GÜDÜLENME (MOTİVASYON)
MOTİVASYON Motivasyon “hareket etme” anlamındaki Latince “motive” sözcüğünden gelmektedir. Motivasyon, bir işi yapmak için içimizde duyduğumuz güçlü istektir. Motivasyon, öğrencilerin istenen görevleri yerine getirmeleri için, zaman ve çaba harcamaya ve becerilerini kullanmaya isteklilikleri ile ilgili bir kavramdır. Öğrencilerin motive olmamaları diye bir şey söz konusu değildir.
Motivasyon Kuramları Davranışçı Yaklaşım; Güdüler, şartlanma ve modelden öğrenme yollarıyla öğrenilmektedir. Güdülenmede davranışsal yaklaşımın etkililiği, büyük ölçüde pekiştiricilere bağlıdır. Davranışçı yaklaşımda organizma,pekiştirilen davranışları tekrar etme eğilimindedir. Bu nedenle pekiştireçler yoluyla bireyin davranışlarının biçimlendirilmesi mümkündür. Çocukların gösterdikleri doğru davranışlar karşısında ödüllendirilmesi, doğru davranış gösterme potansiyelini yükselmesini sağlar.
Bu yaklaşım dışsal güdülenmeye dayalı bir yaklaşımdır Bu yaklaşım dışsal güdülenmeye dayalı bir yaklaşımdır. Bu yaklaşıma getirilen ana eleştiri, dıştan güdülenmenin bireyin davranışları üzerine olan olumsuz etkileridir. Ayrıca diğer riskler, dışsal motivasyona bağımlılığı artırır, yanlış pekiştireç kullanımını sağlar, amaç ile araç yer değiştirir. Dıştan alınan ödüller, öğrenci davranışlarını yönlendirmeye başlayabilir. Öğrenciler, her davranışı bir ödül almak için yapmaya başlayabilirler. Bu nedenle bireyin içsel olarak kendisini pekiştirmesi ve yönlendirmesi tercih edilmelidir.
İnsancıl Yaklaşım; İnsanı zihinsel, duygusal ve sosyal faktörler içinde bir bütün olarak inceler ve bu faktörlerin öğrenme ve güdülenmeyi nasıl etkilediği üzerinde durur. ‘Aslında bütün insanlar güdülenmiştir. Kimse asla motivasyonsuz değildir. Bazen insanlar, bizim onların yapmasını tercih ettiğimiz şey için güdülenmemiş olabilirler, ancak onların tamamen motivasyonsuz olduğunu söylemek doğru olmayabilir.’ İfadesi insancıl psikoloji ilkesinin ana ilkesidir.
Bu yaklaşıma göre, bütün öğrenciler güdülenmiştir Bu yaklaşıma göre, bütün öğrenciler güdülenmiştir. Etkinlik esnasında yanındaki arkadaşıyla konuşan bir öğrenci de güdülenmiştir, ancak onun güdülenmesi etkinliğe ilişkin değil, etkinlik dışı etkenlere ilişkindir
Bilimsel Yaklaşım; Bilişsel yaklaşım, davranışçı yaklaşıma bir tepki olarak gelişmiştir. Davranışçı yaklaşımda, dışsal etkenler önemli görülürken, bilişsel yaklaşımda ise içsel etkenler önemlidir. Neden küçük çocuklar, bu kadar istekli bir şekilde çevrelerini sorgularlar? Neden bulmaca oyunları 4-5 yaşındaki çocukların zamanlarının büyük bir kısmını meşgul ediyor? Bilişsel yaklaşıma göre, düzeni ve dünya işlerini anlama ve denge kurabilme ihtiyacından dolayı güdüleniriz.
