SEKTÖR AŞAMASI Makro aşamada, kalkınma hızına karşılık gelen GSMH düzeyi, bunun tüketim ve tasarruf arasındaki bölüşümü, nihayet toplumun yapabileceği yatırım gibi makroekonomik değişkenler önceden tahmin edilerek iç ve dış finansman ihtiyacı belirlenmektedir. Kısaca, plan makro aşamasında plan hedeflerini oluşturan toplam ve sektörel nihai talep miktarları tahmin edilmektedir. nihai talep Y = C + I + G + E - M   Planlama dilinde [Y], nihai talep vektörü adını almaktadır. plan makro aşamasında sektörlere yönelen nihai talep belirlendikten sonra, bunları karşılamak için sektörel üretim düzeylerinin hesaplanması gerekmektedir. Bu işlem plan sektör analizleri aşamasında yapılmaktadır.

SEKTÖR AŞAMASI 1960'lı yıllardan beri, sektör analizleri aşamasında kullanılan modellerin başında Girdi-Çıktı (Input-Output) ve Doğrusal Programlama (Linear Programming) modelleri gelmektedir. "Girdi-Çıktı Modeli" doğrudan tutarlılığı, "Doğrusal Programlama Modeli" optimizasyonu esas almaktadır. Girdi-Çıktı Modeli’nde, nihai talep önceden, plan hedefi olarak, belirlenmekte; buna göre sektörel üretim düzeyinin ne olması gerektiği hesaplanmaktadır. Başka deyimle, hedeflenen büyümeyi (gelir düzeyindeki artışı) sağlamak için gerekli olan sektörel üretim düzeyi tahmin edilmektedir. Doğrusal Programlama Modeli’nde ise, ekonomideki kaynak sınırları doğrusal denklemlerle (eşitsizlikler şeklinde) formüle edilmekte, buna göre optimal sektörel üretim düzeyinin (yahut büyüme hızının) ne düzeye ulaşacağı hesaplanmaktadır.

ENDÜSTRİLERARASI ANALİZ Endüstriler arası iktisat, modern ekonomilerde üretimle tüketim arasındaki karşılıklı bağınlaşmayı sayısal biçimde analiz etmekle uğraşır. Milli gelir ve kısmi denge analizlerinin yetersiz kaldığı birçok problemin çözümünde endüstriler arası analize ihtiyaç duyulmaktadır. İktisat biliminde endüstriler arası modelleri Dr. Quesnay'ın Tableau Ekonomique’ine dayandırmak gelenek olmuşsa da, bu alandaki modern eserler Leon Walras (1877) dan ilham almaktadır . Ancak, Endüstriler arası analiz, uygulamalı bir iktisat dalı olarak Wasily Leontief'in çalışmasıyla başlamıştır.

ENDÜSTRİLERARASI ANALİZ Endüstriler arası analizde, belli malların ayrı üretim ve kullanmayı gerektirdiği kabul edilmektedir. Böylece, endüstriler arası sistem, her malın talebindeki bir artışın ekonominin geri kalan kısmı üzerindeki değişik etkilerini gösterebilmektedir.  Endüstriler arası analiz şu üç alanda kullanılabilmektedir Ekonomik yapının analizi Faaliyet programlarının yapılması Geleceğin tahmini

INPUT-OUTPUT MODELİ G-Ç modeli, aşağıda belirtilen alanlarda çözümler sağlar  1.Nihai talep ile onu karşılayacak çıktı (üretim=output) arasında ilişki kurar, 2.Her sektörün ara malı üretimi ile öteki sektörlerin ara malı talebi arasında tutarlılığı sağlar. 3.Ekonomik yapının iktisadi planlama süreci içinde değişimini izlemeye imkan verir. 4.Ekonominin kendi kendine yeterliliği veya dışa bağımlılığı hakkında bilgi verir. 5.Dış ekonomik ilişkilerin planlanmasına yardımcı olur. 6. Özel tüketim, devlet cari harcamaları ile yatırım, stok miktarı ve ihracat gibi nihai talep unsurlarındaki bir değişmenin gayri safi üretim (GSMH) üzerindeki etkilerini hesaplamaya yardımcı olur. 7. Bazı matematiksel analizlerde ekonominin işleyişine ilişkin dinamiklerinin tanınmasına, böylece iktisadi planların daha teknik biçimde yapılıp uygulanmasına destek sağlar.

Ekonomide Akımlar Faktör Sektörler Dış Dünya FAKTÖR ARZI Piyasaları Hanehalkları Mal Dış Dünya FAKTÖR TALEBİ Üretim Faktörleri Nihai Mallar Ara mallar İthalat İhracat

Ekonomide Akımlar Genel mekanizma, şöyle işlemektedir: Faktör piyasasına emek, sermaye, doğal kaynak ve girişimcilik gibi faktörleri arzeden hane halkı, elde ettikleri kullanılabilir gelirleriyle (iç çember) mal piyasasından nihai mal ve hizmet talep ederler. Faktör piyasasından temel girdileri (faktörleri), mal piyasasından ara girdileri (ara malları) talep eden sektörler ürettikleri malları mal piyasasına arz ederler. Yerli üretimin toplam talepten fazla olması halinde, dış dünyaya mal ve hizmet ihracatı; aksi halde, mal ve hizmet ithalatı söz konusudur.  

