ÖRTÜCÜ HIZI (OBTÜRATÖR, ENSTANTANE) NEDİR?

İyi fotoğraf çekebilmek için, gerekli miktarda ışığın gerekli sürede filme ya da sensöre gelmesi gerekmektedir. Nasıl ki, objektiften içeri geçen ışığın ne miktarda film ya da sensör yüzeyine geleceğini diyafram kontrol ediyorsa, aynı ışığın film yüzeyinde ne kadar süre ile kalacağını örtücü hızı kontrol eder.

Fotoğrafçılığın ilk yirmi yılında, örtücüler makinenin gereksiz bir parçasıydı. Pozlamalar o kadar uzundu ki, fotoğrafçılar objektifin kapağını açar (lens çap), pozlamayı saatle ölçer ve objektifi tekrar elle kapatırlardı. Zamanla objektifler daha geniş diyafram açıklıklarında, filmler ise daha yüksek asa'larda üretilmeye başladı.

Dolayısıyla pozlama süreleri saniyelere ve saliselere indi Dolayısıyla pozlama süreleri saniyelere ve saliselere indi. Tüm bu gelişmeler, zamanı kontrol etmek için bazı mekanik aletlerin yapımım gerektirdi. Genellikle filmin ya da sensörün ışığın etkisine bırakıldığı süre, saniyenin kesirleri ile ölçülür. Özellikle, hareketli konuların fotoğraflarının çekilmesinde bu çok önemlidir.

Hareketli konuların fotoğraflarının çekiminde, örtücüden geçen ışığın süresi, yani örtücünün açık kalış süresi saniyenin kesirleri olarak ayarlanmazsa, konu örtücünün açık kaldığı sürece hareket edeceğinden film ya da sensor üzerinde bu hareketler flu görüntüler olarak saptanacaktır.

İşte konudan yansıyan ışınların, fotoğrafta hareketi belli etmeyecek şekilde ve duyarlı film üzerine etki edebilecek bir süre içinde fotoğraf makinesine girmesini sağlayan mekanizmaya örtücü hızı (obturator) denir.

En yaygın örtücü sistemi mercek üzerine takılan bir kutu içindeki küçük yuvarlak (Rollerblind) bir levha idi. Örtücüyü çalıştıracak enerji, bir telin gerilmesiyle sağlanmıştı. l880'lerle birlikte mekanik yaprak örtücüler objektif ve fotoğraf makinelerinin gövdelerine yerleştirilmeye başlandı.

Bugün çeşitli tip örtücüler, ışığın saniyenin 1/8000'e kadar kısa bir zaman parçası içinde filme ya da sensöre aktarılmasını sağlayacak yapıda yapılmaktadır. Örtücülerin bu hızları da diyafram açıklıklarında olduğu gibi belirli ve standart bir dizide toplanmıştır.

Objektifin ikinci ayar halkası veya fotoğraf makinesinin üstündeki bir düğmesi üzerinde göreceğiniz bu halkalar genellikle şu şekilde dizilmiştir.   1 - 1/2 - 1/4 - 1/8 - 1/15 - 1/30 - 1/60 - 1/125 - 1/250 - 1/500 - 1/1000 - 1/2000 - 1/4000 - 1/8000 - B - T

Örtücü hızlarında da, diyafram açıklıklarında olduğu gibi, bir önceki hız bir sonrakinin tam iki katıdır. Böylece dizide birbirini izleyen rakamlar birbirinin iki katıdır.

Fotoğraf makinelerinin örtücü hızı ayarı (T) harfine getirilip deklanşöre basıldığında, perdesi açılacağı için, film ya da sensor deklanşöre ikinci bir basışa kadar ışık alır. Bu şekilde fotoğraf makinelerinin perdesi saniyelerce bazen de dakikalarca açık tutulabilir. Özellikle gece fotoğraflarında bu mod kullanılır.

(B) harfi ise kısa poz vermeler içindir (B) harfi ise kısa poz vermeler içindir. Örtücü ayarı (B) harfine getirilip deklanşöre basıldığında perde açılır, film ya da sensor ışık alır ve deklanşör tekrar bırakıldığında ise perde kapanır. Böylece, filmin ya da sensörün ışık alma süreci biter. Yani film ya da sensör deklanşöre bastığınız sürece ışık alır.

ÖRTÜCÜ TİPLERİ Genel olarak örtücüler fotoğraf makinesinin tipine göre seçilirler.

