Barış Çalışmaları: Arabuluculuk 05 Barış Çalışmaları: Arabuluculuk (E)Tuğg.Doç.Dr. Oktay Bingöl Bu sunumda yer alan hususların tüm sorumluluğu yazara ait olup MSE ve üyelerini bağlamaz. Bu belgenin her hakkı , 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu esasları çerçevesinde MSE’ye aittir. Alıntılarda http://merkezstrateji.com/ uzantısının verilmesi, belgenin tamamına ulaşılabilmesi için zorunlu tutulmuştur

Görüşme/Müzakerede Üçüncü Taraf Yardımı Üçüncü taraf; çatışmayla ve çatışmanın taraflarıyla doğrudan ve dolaylı ilişkisi/çıkarı olmayan bir kişi, grup, kurum, devlettir. Üçüncü taraf, görüşme/müzakerelere başkanlık etmek veya kolaylaştırmakta etkili olabilir. Özellikle uzun dönemli ve tıkanmış çatışmalarda yeni bir bakış açısı ve taze kan faydalı olur. İki önemli soru cevaplanmalıdır. 1) Üçüncü tarafa ihtiyaç duyuyor muyuz? 2) Üçüncü taraf kim olmalıdır?

Çatışmaların Çözümünde Diyalog Yöntemleri Track 1 Diplomasi : Yüksek seviyeli askeri ve sivil yetkililer arasındaki resmi görüşmeler. Ateşkes, barış görüşmeleri, anlaşmalar için görüşmeler Track 2 Diplomasi : İlişki kurmayı ve yaratıcılığı amaçlayan ve resmi görüşmelere yardımcı olabilecek resmi olmayan diyalog ve problem çözme çalışmaları. Aktörler; akademisyenler, kanaat önderleri, NGO’lar. Track 1.5 Diplomasi: Resmi ve gayri resmi aktörler tarafından bir arada yapılan çalışmalar.

Çatışmaların Çözümünde Diyalog Yöntemleri Track 3 Diplomasi: Çatışan toplumlara arasında diyalog başlatmak için kişiler ve çeşitli gruplara arasında yürütülen faaliyetler. Toplumlar arası sportif, kültürel, siyasi, vs. ortak faaliyetler bu gruba girer. Ortak çalıştaylar, sempozyumlar. vs Multitrack Diplomasi: Bir anda bir çok boyutta çalışma yapmak.

Görüşme/Müzakerede Üçüncü Taraf Yardımı Hakemlik (Arbitration) (1. track) Güç kullanarak arabuluculuk (Power mediation) (1. track) Saf arabuluculuk (Pure mediation) (2.track) Uzlaştırma (Conciliation) (2. track) Kolaylaştırma (Faciliation) (2. track)

Hakemlik (Artibration) Hakem, tarafları ve iddialarını dinler, araştırma yapar, adaletli ve tarafsız şekilde karar verir. Dolayısıyla çözüm üçüncü taraftan, dışarıdan gelir. Çatışan taraflar karara uymak zorundadır. Taraflar hakem kararına uyduklarında ödül, uymadıklarında ceza alırlar. Hakemlik için tarafların anlaşması gerekir. 1) Anlaşmalarda öngörülmesi 2) Anlaşmazlık çıktıktan sonra sözleşme yapılması.

Hakemlik (Artibration) İsteğe bağlı ve zorunlu hakemlik yukarıdaki iki durumda çıkar. Hakemlik mahkemeleri Kurulu mahkemeler: Uluslararası Adalet Divanı, Uluslararası Deniz Hukuku Mahkemesi vs. Geçici mahkemeler

Arabuluculuk (Mediation) Arabuluculuk; bir çatışma, anlaşmazlık ve görüşmede çatışma ile ilgisi olmayan, güvenilir, tarafsız ve önyargısız olan üçüncü tarafın yardımı olarak tanımlanmaktadır. Arabuluculuk işini yapan ise “Arabulucu” (Mediator) olarak adlandırılmaktadır. İki çeşidi vardır: saf arabuluculuk, güç kullanılarak arabuluculuk.

