KİŞİLİK ve SPOR

Ruh sağlığı Bireyin ne olması, nasıl davranması gerektiğine ilişkin kendine mal ettiği değer yargıları ile gerçek yaşantıları arasında iyi bir ahenk ve tutarlılık olması gerekir.

Kişilik Kişiyi hem birey, hem de insan kılan ve diğerlerinden ayıran faktörlerin toplamı bütün ilgileri, tavırları, yetenekleri, konuşma tarzı, dış görünüşü ve çevresine uyum tarzı duygu, düşünce, tutum ve davranış örüntüleri engellenme ve çatışmalar karşısında baş etme ve savunma düzenekleri

Psikodinamik kişilik kuramı ID Temel güdüler EGO Gerçeklikle bağlantı SUPER EGO Sosyal benlik

Gerçeklik ilkesiyle çalışır Id-Altbenlik Süperego-Üstbenlik Ego-Benlik Doğuştan vardır, ruhsal enerji kaynağıdır Kişiliğin sosyalleşme sürecinde gelişen son parçasıdır Birinci yaştan itibaren idin gerçeklikle karşılaşan yanının dönüşümünden oluşur Haz ilkesi ile çalışır Ahlak, vicdan, kurallar ve yasaların sesini oluşturur Gerçeklik ilkesiyle çalışır İki grup güdü taşır: Libido ve saldırganlık Kişiliğin bilinçli bölümüdür. Anksiyete ile başa çıkabilmek için savunma mekanizmalarını geliştirir

Eysenck’in kişilik kuramı IÇE DÖNÜK sosyal olmayan, utangaç, sinirli DIŞA DÖNÜK sosyal, verici, girişken, canlı DURAĞAN Soğukkanlı, kontrollü, mantıklı NÖROTİK Kaygılı, duygusal, öngörülemez, mantıksız NÖROTİK DEĞİŞKEN İÇE DÖNÜK DIŞADÖNÜK DURAĞAN

Cloninger’in kişilik kuramı Kişilik= Mizaç + Karakter Mizaç Doğuştan var olan yapısal özelliklerdir Duygular ve güdülenmeyle ilişkilidir Karakter Birey ve çevre arasındaki etkileşim içinde gelişir

Kişilik I. Mizaç (Huy) II. Karakter A. Kalıtsal A. Öğrenme 1) Zarardan kaçınma 2)Yenilik arayışı 3)Ödül bağımlılığı 4)Sebatkarlık II. Karakter A. Öğrenme 1) Kendini-yönetme 2) Ortak iş yapabilirlik 3) Kendini aşma Cloninger RC Archives of General Psychiatry 1993;50:975-990

Mizaç özellikleri Boyut Yüksek Düşük Zarardan kaçınma Kötümser Korkak Utangaç Çabuk yorulan İyimser Cesur Cana yakın Enerjik Yenilik arayışı Araştırıcı Dürtüsel Savurgan Alıngan, öfkeli Çekingen Temkinli Tutumlu Sabırlı Ödül bağımlılığı Duygusal İçten, samimi Sıcak Şefkatli Uzak duran İlgisiz Soğuk duran Bağımsız Sebatkarlık Çalışkan Kararlı Hevesli Tembel Azmi olmayan Başarısız

Kişilik değişmez bir gerçek değildir, bir etkileşim ve algılama ürünü olan bir izlenimdir. Yaşam boyu değişmeye ve gelişmeye açıktır.

KİŞİLİK YAPISINI BELİRLEYEN 1.Karakter 2.Mizaç 3.Fizik yapı 4.Yetenek ve Beceriler 5.Bireyin sahip olduğu toplumsal değerler ve toplumsal ilgiler 6.Anlatım ve davranış şekilleri 7.Davranışlardaki aşırılıklar KİŞİLİK YAPISINI BELİRLEYEN DEĞİŞKENLER

KİŞİLİĞİN ÖZNEL YANI: BENLİK

Sahip olduğu özelliklerin beğenilip benimsenmesi Kişinin “ben neyim, kimim, neler yapabilirim, neler yapamam, amaçlarım nelerdir ,neler benim için önemlidir? “ vb. sorulara verdiği yanıtlar benliğini ortaya çıkarır. Sahip olduğu özelliklerin beğenilip benimsenmesi ‘benlik saygısı’nı oluşturur.

