NİCEL ARAŞTIRMALAR Doç. Dr. Ender DURUALP

ARAŞTIRMA MODELİ Araştırma modeli; araştırma amacına uygun ve ekonomik olarak, verilerin toplanması ve çözümlenmesi için gerekli koşulların düzenlenmesidir. İki temel yaklaşım vardır: Tarama Deneme (deneysel)

Tarama modelleri Geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeye amaçlayan yaklaşımdır. Herhangi bir şekilde etkileme ya da değiştirme söz konusu değildir. Araştırmacı, nesne ya da bireyi doğrudan kendi inceleyebilir, önceden tutulmuş kayıtlara veya kaynak kişilere başvurarak elde ettiği dağınık verileri bütünleştirerek yorumlar.

İki temel sınırlılık vardır: Veri bulma Kontrol güçlüğü Geçmişteki bir olay, nesne ve bireylere ilişkin kayıt bulamayabilir. Hangi verilerin toplanacağına araştırmacı karar verse bile olası nedenlerin birden çok olabileceği ve kontrol etme olanağı bulunmadığı için alınan sonuç neden-sonuç ilişkisi biçiminde yorumlanamaz.

Özellikleri; Büyük bir topluluğun belli bir konu ile ilgili görüşlerinin veya özelliklerinin betimlenmesi amacıyla topluluğu temsil edebilecek bir parçası seçilir. (evrenden örneklem seçilmesi) Araştırma kişilere yöneltilen sorulara verilen cevapları içerir. Veriler evrenden değil örneklemden toplanır.

Türleri Genel tarama modelleri (tekil ya da ilişkisel taramalar) Örnek olay taramaları

Genel tarama modelleri: Çok sayıda elemandan oluşan bir evrende, evren hakkında genel bir yargıya varmak amacı ile, evrenin tümü ya da ondan alınacak bir örneklem üzerinde yapılan taramadır. Örnek; beslenme alışkanlıklarının belirlenmesi, boş zaman alışkanlıklarının belirlenmesi vb. İzleme yaklaşımı: Dil gelişiminin belirlenmesinde az sayıda çocuğun doğumdan başlanarak yedi yaşına kadar belli aralıklarla gözlenmesidir. Öğrencilerin mezun olduktan sonra meslek yaşamlarının incelenmesi vb. Kesit alma yaklaşımı: Evreni temsil ettiği kabul edilen, birbirinden ayrı gruplar üzerinde ve bir anda yapılacak gözlemlerle belirlenmeye çalışılır. Dil gelişiminin belirlenmesinde her yaş diliminden temsil edebilecek sayıda çocuk belirlenerek dil gelişimi belirlenmeye çalışılır.

Tekil tarama modeli araştırmalarında daha çok betimsel istatistikler kullanılır. Ortalama, medyan, mod, standart sapma, değişkenlik, frekans, normal dağılım, oran, yüzde vb. kavramları bilip uygulayabilir. İlişkisel tarama modelleri, iki ya da daha çok değişken arasında birlikte değişim varlığını veya derecesini belirlemeyi amaçlayan araştırma modelidir. Koralasyon ve karşılaştırma yolu ile iki tür çözümleme yapılır. Sosyo-ekonomik düzey ile çocuk sayısı, sigara içme ile doğum kilosu, eğitim düzeyi ile empati düzeyi, zeka ile akademik başarı vb.

İlişki arama sonucunda; üç durum ortaya çıkar. İki değişken arasında sistemli bir ilişki yoktur. Korelasyon katsayısı sıfır ya da sıfıra yakın değer alır. Değişkenler doğru orantılıdır. İşareti (+) Değişkenler ters orantılıdır. İşareti (-)

Karşılaştırma yolu ile ilişki belirlemede ise en az iki değişken vardır. Örneğin çocukların zeka düzeyleri ölçüldükten sonra aldıkları puanlara göre düşük-orta-yüksek gruplara ayrılır. Sonra gruplara göre okul başarı puanlarına bakılır. Zeka düzeyleri ile okul başarı puanları birbirinden farklı ise zeka düzeyi ile okul başarısı arasında bir ilişki olduğu söylenir. Araştırmacının değişkenlik çözümlemesi (F), t testi, χ2 gibi parametrik ve nonparametrik istatistiksel yöntemleri bilmesi gerekir.