Arabuluculuk Güç kullanılarak yapılan arabuluculukta, havuç ve sopa ya da ödül ve ceza yaklaşımı öne çıkar. 1978’de Camp David’de Jimmy Carter (Filistin sorunu üzerine Mısır-İsrail müzakereleri, Enver Sedat, Menahem Begin) 1994’te Bosna’da Richard Holbrooke (Dayton Anlaşması) İran-Irak savaşında BM Özel Temsilcisi

Arabuluculuğun önemli özellikleri Güvenilir olma, Doğruluk ve onur, İstek ve kararlılık, İletişim, Açıklık, Sabır, Çatışmaya taraf olmama, Çatışma bölgesinden olmama özellikleri ile başlangıçtan itibaren güven ortamı yaratmaya gayret etmelidir.

Arabuluculuk ve Güven En önemli özellik güvendir. Doğal arabulucular din adamları ve toplumdaki yaşlı ve ileri gelenler olmuştur. İnsanlar bu şahıslara güvenmiştir. Arabulucu güvenin kaybolduğu; yanlış anlaşılmaların, anlaşmazlık, uyuşmazlık ve çatışmanın olduğu durumlarda araya girer. Eğer çatışmanın tarafları güveni kaybetmeselerdi bir şekilde çözüme ulaşırlardı. Bu nedenle arabulucuya güvenmek olmazsa olmaz bir koşuldur.

Arabuluculuk ve İkna İkna kabiliyeti Arabulucu; siyasetçi, kanaat önderi, ileri gelen, akil adam olarak farkında olmaksızın etkiler; bilerek ancak, baskı yapmaksızın ve maniple etmeksizin ikna eder. Manipülasyon iki türlü olabilir; Olumlu ve olumsuz. Olumsuz manipülasyon çatışmadan çıkar sağlayan tarafından, olumlu ise çatışmaya çözüm bulmak için tarafların yararına yapılır.

Arabuluculuk ve İkna Olumlu manipülasyon çatışmanın tırmanmasını önlemek ya da görüşmelerin tıkanmasına fırsat vermemek için önemlidir. İkna; bilinçli ve istekli niyetli bir faaliyettir. Etkileme ise bir iletişim faaliyetinin sonucudur, genellikle açık bir niyet taşımaz. Etkili bir iletişimci iyi bir iknacı olmayabilir. İkna için daha fazla bilgiye sahip olmak ve diğerlerinden daha anlayışlı olmak gerekir. İkna edilenler ise işbirliğine açık olur.

Arabuluculuğun Klasik Rolü Arabulucu, süreçte yetenek ve bilgisini tarafların hizmetine sunan kişidir. Taraflar arabulucunun yeteneklerini kabul ettiklerinden doğal olarak otorite sahibidir. Ancak bu güç sahibi olma ve onu kullanma anlamında değildir.

Arabuluculuğun Klasik Rolü Arabulucunun gücü bir hakemin gücünden farklıdır. Bir hakem, sonuçlar üzerine karar verir ve verilen karar bağlayıcıdır. Arabulucu ise karar alma yetkisine sahip değildir. Aslında bu durum arabuluculuğun hassas tarafıdır. Arabulucu zaman zaman tarafların birbirlerine karşı yanlış bilgiler verip aldatma ve kandırmaya çalışmalarına karşı her an tetikte olmalıdır.

Geleneksel Arabuluculuğun Hedefleri Taraflar arasında bilgi paylaşımın mümkün kılacak şekilde güven ve işbirliği ortama yaratmak, iletişimi geliştirmek, Tarafları, düşüncelerinin dikkate alınacağına inandırmak, Taraflar arasındaki gerginlik ve çatışmayı azaltmak, Taraflara ilgili bilgiyi ve seçenekleri değerlendirmelerine yardımcı olmak, Kabul edilebilir ve eşit bir anlaşmaya ulaşmaya çalışmak

Arabuluculun Farklı Rolleri Kolaylaştırıcıdır (Facilitatör) Arabuluculuk sürecinin devamını sağlar, pozisyonların yumuşatılmasına yardım eder. Tarafları görüşmeye odaklandırır. Görüşme kanallarının açar; taraflar arasındaki diyalog herhangi bir nedenle kesildiğinde kolaylaştırıcı yeniden iletişim için devreye girer. Bilgileri anlaşılır hale getirir ve iletişim sağlar; taraflar konuşur ancak birbirlerini anlamazlarsa veya farklı algılara sahiplerse arabulucu tercüman ve iletişimci rolünü oynar.