Benlik saygısı Kişinin kendisini beğenmesi, kendi benliğine saygı duyması için üstün yetenekli olması gerekmez. Çünkü benlik saygısı kendini olduğundan aşağı ya da üstün görmeksizin kendinden memnun olma durumudur. Kendini değerli, olumlu, beğenilmeye değer kılmaktır.

Özgüven Yeterlilik duygusu, kişisel amaçlara ulaşıldığında ya da ilerleme gösterdiğini fark ettiğinde artar. Ancak yeterlilik duygusu duruma özgüdür. Kaygı ortaya çıkarıcı durumlarda, sporcular kontrol hissini devam ettirebilmeleri için, kaygının azaltılması ve güvenin yükseltilmesi ile ilgili stratejiler geliştirmelidirler.

Geçmiş performans başarıları, elit sporcularda yetkinlik beklentisinin önemli kaynağını oluştururlar. Yetkinlik beklentisi en iyi şekilde hedef belirleme işlemleriyle arttırılabilir. Zorlu fiziksel antrenmanla başa çıkma, sporcunun önemli bir yetkinlik beklentisi kaynağı olabilir.

Üst düzeyde antrenörler, özgüven konusunda model olmalı ve sporcuların güvenlerini yükseltmelerine yardımcı olmak için günlük imgeleme çalışmalarını daha sık vurgulamalıdır. Elit sporcular, olumlu kendi kendine konuşma ve bilişsel tekrardan yapılanma aracılığıyla, kendilerine olan güvenlerini koruyabilirler.

SPOR YAPANLARIN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİ Spor yapan bireyleri, spor yapmayan bireylere göre karşılaştırdığımızda; Kararlı Dışa dönük Rekabetçi Baskın Kendine güven Başarıya odaklı Ruh sağlığı yerinde Otoriter Sabırlı Benlik saygısı yüksek

Elit sporcu olmak Özel bir kişilik yapısı gerektirir. (Elit sporcu kavramı ile ulusal ya da uluslar arası başarılara sahip sporcular anlatılır. )

Sporun bireye etkisi hem ruhsal hem de bedenseldir Sporun bireye etkisi hem ruhsal hem de bedenseldir. Bu etkiler antrenman ve yarışmada farklılık gösterir. Sporcu kendine düşman bir ortam içinde yarışır.

KİŞİLİĞİN SPORTİF PERFORMANS ÜZERİNE ETKİLERİ Sporcu her türlü engellemelere (rakip, seyirci, hava ve saha koşullarına ve hakemin yanlı tutumuna) rağmen, amaçladığı performansı sağlayabilmek için, bedensel ve ruhsal kapasitesini sonuna kadar zorlamak zorundadır Gerekli antremanları yapmalı ve fedarkarlıklara katlanmalıdır

SPORUN KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNE ETKİLERİ Gelişmiş bir kas ve iskelet yapısı sağlar. Yüksek bir kondisyon ve motor beceri kazandırır. Karakteri şekillendirir. (sabır,irade,cesaret vb.) Saldırganlık dürtülerin doğal yolla ve sosyal kurallara uygun olarak boşalmasını sağlar. Takım sporları iş birliği yapmayı,bireysel sporlar kişisel disiplini geliştirir.

Spor dallarına göre kişilik özellikleri Örneğin tenisciler ve yüzücüler genellikle dışa dönük kişilik özellikleri gösterirken, içlerinden en başarıları içe dönük olanlarıdır. Güreşçilerin genel olarak sert mizaçlı, güvenli oldukları bulunmuşken; atletlerin daha sinirli, fakat olumlu toplumsal özelliklere sahip oldukları bulunmuştur.