Endüstrilerarası İşlemler (Girdi-Çıktı) Akım Tablosu:

Girdi-Çıktı Tablosu 1.Bölme: Sektörler arası akım kesimi  Endüstriler arası hesapların temelini bu kesimdeki ara girdi talebi ve arzı oluşturur. Burada herhangi bir üreten sektöre ait sütun (örneğin j sütunu), o sektörün üreteceği mal (Xj) için diğer sektörlerden (1,2,...,j,...,n) talep edeceği ara girdi (input) miktarını göstermektedir. Bunların toplamı Uj dir. Herhangi bir (i) satırı ise, (i) inci veren sektörün diğer sektörlere (1,2,...,i,...,n) ara girdi olarak verdiği üretim (output) miktarlarını ifade etmektedir. Bunların toplamı Wi'dir.

Girdi-Çıktı Tablosu 2.Bölme: Nihai Talep Kesimi  Bu bölüm, kullanma tiplerine göre ayrılmış bulunan nihai mal ve hizmetlerin talebini kapsamaktadır. Başka deyimle, her bir (i) sektörünün ürettiği mallardan (Xi) ne kadarının özel tüketim (Ci), yatırım (Ii), devlet cari harcaması (Gi) için kullanıldığını; ne kadarının ihraç edildiğini (Ei) veya stoklarda bulundurulduğunu (Sti) gösterir. Bunların toplamı, yani (Yi)'lerin oluşturduğu nihai talep vektörü (Y) ise, bir bakıma harcamalar yönünden GSMH'nın büyük bölümünü ( örneğin %90 gibi) bize vermektedir.   Y = C + I + G + S + E dir. Y aynı zamanda plan hedefler vektörünü oluşturmaktadır.

Girdi-Çıktı Tablosu Nihai Talep Kesimi 1990 Türkiye Input-Output tablosundan görüleceği gibi, tüketim harcamaları özel (Cp) ve kamu (Cg); yatırım harcamaları ise özel (Ip) ve kamu (Ig) biçiminde de tabloda yer alabilir. Bazen stoklar (S t) ayrı bir sütun olarak düzenlenmez, bunlar yatırım içinde gösterilebilir. Çünkü, stokta bekletilen nihai malın yatırım olduğu kabul edilmektedir. Tabloda stok sütununda eksi (-) değerler stoktaki azalışı, artı (+) değerler ise artışı ifade eder. Burada yer alan yatırım (I) o sektöre yapılan yatırımı değil; sektörün mallarından yatırım malı olarak kullanılan miktardır.  Sonuç olarak, nihai talep kesiminde amaca göre farklı sütunlar açılabilir. Sütun sayısı ne olursa olsun bu kesim nihai mal ve hizmet talebini ifade etmektedir.

Girdi-Çıktı Tablosu 3.Bölme: Temel Girdiler veya Katma Değer Kesimi   Burada, sistem içinde üretilmeyen (emek, sabit sermaye, doğal kaynak, girişimcilik gibi) temel üretim girdileri yer almaktadır. Bunlara yapılan ödemeler, üretim sonunda meydana gelen katma değere eşit olacaktır. Çünkü, Katma Değer = Ücretler ve Maaşlar + Faiz Gel. + Kârlar + Dolaylı Vergiler + Amortismanlar vb. dir. Sektörlerin toplam üretimlerinden ara mallarına yapılan ödemeler çıkarıldıktan sonra kalan kısım katma değer oluşturmaktadır. Başka deyimle, burada faktör fiyatlarıyla GSYİH hesaplarını yaptığımız veriler yer almaktadır.

Girdi-Çıktı Tablosu 4. Bölme: Temel Inputlar (Katma Değer) öğelerinin nihai talep harcamalarından elde ettikleri gelirleri gösterir. Ayrıca dış alem net faktör gelirleri, GSYİH ve GSMH büyüklükleri yer almaktadır. Ancak Türkiye'de hazırlanan G-Ç tablolarında bu bölüm boştur. G-Ç tablolarında kullanılabilecek müşterek birim ulusal para birimi veya herhangi bir konvertibl yabancı paradır. Nitekim (Tablo 5.2.c'de) milyar TL. kullanılmıştır. Başka deyimle herhangi bir j sektörünün i sektöründen talep ettiği ara malı miktarı (xij) kadardır. Bunun parasal değeri ise, i ara malının fiyatı (pi) ile çarpılarak bulunur. Örneğin pi * xij = 87373 milyar TL. gibi. Tablonun bütün bölümleri aynı sisteme göre düzenlenmiştir. Nitekim j sektörünün istihdam ettiği işgücü miktarı (Lj ) ile onun nominal ücreti (Wj ) nin çarpımı; (Wj * Lj = 21863 milyar TL.) şeklinde hesaplanır.

Girdi-Çıktı Tablosu

Girdi-Çıktı Akım Tablosu

Girdi-Çıktı Akım Tablosu C I X W Y M G C I E S X

Girdi-Çıktı Akım Tablosu X X V L K