Etkinlik esnasında öğrencilerin içsel ihtiyaçlarını merak uyandırarak ilginç ve şaşırtıcı sorular sorarak harekete geçirmelidir. Ancak, bütün öğrencilerde içsel ihtiyaçların harekete geçirilmesi zordur. Çünkü, öğrencilerin beklentileri, amaçları, değerleri ve ihtiyaçları çok farklıdır. Bilişsel yaklaşım, öğrenciler arasındaki farklılıkları açıklamada öğretmene yardımcı olmaktadır. Bilişsel yaklaşıma göre güdülenme dünyayı anlamamızı, hayatımızı kontrol etmemizi ve kendimizi yönlendirmemizi sağlar.
Sosyal Öğrenme Kuramı; Bu yaklaşım, davranışçı ve bilişsel yaklaşımların özelliklerini içerdiği gibi kişisel faktörleri de içererek bu iki yaklaşıma yeni boyutlar ekler. Bu yaklaşıma göre, insanlar sadece dışsal uyarıcılardan etkilenmez. İçsel etkilerle de yönlendirilmelidir. Çevresel değişkenler ve bilişsel özellikler kadar öz-yeterlilik, bağımlılık, başarı, vb. özellikler de öğrencilerin davranışını etkiler. Davranışlar kişisel özelliklerin çevresel ve bilişsel özelliklerle etkileşimi sonucu ortaya çıkar.
Bu kurama göre insan davranışları, bilişsel, davranışsal ve çevresel faktörlerin karşılıklı etkileşimiyle gerçekleşmektedir. Öğrenmede hem içsel hem de dışsal motivasyon önemlidir. Sosyal öğrenme kuramına göre öğrenme için ne bir pekiştireç ne de doğrudan bir deneyim gereklidir. Bir gözlemci diğerlerinin davranışlarını gözlemleyerek öğrenebilir. Bireyin amaca ulaşma beklentisi, amacın birey için önem düzeyi ve bireyin yapılacak işe karşı tepkisi motivasyonu etkiler.
Motivasyon iki kategoride incelenir. İÇSEL VE DIŞSAL MOTİVASYON Çocuk öğrenmeye karşı içsel yada dışsal olarak iki farklı şekilde motive edilebilir; 1. İçsel Motivasyon: 2. Dışsal Motivasyon: Önemli olan öğretmenin DM ve İM dengeli kullanmasıdır.
1. İçsel Motivasyon: Kaynağı bireyin içinden gelen merak, ilgi, öğrenme ihtiyacı, yeterlik ve gelişme duygusudur. Öğretmen derse başlamadan önce kazandırılacak davranışları öğrenciye açıklar, bu davranışları geçmişteki anlamlı bir yaşantı ile ilişkilendirir ve öğretilecek konunun gelecekte öğrencilere ne gibi yararlar sağlayacağının söyler. Böylece içsel motivasyonu harekete geçirebilir.
Öğrenciler bir etkinliğe katılarak ihtiyaçlarının karşılanacağını anlarlarsa öğrenme etkinliğine yönelik olarak içten güdüleneceklerdir. Yani etkinlikler öğrencilerin ihtiyaçlarını açıkça karşılayan hedeflere ulaşmalarını sağlayacak şekilde düzenlenirse öğrenciler öğrenme etkinliklerine içten güdülenmiş olarak katılabilirler.
2. Dışsal Motivasyon: davranışın kendisini yapmak için değil, amaca ulaşmak için bir araç olduğundan dolayı meşgul olunan çok çeşitli davranışları içermektedir. Bir etkinliğin tamamlanması için öğrenciye, öğretmen ya da başka biri tarafından sağlanan ödüllerle oluşturulur. Öğretmenlerin sağladığı dışsal uyarıcılara bağlıdır; ödül, ceza, baskı, takdir (sözlü/ sözsüz), rica, sevilmek, kabul görmek olabilir.
