Borç R. Hakan ÖZYILDIZ www.hozyildiz.com www.hakanozyildiz.com hakanozyildiz@gmail.com

Borç / Özlü sözler Borcunuz var mı? Neden borçlusunuz? (Konut, otomobil, tüketim, eğitim, sağlık için) Yoksa; Borç yiğidin kamçısıdır, Borç yiyen kesesinden yer, Borç alan emir alır, Devletin malı deniz yemeyen domuz, (Sunumun hazırlanmasında; Wolfgang Streeck’ın «Satın alınan Zaman» ve David Graeber’ın «Borç» kitaplarından yararlanılmıştır.) www.hakanozyildiz.com

Borçlanmanın kısa tarihi Borçların tarihi beş bin yıl öncesine kadar gider. Mezopotamya faizle borç para verme uygulamasının ilk icat edildiği yerdir. (Bazı teologlara göre peygamberlerin çoğunun bu topraklara gelmesinin bir nedeni de budur) Borç köleleri vardı. Tapınaklardan borç alıp zamanında geri ödeyemeyenler ödeme yapana kadar köle olarak çalışıyorlardı. Dolayısıyla borcun tarihi, kaçınılmaz olarak paranın tarihidir. Kapitalist modernitenin en gizemli kurumu olan para, istikrarı bozma potansiyeline sahip toplumsal çatışmaların yatıştırılması için kullanıldı; ilkin enflasyon aracılığıyla, ardından devlet borcuyla, onun ardından özel borç piyasalarının genişlemesiyle ve en sonunda da – günümüzde – devlet ve banka borçlarının merkez bankaları üzerinden satın alınmasıyla. Amerika’yı kuranların büyük ölçüde borçlular olduğu ve ülkelerinden kaçtığı iddia edilir. www.hakanozyildiz.com

Devam «Bütün modern ulus-devletler açık bütçe harcamalarına dayanarak inşa edilmiştir. Borç uluslararası politikaların temel unsurları haline geldi.» Himalaya’ların doğu bölgesinde yaşayan bir halk, yüzyıllar önce şu andaki mülk sahibi kast tarafından yenilgiye uğratılmış bir halkın soyundan geldikleri için «kaybedenler» diye adlandırılan alt seviyede bir kasta daimi borçluluğu yaşatıyorlarmış. Savaşlardan sonra galipler hep tazminat talep ettiler. Mağlupları borçlandırdılar. I. Dünya Savaşından sonra Almanya, 1990 İşgalinden sonra Saddam Kuveyt’ten alacağı olduğunu iddia ediyordu, Lozan’da en büyük kavga kapitülasyonlar ve Osmanlı borçları yüzünden çıkıyor. www.hakanozyildiz.com

Devlet ve bütçe Devlet savunma, emniyet, adalet, sağlık ve eğitim için kural koymalı, kurumlar kurmalıdır. (Kamu malı, hizmetten yararlanma karşılığı fiyatlama sorunu vb) Bu amaçla harcama yapması kaçınılmazdır. Sorun harcamalar nasıl karşılanacaktır? Vergi gelirleri kadar harcama yapılacaksa ne ala. (Vergi sadece fethedilen yerlerin halkından alınırsa ne olacak?) Vergi devletinden borç devletine dönüşüm. Yani giderlerinin büyük bir kısmının vergiler yerine borçlanma ile karşılayan ve bunun sonucunda oluşan borç dağının finansmanı için gelirlerinin giderek artan bir bölümünü harcamak zorunda kalan devlete dönüşmek. www.hakanozyildiz.com

Vergi mi borç mu? Ama gelirlerden fazla harcanacaksa o zaman bir yerden borç alınması zorunlu olacaktır. İç piyasalardan (tasarruflar yeterliyse sorun yok) Dış piyasalardan Buna bağlı olarak, özellikle 1980’li yıllardan sonra dünyada borç piyasalarının düzenlenmesine hız verildi. (Aynı dönemde Türkiye’de faizlerin serbest bırakılması -1983?, sermaye hareketlerinin serbestleştirilmesi -1989) Piyasa kendi başına yeterli değilse, Adam Smith’in «tanrının görünmez eli» her şeyi düzenlemeye yetmeyecekse devlet müdahalesi olacak demektir. www.hakanozyildiz.com

Borç sorun çözmez aksine artırır Geri ödeme zamanı gelince harcamalar azalır … Düşen büyüme oranı, Yüksek faiz ödemeleri gelir dağılımını bozar … artan eşitsizlik, Ekonomi sarmala girer … yükselen toplam borç, Altın standardının 1970’lerde kaldırılmasından sonra, 2000’li yıllarda dünyada serbestçe basılmış paraya boğulması, hem halihazırdaki kapitalizmin finansallaşmasının hem de buna eşlik eden artan gelir eşitsizliğindeki artışa neden oldu. www.hakanozyildiz.com

Borç gelecek nesillerin gelirlerine el koymaktır Enflasyon gibi kamu borçlanması da hükümetlere, esasen henüz mevcut olmayan finansal kaynakları sosyal çatışmaların yatıştırılması için kullanma olanağı sağlar. Bu durumda söz konusu olan, önce yurttaşlar tarafından üretilip ardından devlet tarafından vergiler yoluyla toplanması gereken kaynaklardır. www.hakanozyildiz.com

Son yıllarda sorun sadece kamuda değil «Özelleştirilmiş Keynesçilik» politik ekonominin dağıtacağı kaynak stokunun genişletmeye yönelik dönük bir mekanizma olarak kamu borcunun yerine özel borçlanmayı geçirir. 2008 sonrası dönemde büyük merkez bankaları (FED, ECB, BoE, BoJ) ortalığa döviz saçtılar. Ucuz kaynağı gören yükselen piyasa ekonomileri, bolca borçlanıp ithalata dayalı tüketime başladılar. Bir tür tuzağa düştüler. www.hakanozyildiz.com