MERCEK ARASI ÖRTÜCÜLER (Merkezi örtücüler) Birden fazla mercek elemanlı objektiflerde, merceklerin arasına yerleştirilmiş örtücüdür, örtücü direkt olarak iris diyaframı kumanda eder. Daha çok kompakt fotoğraf makinelerde ve teknik kamera objektiflerinde bulunur.

Mercek arası örtücüler aynı diyaframlarda olduğu gibi bir halka üzerine yerleştirilmiş ve birbiri üzerinde kayarak açılıp kapanabilen, 3 ile 5 metal plakadan oluşmuştur. Bu plakaların hareketi o şekilde ayarlanmıştır ki, bir nokta halinden yıldız veya köşegen şeklinde açılışa geçer ve kapanırken de bunun tamamen tersi olur.

Böylece film yüzeyinin her tarafına aynı miktarda ışığın düşmesi sağlanmış olur. Tipik mercekler arası diyafram tipi örtücülerin bir açılış ve kapanışları 2 ile 4 milisaniyedir.

Bu örtücülerin 1/500'den daha hızlı bir örtücü hızı ile yapılma şansı yoktur. Çünkü merkezden açılıp tekrar merkeze dönen yaprakçıklarda, hız arttıkça merkezin ışık alma oranı kenarlara göre daha fazla olacaktır. Aynı zamanda mekanik olarak yaprakçıkların bu hızda randımanı da düşmektedir.

PERDE ÖRTÜCÜLER Bu tip örtücüler, ortalarında çizgi şeklinde bir yarık bulunan bir perdedir ve bir silindirden diğer silindire sarılacak şekildedir. Perde duyarlı film yüzeyinin hemen önündedir.

Perdenin bir silindirden diğerine sarılışı çizgi şeklindeki yarığın, duyarlı film yüzeyi önünde bir kenardan diğer kenara doğru hareketini sağlar ve bu hareket ile duyarlı film yüzeyi gerekli ışığı alır. Perdenin bu hareketi aşağıdan yukarıya doğru olduğu gibi soldan sağa da olabilir.

Bu perdeler arasında kalan açıklık, örtücü aralığını oluşturur Bu perdeler arasında kalan açıklık, örtücü aralığını oluşturur. Filmin gerekli süre ile gerekli miktarda ışığın etkisi altında kalması bu iki perde arasındaki yarığın, bir kenardan diğer kenara doğru hareketi ile sağlanır.

Poz süresi, iki perde arasındaki yarığın genişliğine ve hareketin hızına bağlıdır. Bu tip örtücüler genellikle l saniyeden 1/8000'e kadar örtücü hızlarına sahiptir. Bazı tiplerde hareketi sağlayan yaya ilaveten, bir de dişli ilave edilmiştir.

Örtücüler kreatif amaçlı çekimlerde fotoğrafçıya büyük faydalar sağlarlar. Eğer çekilecek konu hareketli ise ve konu net bir şekilde çekilmek isteniyorsa 1/125, 1/250, 1/500 ve daha üst örtücü hızları kullanılmalıdır.

Bu amacı gerçekleştirmek için fotoğraf makinesi TV yani Time Value ya da bazı fotoğraf makinelerinde olduğu gibi S yani Shutter moduna alınmalıdır. Daha sonraki aşama, kullanmamız gereken hızı tespit ederek makineye uygulamaktır.

Örnek olarak 1/500 örtücü hızının seçildiğini düşünelim. Bu aşamadan sonra deklanşöre yarım basıldığında LCD ekran üzerindeki diyafram seçeneğinde bir diyafram rakamı görülecektir (örnek olarak 5,6).

Bu şu demektir: 1/500 örtücü hızı seçilmiştir Bu şu demektir: 1/500 örtücü hızı seçilmiştir. Fotoğraf makinesi bu hiza karşılık 5,6 diyaframı vermiştir. Eğer LCD ekran üzerindeki diyafram seçeneği yanıp sönerek ikaz veriyorsa o takdirde ortam ışığı bizim o konuyu 1/500 örtücü hızı ile çekemeyeceğimizi ikaz ediyor demektir.

Bu durumda daha küçük bir örtücü hızı seçilerek (1/125 gibi) uygun diyafram bulunmaya çalışılır ve çekim gerçekleştirilir.

Bu anlatIanlar son yıllarda yapılan ve kumanda paneli, LCD ekran üzerinde olan fotoğraf makineleri içindir. Örtücü hızı makine gövdesi üzerindeki çarktan kontrol edilen fotoğraf makinelerinde ise çarktan seçilen örtücü hızından sonra deklanşöre yarım basılır. Aynı anda vizör içindeki belirtilen diyafram, objektif üzerindeki diyafram çarkına uygulanarak çekim gerçekleştirilir.