Dışsal motivasyonu sağlayabilmek için, öğretmen öğrenciyi iyi tanımalıdır. Öğrencinin hangi ihtiyaçlarının karşılandığı, hangi ihtiyaçlarının karşılanmadığı bilinmelidir. Çünkü giderilmiş ihtiyaçların motive etme özelliği yoktur. Örneğin; sınıfımızı temiz tuttuğunuz taktirde istediğiniz oyuncakla oynayabilirsiniz. Öğretmeni “aferin” desin diye çocuğun dışına taşırmadan boyaması.
İÇSEL MOTİVASYONU SAĞLAMAK İÇİN NELER YAPILABİLİR? Öğrenciler için güvenli bir ortam hazırlanmalı. Etkinliklerde kazanılan bilgi ve beceriler yaşamla ilişkilendirilmeli, gelecekte öğrencilere ne gibi yararlar sağlayacağı söylenmeli. Öğretmen, gün içinde neler yapacaklarını çocuklara açıklamalı. Öğrenci bir problem durumuyla karşı karşıya bırakılmalı Sürprizler yoluyla öğrencilere bir ön uyarım sağlanmalı. Etkinlik sırasında ve sonunda geri bildirim sağlanmalı. Sınıfa ait olma duygusu geliştirmeli.
Bu sayede, çocuklar yaptıkları etkinliği içsel olarak anlamlandırırlar ve bu çalışma sırasında öğretmenin verdiği yönergeleri algılamak/ doğru bir şekilde yerine getirmek için çaba sarf ederler. Bu da çocukların motivasyonunu yükseltir.
DIŞSAL MOTİVASYONU SAĞLAMAK İÇİN NELER YAPILABİLİR? Her tür öğrenme çabası değerlendirilmelidir. Etkinlikler ilginç, anlamlı ve değerli olmalıdır. Çocuk başarabileceği konusunda yüreklendirilmelidir. Öğretmenin kullandığı jest ve mimikler önemlidir. Öğretmen, öğrencileri iyi tanımalıdır. Öğrencinin hangi ihtiyaçlarının karşılandığı, hangi ihtiyaçlarının karşılanmadığı bilinmelidir.
Çocukların öğrenmeye karşı içsel olarak güdülenmeleri önemlidir. ÇÜNKÜ; içsel olarak güdülenmeyle oluşan öğrenme dışsal güdülenmeyle oluşan öğrenmeden daha etkilidir.
Sınıf İçi Motivasyon Stratejileri Sınıf ortamında öğrencileri motive edebilmek için kullanılabilecek stratejiler altı başlık altında incelenebilir (Burden, 1999). 1. Öğrencilerin ilgilerini anlama, 2. Konunun kullanılabilirliğini açıklama, 3. Öğrencilerin başarı beklentisi oluşturmalarına yardımcı olma, 4. Etkinliği ilginç hale getirme, 5. Öğrencilerde istek uyandırma ve 6. Ödüller kullanma.
Öğrencilerin İlgilerini Anlayabilme İlk iş öğrencilerin merakını uyandırmak ve sürdürmektir. İlgi çekici etkinlikler hazırlamak (Öğrencilerde araştırma, keşfetme, merak duygusunu geliştirmek) Öğrencilerin ilgilerinin farkında olmak için; gözlem yapmak, açık diyalog kurmak, canlandırma, oyun ve drama gibi teknikleri verimli bir şekilde kullanmak gerekir. Bu etkinlikler öğrencileri motive eder, etkileşimi sağlar, olaylara değişik açılardan bakabilme yeterliği kazandırır ve öğrenme sürecine katılımı sağlar.
Konunun Kullanılabilirliğini Açıklama Öğrenciler için öğrenmeye değecek şeylerin öğretilmesine özen göstermek Konuyu, günlük hayatta kullanılacak bilgi ve becerilerle ilişkilendirmek ve anlatılan konunun okul içinde ve okul dışında öğrencilere nasıl yararlı olabileceğini anlatmak. Daha önceki öğrenilenlerle ilişkilendirmek.