Elit sporcuların ortalama sporculardan ayrılması ZİHİNSEL SAĞLIK MODELİ Başarılı sporcular daha olumlu bir zihinsel sağlık durumuna sahiptir Başarılı sporcularda ruh sağlığı ile ilgili ölçeklerin alt gruplarından canlılık ve dışa dönüklülük yüksek olarak görülmektedir

AYSBERG PROFİLİ Bu ruh hali buz dağına benzer bir durumdur ve bu nedenle genellikle buzdağı yani aysberg profili olarak adlandırılır.

Bu ölçeğin güreşçilere uygulandığı bir çalışmada, altı alt ölçekten alınan puanların profili başarılı olanlarda bir aysbergi andırırken, başarısız olanlarda görece daha düz bir profil elde edilmiştir. Benzer bulgular buz hokeycileri,orta mesafe koşucuları ve voleybolcularla yapılan çalışmalarda da bulunmuştur.

Elit Sporcuların Ruh Halinde Ortalama Sporculara Göre Daha Az Görülen Durumlar: Gerginlik Depresyon Öfke Yorgunluk Ve daha yüksek olan : Kuvvet

Sporda başarı tekerleği yetenek Sosyal destek ekipman zihin eğitim çevre Yapı Anatomi

Sporda kişiliğin değerlendirilmesi Sporda kişilik yapısının değerlendirilmesi için çeşitli testler ve ölçekler kullanılır. Bunlar tümüyle geçerli bilgiler vermese de, sporcunun kişiliği ile ilgili bazı bilgiler sağlamaktadır. Görüşme ve derecelendirme ölçekleri İlgi testleri Kişilik ölçekleri Projektif testler

Antrenörün etkisi Antrenör, sporcunun kişilik yapısında olumlu ya da olumsuz bazı değişikliklere neden olur. Eğer antrenör kişilik ve kişiliğin değerlendirmesi konusunda yeterli bilgi ve birikime sahip ise sporcuyu, başarıya ulaşması için yüksek bir performansa zorlayabilir.

Mutlak güçlendirmeyle gurur ve kendinden memnuniyeti artırmak Sporcunun Belirli Bir Hedefe Ulaşması İçin Antrenör Ne Yapabilir? Mutlak güçlendirmeyle gurur ve kendinden memnuniyeti artırmak Hedeflerin ulaşılabilir olmasını sağlamak Antremanların belirli bir program çerçevesi içinde yapılmasını sağlamak Araya farklı aktiviteler yerleştirmek Örnek olarak cirit atma dalıyla ilgilenen bir sporcu sadece ciritle çalışmamalı, belirli bir programla ciritle uygulama ve teknik çalışma yaptıktan sonra yüzme basketbol tenis vb. spor branşlarıyla da ilgilenmelidir. Sporcunun farklı etkinlikler gerçekleştirmesi beyin cimnastiği ve farklı kas gruplarını çalıştırmayı sağlar. Bu da sporcuyu hedefine bir adım daha yaklaştırır.

Sporcunun Belirli Bir Hedefe Ulaşması İçin Antrenör Ne Yapabilir? En azından bazı durumlarda başarı sağlamasını garantilemek ve daha sonra yavaş yavaş ilerleme doğrultusunda zorlukları arttırmak Verilen görevlerin meydan okuyucu olmasını sağlamak Sporcunun başarılı olacağına dair kendisinden emin olmasını sağlamak Başarı konusunda içsel motivasyona sahip olmasını sağlamak

Sporcunun hatalarını ve yanlışlarını önlemek için Antrenör Ne Yapabilir? Sporcunun başarısızlık olasılığı endişesini azaltmaya çalışmak Sporcunun yetenekleri hakkında değil, çabası hakkında geribildirimde bulunmak Başarısızlığın öngörüldüğü durumlarda sporcunun bu durumdan kaçınmamasını sağlamak ve yapabileceğine dair motive etmek