Arabulucunun farklı rolleri Yeniden formüle edicidir; arabulucu bazen çatışmayı ve durumu tarafların kabul edebileceği şekilde yeniden formüle eder. Çıkarları ve pozisyonları farklılaştırıcıdır; taraflar kendi başlarına nadiren başlangıçtaki isteklerini değiştirirler. Arabulucular çıkarları ve pozisyonları farklılaştırabilir. Seçenek yaratıcıdır; arabulucu her zaman pasif değildir. Arabulucu bir fikrin satıcısı değil ancak değişik önerilerin yaratıcısı olabilir. Gerçekliğin temsilcisi; tarafsızlıktan dolayı gerçekliği temsil eder. Maliyet ve fayda analizinin yapılacağı ortam hazırlar ve imkan sunar.

Johan Galtung ve Arabuluculuk Arabulucu yerine barış işçisi (peace worker) veya çatışma işçisi (conflict worker ) terimini tercih eder. Galtung’a göre arabulucu çatışma bölgesinin kültürünü bilmeden araya girmeli, içeriden ve taraflardan bilgi alarak sürece hazırlanmalıdır.

Johan Galtung ve Arabuluculuk Arabulucu bir diplomat gibidir. Farklı ülke ve bölgeleri, şehirleri sık sık ziyaret eder, derinliğine bilgi sahibi olmaya çalışır. Meraklı bir turist gibi her şeyi öğrenmeye çalışır. Aynı zamanda bir turist rehberi gibidir. Taraflara birbirlerinin kültür ve değerlerini sunar. Çatışma ortamlarında, benzer kültürlere sahip tarafların sanki çok farklı kültürden geliyor gibi hareket ettikleri yaygın görülen bir durumdur. Çatışmanın tarafı kadar arabulucusu olmalıdır.

Johan Galtung ve Arabuluculuk Galtung’a göre arabulucu aşağıdaki soruları sormalı ve cevap bulmalıdır. Motivasyon: Bu işi neden yapıyorum. Onlar için mi? Kendim için mi? Terfi için mi? Şöhret, itibar ve deneyim kazanmak mı? Genel Bilgi: Çatışmayı ve yerel kültürü biliyor muyum? Özel Bilgi: Derin kültüre sahip miyim? Tarihsel ayrıntı, demografi, aşiret yapısı, geçmiş tramvalar, kişilerin özellikleri, grupların karakteri?

Johan Galtung ve Arabuluculuk Yetenekler: Yeterince açık ve anlaşılır mıyım? Diğerlerini anlayabilir miyim? Dinleyici miyim? Kendi düşüncelerimi empoze eden biri miyim? Espri yeteneğim var mı? İyimser miyim? Duygudaşlık: Önyargısız ve barışçı bir şekilde karşıdakileri anlar mıyım? Şiddetten kaçınma: Sözde davranışta ve eylemde şiddetten kaçınan biri miyim? Söylemlerim şiddet içerir mi? Kontrolümü kaybeder miyim?

Johan Galtung ve Arabuluculuk Yaratıcılık: Çatışmadan çıkarak olumlu bir gelecek yaratılmasına yardım edebilir miyim? Orijinal ve farklı çözümler bulabilir miyim? Şefkat: Diğerlerinin acılarına karşı hassas mıyım? Yoksa bu sadece iş mi? Kararlılık: Her koşula karşın kararlı mıyım? Süreç: Bunun bir süreç olduğunun farkında mıyım? Anlık başarısızlıklardan etkilenmeden devam edecek miyim?