ÖĞRENCİLERİN BAŞARI BEKLENTİSİ GELİŞTİRMELERİNE YARDIMCI OLMA Öğrencinin gösterdiği performans ile ilgili uygun, anında ve bilgilendirici geribildirim vermek. Etkili geribildirim yoluyla öğrencinin amaca dönük olarak kendi davranışlarını değerlendirmesine yardımcı olmak (Öğrencinin içsel motivasyonun artmasına katkı sağlamak) Başarıyı takdir etmek ve daha sonraki başarılara zemin hazırlamak.
etkinliği İlginç Hale Getirme Konuyu ilginç ve yeni yöntemlerle sunmak. Etkinliğin başında öğrencinin ilgisi çekildikten sonra, anlatma, gösteri, panel, grup çalışmaları, problem çözme, buluş yoluyla öğretme, rol oynama, gibi teknikler kullanarak öğrencinin ilgisinin devam etmesini sağlamak. İlgi çekici etkinlikler hazırlamak (Öğrencilerde araştırma, keşfetme, merak duygusunu geliştirmek) Alışılmadık etkinlikler aracılığıyla daha eğlenceli ve macera dolu bir ortam oluşturmak (Konuyu sosyal, araştırılabilir, maceracı ve katılımı sağlayacak şekilde planlamak)
Öğrencilerde İstek Uyandırma Model olma yoluyla, öğrencinin konuyu öğrenmeye, problem çözmeye ve düşünmeye istekli olmasını sağlamak Problemleri sesli düşünerek çözme yoluyla öğrencilerin öğretmenin konuya nasıl yaklaştığını görmelerini sağlamak Öğrencilerde istek uyandırabilmek için, konunun önemini vurgulamak Öğretmenin etkinliği sunuş şekli, vurgulamalar, davranışlar ve mimikler kullanarak konunun önemli olduğunu belirtmek
Ödül başarıdan performanstan çok çabaya bağlı olmalıdır. Ödüller Kullanma Uğraştırıcı bir işte başarıyı elde eden öğrenciye pozitif tepki (geribildirim) veya ödüller (materyal, özel ayrıcalıklar, takdir ve övgü belirten kelimeler) vermek. Ancak, ödül sınıfta sadece yüksek başarı gösterenlere değil, belli bir çaba gösterenlerin tümünün motive olması için verilmelidir. Ödül başarıdan performanstan çok çabaya bağlı olmalıdır.
MOTİVASYONU ARTIRMAK İÇİN ÖNERİLER Çocukların merak ve girişimciliği engellenmemelidir. Çocukların bireysel farklılıklarına duyarlı olun ve bireysel olarak onlarla ilgilenin. Etkinlikler ilginç, merak uyandırıcı ve şaşırtıcı olmalıdır. Çocuğun hatalı ve yanlış uygulamalarına verilen tepkilerde dikkatli olunmalıdır. Çocuklar yapılan etkinliklerin neler kazandıracağı konusunda haberdar edilmelidir. Birden fazla duyuya hitap eden düzenlemeler ve materyaller hazırlayın. Çocukların değerli hissetmelerini sağlayın. Çocuklara başarı duygusu ve hazzını tattırabilecek sınıf içi ve dışı etkinlikler tasarlayın. Başarısızlıktan korkulmaması gerektiğini vurgulayın. Çocuklara istek ve arzularını karşılayabilecek seçenekler sunun.
MOTİVASYONU ARTIRMAK İÇİN ÖNERİLER Çocuklara istenilen davranışları kazandırmak için yaptıklarınız ve söylediklerinizle model olun. Çocukların başarılarını, uygun sözcüklerle övün, başarısızlıkları vurgulamayın. Çocuklara önem verdiğinizi, onlarla ilgilendiğinizi, onların ne hissettiğini anlayabildiğinizi gösterin. Çocuklara karşı sıcak, dürüst ve destekleyici olun. Çocuklar arasında karşılaştırma ve yarışmayı en aza indirin ve çocuğun dikkatini kendi gelişimine odaklayın.
