 11 RAJİDAE TÜRÜNÜN 16. SU ÜRÜNLERİ SEMPOZYUMU 25-27 Ekim 2011, ANTALYA ORTA EGE DENİZİ’NDE DAĞILIM GÖSTEREN 11 RAJİDAE TÜRÜNÜN BESLENME ÖZELLİKLERİ   Elizabeth Grace Tunka ERONATa, Okan ÖZAYDIN Ege Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, 35100 Bornova / İZMİR , ae-mail: tunkaeronat@hotmail.com ÖZET Bu çalışmada Orta Ege Denizi’nde dağılım gösteren Dipturus batis, Dipturus oxyrinchus, Leucoraja fullonica, Leucoraja naevus, Raja asterias, Raja clavata, Raja miraletus, Raja montagui, Raja polystigma, Raja radula ve Rostroraja alba olmak üzere toplamda 11 Rajedae ailesine ait türlerin beslenme özellikleri araştırılmıştır. Çalışmanın materyali, 2007-2009 yılları arasında ticari balıkçılar ve bilimsel araştırma amaçlı çalışmalardaki trol operasyonları sonucu ıskarta olarak yakalanan bireylerden elde edilmiştir. Ekolojik açıdan farklı olan iki körfezden (Sığacık ve İzmir Körfezi) toplamda 201 birey elde edilmiştir. Yakalanan türler imkan dahilinde (çok büyük türler haricinde) taze olarak laboratuvara getirilmiştir. Laboratuvarda türlerin boy ve ağırlık değerleri öncelikle kayıt altına alınmış, cinsiyet tayini ise makroskobik olarak klasperlerin varlığına göre dışarıdan bakılarak gerçekleştirilmiştir. Bireylerin mide içerikleri kesilerek içeriğine bakılmış ve türlerin ağırlıklı olarak hangi tip besinle beslendiği incelenmiştir. Kıkırdaklı balıkların beslenmesi üzerine ülkemizde yapılan çalışmalar çok azdır. Bu nedenle bu çalışmanın, Ege Denizi’nde kıkırdaklı balıkların beslenmesi üzerine önemli bir literatürü oluşturacağı da düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Beslenme özellikleri, Orta Ege Denizi, İzmir Körfezi, Sığacık Körfezi, Rajidae GİRİŞ Günümüzde dünya denizlerinde yaşayan 1200’ün üzerinde kıkırdaklı balık türünün varlığı bilinmekte olup (Compagno, 2002) 10 ordo, 60 familya ve 186 cins ile temsil edilmektedir. Söz konusu türlerin en az 50 türü Chimaeriformes ordosuna, 600’den fazla türü Rajiformes ordosuna ve yaklaşık 500 türü Squaliformes ordosuna dahildir. Günümüzde yaşayan kıkırdaklı balıklar Chondrichthyes classisinden olup 2 subclassise ayrılır ve bunlar Elasmobranchii (keski solungaçlılar) subclassisi ve Holocephali (tüm başlılar) subclassisidir. Türlerin büyük kısmı Elasmobranchii (keski solungaçlılar) subclassisine az kısmı Holocephali (tüm başlılar) subclassisine dahildir. Kıkırdaklı balıklar denizel ekosistemdeki başlıca predatörler arasındadır. Bu konumlarından ötürü besin zincirinde ve ekosistemde önemli bir rol oynamakta fakat beslenme alışkanlıkları konusunda sadece balıkçılık açısından önemli türler dışında fazla araştırma bulunmamaktadır.. Türkiye denizlerinde bugüne kadar yapılan çalışmalarda 12 türü Rajiidae familyasından olmak üzere toplamda 64 kıkırdaklı balık türü tespit edilmiştir. Materyal ve Yöntem Yakalanan türler imkan dahilinde taze olarak laboratuvara getirilmiş ve örneklerin tür tayinleri için Whitehead ve diğ. (1986); Fischer ve diğ. (1987), Serena (2005) ve Mater ve diğ. (2005); balıkların