Örnek olay tarama modeli: Evrendeki belli bir ünitenin (birey, aile, okul, hastane vb.) derinliğine ve genişliğine, kendisini ve çevresi ile olan ilişkilerini belirleyerek, o ünite hakkında bir yargıya varmayı amaçlayan tarama modelidir. Bir öğrencinin başarısızlık nedenlerini araştıran bir psikolog, öğrencinin notlarını, ilişkilerini, aile durumunu, sağlığını, beslenmesini, çalışma alışkanlıklarını vb. değişkenleri gözler. Büyük ölçüde nitelik araştırmalarıdır. Çoğu zaman istatistiksel çözümlemelere olanak vermez. Verileri yorumlama güçtür.

Deneme modelleri Neden-sonuç ilişkisini belirlemeye çalışmak amacı ile, doğrudan araştırmacının kontrolü altında, gözlemlemek istenen verilerin üretildiği araştırma modelidir. Tarama modelleri ile var olan durum gözlenirken, deneme modelinde gözlenmek istenenlerin araştırmacı tarafından üretilmesi söz konusudur. Genellikle amaçlar, hipotez şeklinde ifade edilir. Böylece olayların olası nedenlerine ilişkin yargılar sınanmış olur.

Deneme modeli ile yapılan araştırmada mutlaka bir karşılaştırma vardır Deneme modeli ile yapılan araştırmada mutlaka bir karşılaştırma vardır. Bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkeni etkilemesi, kontrollü koşullarda sistemli değişiklikler yapılması ve sonuçlarının izlenmesi ile olur.

Bir araştırmanın deneme sayılabilmesi için; Araştırmacı, değişkenleri değiştirebilmeli Değiştirmeler kontrollü olmalı Değişimlerin etkisini gözleyebilmesi gerekir.

Değişkenler ve kategorileri Her denemede bağımsız, bağımlı ve kontrol değişkenlerinden oluşan bir deneme düzeni söz konusudur. Bağımsız değişken, denenen değişken “neden”; Bağımlı değişken “sonuç” Kontrol değişkenleri ise bağımlı değişkeni etkileme olasılığı bulunan “öteki olası nedenler”dir. Örnek: Desende bağımlı değişken altı yaş çocuklarının sosyal uyum ve beceri düzeyleri, bağımsız değişken ise çocukların sosyal uyum ve becerileri üzerine etkisi incelenen “Oyun Temelli Sosyal Beceri Eğitimi Programı”dır.

Simgesi ÖN TEST SON TEST KALICILIK TESTİ DG R O1 X O3 O5 KG R O2 O4 Bu desende semboller; DG: Deney grubunu, KG: Kontrol grubunu, R: Deneklerin gruplara yansız atandığını, Q1 - Q3 ve Q5: Deney grubunun ön test, son test ve kalıcılık testi ölçümlerini, X: Deney grubundaki çocuklara uygulanan Oyun Temelli Sosyal Beceri Eğitimi Programını Q2 ve Q4: Kontrol grubunun ön test ve son test ölçümlerini Q1-Q5: Sosyal Uyum ve Beceri Ölçeği ve Sosyal Beceri Ölçeği ölçümlerini göstermektedir (Büyüköztürk 2008).

Türleri Deneme öncesi modeller: gerçek anlamda deneme niteliği taşımazlar. Amaç, diğer modellerin iyi anlaşılmasını sağlamaktır. Gerçek deneme modelleri: Bilimsel değeri en yüksek olandır. Birden çok grup kullanılır ve gruplar yansız atanır. Yarı deneme modelleri: Gerçek deneme modellerinin gerektirdiği kontrollerin sağlanamadığı durumlarda kullanılır. Örneğin; öntest-sontest ayrı örnek grupla yapılan model

Kaynaklar Büyüköztürk, Ş., Kılıç-Çakmak, E., Akgün, Ö.E., Karadeniz, Ş. ve Demirel, F. (2014). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. 16 baskı. Ankara: Pegem Akademi. Karasar, N. (2011). Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Akademik.