MOTİVASYONU ARTIRMAK İÇİN ÖNERİLER Etkinliğe ilginç, şaşırtıcı ve merak uyandırıcı sorular sorarak başlanmalı. Etkinlikler arasında kesitler olmamasına dikkat edilmeli. Bir etkinlikten diğerine geçiş sağlanmalıdır. Etkinliklerin sıralanmasında aktif ve durağan etkinlikler arasında denge kurulmasına dikkat edilmeli. Müze, tiyatro, doğa gezisi gibi etkinlikler yapılarak çocukların farklı ortamları görmesi sağlanmalı ve ilgilerinin farklılaşması sağlanmalı. Öğretmen beklentilerini açık bir şekilde belirtmeli.
MOTİVASYONU ARTIRMAK İÇİN ÖNERİLER Öğretmen, çocuklara sadece ihtiyaçları kadar yardım etmeli, onlarda kendine yeterlilik duygusunu geliştirmeli. Öğretmen güler yüzlü, sabırlı, tutarlı, sevecen, dürüst ve anlayışlı bir kişilik sergilemeli. Öğrencilerin özerklik ve bağımsızlık arayışları desteklenmeli.
MOTİVASYONU ARTIRMAK İÇİN ÖNERİLER İçsel güdülenmeyi geliştirmeye odaklanılmalı. Kuralları açıklayarak ve değişik alternatifler sunarak çocukların özgür iradelerini sürdürmeleri sağlanmalı. Çocuğa kendine benzeyen özellikleri olan, başarılı modeller gösterilmeli. Gerekli olduğu zaman dışsal pekiştireçler kullanılmalı. Çocuklar arasında karşılaştırma ve yarışmayı en aza indirme ve çocuğun dikkatini kendi gelişimine odaklama
MOTİVASYON EKSİKLİĞİ OLAN ÇOCUKLAR İÇİN NELER YAPILABİLİR Öğrencinin entelektüel kapasitesini ortaya koyan ve benlik saygısını geliştiren eğitici bir çevre yaratın. Öğrencilerin davranışlarına karşı duyarlı olun ve ona empatik yaklaşın. Etkinlikler planlanırken çocukların dikkat süreleri göz önünde bulundurulmalı. Çocuğun motivasyonunu arttırmak için aile de eğitim sürecine katılabilir. Beklentiler öğrencinin gelişim düzeyine uygun olarak planlanmalı.
MOTİVASYON EKSİKLİĞİ OLAN ÇOCUKLAR İÇİN NELER YAPILABİLİR Öğrencinize saygı duyun ve davranışlarınızla öğrenciye model olun. Öğrencinin davranışlarını, kişiliğinden ayırarak değerlendirin. Çocuklarla her günün sonunda yapılan etkinlikleri değerlendiriniz. Onları yaptıkları güzel davranışlardan dolayı övünüz. Farklı, ilgi çekici materyal ve etkinliklere yer vererek çocuğun ilgisini çekin. Çocuğun motivasyonunu arttırmak için aile de eğitim sürecine katılabilir. Öğrencinin başarı güdüsünü geliştirerek öğrenmenin etkinliğini arttırma. Öğrencinin başarı güdüsünü engelleyen davranışları değiştirme.
KAYNAKLAR Kendi Başına Düşünen Çocuklar Yetiştirmek, Elisa Medhus Duygusal Zeka Gelişimi, Kudret Eren Yavuz Preschool Classroom Management, Laverne Warner ve Sharon Anne Lynch A’dan Z’ye Pozitif Disiplin, Jane Nelson, Lynn Lot, Stephen Glenn Sınıf Yönetimi, Emin Karip Sınıf Yönetimi Dersi Notları, Prof.Dr. Çağlayan Dinçer