güncel sistematik kategorileri için ise Eschmeyer (1999) ve Fishbase (2009) kullanılmıştır. Laboratuvarda türlerin boy ve ağırlık değerleri öncelikle kayıt altına alınmış, cinsiyet tayini ise makroskobik olarak klasperlerin varlığına göre dışarıdan bakılarak gerçekleştirilmiştir. Türler öncelikle kayıt altına alınmış, cinsiyet tayini ise makroskobik olarak klasperlerin varlığına göre dışarıdan bakılarak gerçekleştirilmiştir. Örneklerin total boy ölçümleri 1 mm hassasiyetinde ölçüm tahtası ile, ağırlıkları ise laboratuara getirilemeyecek kadar büyük olan bireyler için arazide 1 g, laboratuara getirilenler ise 0,01 g hassasiyette elektronik terazi ile ölçülmüştür. Bu ölçümlerden sonra türlere diseksiyon işlemi uygulanmıştır. Bireylerin mide içerikleri kesilerek içeriğine bakılmış ve türlerin ağırlıklı olarak hangi tip besinle beslendiği incelenmiştiMide hemen kesilerek içeriğine bakılmış ve türlerin ağırlıklı olarak hangi tip besinle beslendiği ortaya çıkarılmıştır. Mide içeriği çalışmalarında Hyslop (1980) tarafından önerilen denklemle hesaplanmış olup değerlendirmelerde kolaylık sağlaması açısından Oransal Göreceli Önemlilik İndeksi değerleri de hesaplanmıştır. Bulgular Orta Ege Denizi’nde (İzmir ve Sığacık Körfezi) yapılan trol operasyonları sonucu Rajidae ailesine ait 11 tür tespit edilmiştir. Çalışma alanı Şekil 1’de elde edilen türlerin listesi ise Tablo 1’de verilmiştir. Her türün 5 ana besin grubuna (Polychaeta, Cephalopoda, Crustacea, Teleostei, Chondrichthyes) ait Oransal Göreceli Önemlilik İndeksi (% IRI) sonuçları Tablo 2’de sunulmuştur. Tartışma Sonuç Türkiye denizlerinde bugüne kadar yapılan çalışmalarda 12 türü Rajiidae familyasından olmak üzere toplamda 64 kıkırdaklı balık türü tespit edilmiş olup 57 türü Ege Denizi’nde de dağılım göstermektedir (Mater ve diğ., 2005). Ege Denizi’nde yapılan çalışmalara bakılacak olursa; Oray (1989), Ege Denizi’nde 2 türü Rajidae ailesine ait 9 kıkırdaklı türünün biyolojisi hakkında bilgi vermiştir. Filiz ve Bilge (2004), Sığacık Körfezi’nde yaptıkları çalışmada Rajidae ailesine ait 3 tür tespit etmişlerdir. Özaydın ve ark. (2007), İzmir Körfezinde yaptıkları çalışmada 8 kıkırdaklı türüne rastlamıştır. Yığın ve Işmen (2010), Saros Körfezi’nden Dipturus oxyrinchus türünün yaş, büyüme, üreme ve beslenme özelliklerini vermiştir. Kıkırdaklı balıkların beslenmesi üzerine ülkemizde yapılan çalışmalar çok azdır. Bu nedenle bu çalışmanın, Ege Denizi’nde kıkırdaklı balıkların beslenmesi üzerine bir literatürü oluşturacağı düşünülmektedir. Raja montagui Fowler, 1910; Vatoz Dipturus batis (Linnaeus, 1758); Vatoz 1 Takım Aile Türler İzmir Körfezi Sığacık Körfezi Rajiformes Rajidae Dipturus batis + - Dipturus oxyrinchus Leucoraja fullonica Leucoraja naevus Raja asterias Raja clavata Raja miraletus Raja montagui Raja polystigma Raja radula Rostroraja alba Raja polystigma Regan, 1923; Benekli Vatoz Raja oxyrinchus (Linnaeus, 1758); Uzun burunlu vatoz 2 Şekil 1: Trol operasyonlarının gerçekleştirildiği İzmir Körfezi (1) ve Sığacık Körfezi (2) Tablo 1: Trol operasyonları İzmir Körfezi ve Sığacık Körfez’lerinden elde edilen Rajidae türleri Raja asterias Delaroche, 1809; Vatoz Raja miraletus Linnaeus, 1758; Benekli vatoz Raja clavata Linnaeus, 1758; Dikenli vatoz Raja radula Delaroche, 1809; Vatoz Leucoraja fullonica (Linnaeus, 1758); Gri vatoz Kaynakça Bilecenoğlu, M., Taşkavak, E., Mater, S., Kaya, M., (2000). Checklist of the marine fishes of Turkey. Zootaxa, 113: 1-194. Compagno, L.,Dando, M., Fowler, S. (2005) Sharks of the World. Princeton Field Guides. Debelius, H. (1997). Mediterranean and Atlantic fish guide. IKAN - Underwasserarchive, Frankfurt, 305 pp. Eschmeyer, W.N. (1999) Catalog of fishes on-line, updated February 15, 2002. [http://www.calacademy.org/research/ichthyology/catalog/index.html]. Filiz, H. ve Bilge, G., 2004. Length–weight relationships of 24 fish species from the North Aegean Sea, Turkey. J. Appl. Ichthyol. 20 (2004), 431–432 , 2004 Blackwell Verlag, Berlin ISSN 0175–8659 Fischer, W., Bauchot, M.L., Schneider, M. (Eds.), (1987). Fishes FAO d' Identification des especes pour les besoins de la peche. Mediterranee et mer Noire, Zone de peche, 37, Vol. 2, Vertebres, FAO and EEC, Rome, 761-1530 pp. Froese, R. & Pauly, D. [Eds], (2009). Fishbase. World Wide Web electronic publication. http://www.fishbase.org Martin, R.A., and Treberg, J., 2002. Biology of Deep-Sea Sharks: a Review. Presented at July 2002 International Congress on the Biology of Fish, Vancouver, Canada, and extended abstract published in Symposium Proceedings. Mater, S., Kaya, M., Bilecenoğlu, M., (2005). Türkiye Deniz Balıkları, Kıkırdaklı Balıklar (Chondrichthyes). Ege Üniversitesi Yayınları, Su ürünleri Fakültesi Yayın no: 72, Ders Kitabı Dizin No: 34, 127 s. Patokina F.A., Litvinov F.F. 2002. Food composition and distribution of elasmobranches on the shelf and upper slope of the Eastern Central Atlantic. ICES CM 2005/N:26 Ricker, W. E., 1975. Compulation and interpretation of biological statistics of the fish populations. Bull. Fish. Res. Board. Can., 191: 382 pp. Sumich, J. L., (1976). An Introduction to the Biology of Marine Life Whitehead, P.J.P., Bauchot, M.L., Hureau, J.C., Nielsen, J., Tortonese, E. (Eds.), (1984-1986). Fishes of the North-eastern Atlantic and the Mediterranean. Vol I-III. UNESCO, Paris, 1473 pp. Yığın, C. ve Ismen, A., 2010. Age, growth, reproduction and feed of longnosed skate, Dipturus oxyrinchus (Linnaeus, 1758) in Saros Bay, the north Aegean Sea. J. Appl. Ichthyol. 26 (2010), 913–919 2010 Blackwell Verlag, Berlin ISSN 0175–8659 Türler Besin Grupları Polychaeta Cephalopoda Crustacea Teleostei Chondrichthyes Dipturus batis   - Dipturus oxyrinchus 100,00 Leucoraja fullonica Leucoraja naevus 40,81 46,49 12,70 Raja asterias Raja clavata 0,01 13,96 1,11 Raja miraletus Raja montagui Raja polystigma Raja radula 0,97 3,15 23,30 57,69 Raja alba 9,24 57,64 33,12 Leucoraja naevus (Müller & Henle, 1841); Vatoz Rostroraja alba (Lacepéde, 1803); Beyaz vatoz