Veteriner Hekimlikte Kullanılan Tıbbi Bitkiler

Baldıran (Conium maculatum L.) Dağılım: Ülkemizde her yerde bulunur. Genellikle gölgeli ve rutubetli yerlerde bulunur. Anabileşenler: Koniin Etki: Nöro-muskuler kavşaklarda kolinerjik-nikotinik reseptörlerde uyarı geçişini yarışmalı şekilde engelleyerek çizgili kasları gevşetirler. İstenmeyen etkisi: Teratojenik etkilidir ve son derece zehirlidir Socrates baldıran otu zehiri (poison hemlock) ile zehirlenerek öldürüldü (M.Ö. 403).

Biberiye (Rosmarinus officinalis L.) Dağılım: İstanbul, Ege ve Akdeniz bölgelerinde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Ana bileşenler: Yaprak ve çiçeklerinde uçucu yağ (ökaliptol, limonen) vardır. Etki: Biberiye bitkisi ve yağı hem düz kaslarda hem de kalp kasında spazm çözücü etkilidir. Ağızdan karminatif etki oluşturur, romatizmal rahatsızlıklarda kullanılır İstenmeyen etki: Dermatit.

Binbirdelikotu (Hypericum perforatum L.) Diğer isimler: kantaronotu. Aile: Kılıçotugiller (Hypericaceae/Guttiferae) Dağılım: Ülkemizde yaygın şekilde bulunur. Ana bileşenler: hiperisin (flavonoid) Kullanılması: Yatıştırıcı (endişe giderici) , iştah açıcı, idrar ve balgam söktürücü, bulantı ve kusma kesici, ateş düşürücü ve sürgün önleyici kullanılır. Merhem şeklinde yara, ekzema, yanık, dış kulak ve meme hastalıklarında antiseptik

Böğürtlen (Rubus fruticosus L.) Dağılım: İzmir civarı, Marmara bölgesi, Doğu Karadeniz bölümünde sık rastlanır. Kullanılan kısım: Yaprakları, meyvesi ve çiçek tomurcukları kullanılır. Anabileşenler: Böğürtlen meyvesinde sitrik asit, pektin, şeker, müsilaj, antosiyan bulunur. Yapraklarda tanen, flavonoid (arbutin gibi), şekerler, vitamin C ve organik asitler (malik asit, okzalik asit, laktik asit gibi) vardır. Etki: Büzüştürücü, sürgün önleyici, basur, dişeti, bademcik ve boğaz yangılarında.

Büyüklabada (Rumex patentia L.) Diğer isim: Kuzukulağı Dağılım: İzmit, Bursa, Doğu Karadeniz bölümünde sık rastlanır. Kullanılan kısım: Kurutulmuş kökü ve yaprakları kullanılır. Anabileşenler: % 6-12 tanen vardır. Etki: Solunum sistemi, dolaşım sistemi ve MSS’ni uyarır, işetici ve kabız yapıcıdır.

Civanperçemi (Achillea millefolium L.) Diğer isimler: Arapsaçı, Binbiryaprakotu, Civanpençesi, Kandilçiçeği. Dağılım: Trabzon-Zigana dağında yetişir. Kullanılması: Veteriner hekimlikte 14 etkin maddeyi içeren bitkisel preparatı sığır, at, koyun, keçi ve domuzlarda kızgınlığa yol açmak için kullanılır.

Çamkatranı (Pix liquida) Tanım: Genellikle Sarı çam ağacının odunundan elde edilir. Dağılım: Sarı çam Kars-Sarıkamış çevresi ve Kuzey Anadolu dağlarında genellikle 1300-2400 m yüksekliklerde yetişir. Kullanılması: Dışarıdan ekzema gibi deri hastalıkları, dahilen idrar yolları ve kronik solunum yolları hastalıklarında antiseptik olarak kullanılır.

Çamsakızı (Terebintina) Diğer isimler: Terebentin, Terementi, Terementin, Terpentin. Türkiye’de Batı ve Güney Anadolu’da Kızılçam (Pinus brutia) isimli ağacın gövdesine V şeklinde yapılan yarıklardan elde edilir. Anabileşenler: Çamsakızının %70-90’ını oleoreçine, %10-30 kadarını da uçucu yağ (Oleum terebinthinae, Turpentin oil, Terementi esansı, Terementi ruhu, Neft yağı, Çam terementisi) oluşturur; yağ, oleoreçinenin damıtılması ve temizlenmesi ile hazırlanır. Kullanılması: Dahilen genellikle yağ veya yağını içeren preparatları balgam söktürücü, solunum sistemi ve idrar yolları antiseptiği; dışarıdan kas ve eklem ağrılarında ağrı kesici, deri ve tırnaklarda antiseptik, yara iyileşmesini hızlandırıcı olarak kullanılır. Çam (Pinus) türleri (P.pinaster, P.palustris, P.halepensis)

Çay (Camellia sinensis (L.) Kuntze) Diğer isimler: Thea sinensis L. Dağılım: Vatanı Çin’dir. Kuzey Anadolu sahillerinde (özellikle Rize) fazla yetiştirilir. Anabileşenler: Yapraklarda %10-20 tanenler, %2-4 kafein bulunur. Etki şekli: Kafein sAMP’ı parçalayan FDE etkinliğini engeller. Etkileri: En önemli özellikleri proteinleri, alkaloidleri (atropin, kokain, morfin, nikotin hariç) ve metalleri (antimon, arsenik, cıva hariç) çöktürmeleridir Kullanılması: Uyarıcı, idrar söktürücü ve sürgün önleyici olarak da kullanılır. Etkileşme: MSS’ni uyaran diğer bazı maddelerle (efedrin gibi) birlikte kullanmaktan kaçınmalıdır

Çemenotu (Trigonella foenum-graecum L.) Benzer türler: Türkiye’de çok sayıda Trigonella türü yetişir; Tanım: Sarı-beyaz çiçekli, yıllık bitkidir. Kullanılan kısım: Olgun meyvelerden elde edilen tohumlar kullanılır. Kullanılması: Şeker hastalığı, bağışıklığın düzenlenmesi, kanda lipid yükselmesi, bronşit, mide ülseri, hastalıklarda ve yaralarda iyileşmeyi hızlandırıcı olarak kullanılır.

Çöpleme (Helleborus niger L.) Anabileşenler: Hellebrin Kullanılması: Haricen, özellikle uyuz olmak üzere, antiparaziter olarak kullanılır.

Dalmaçya Pireotu (Pyrethrum cinerariaefolium (L.) Trevir.) Kullanılan kısım: Kurutulmuş çiçekleri kullanılır; Anabileşenler: Çiçek başlarında monoterpen yapılı piretrinler (piretrin) vardır. Etki: Piretrinler dış parazitlere (sinekler, kene, pire vb) etkilidir. Kullanılması: Dış parazitlere karşı genellikle serpme toz halinde kullanılır.

Defne (Laurus nobilis L.) Dağılım: Ülkemizde yaygın bir şekilde bulunur. Anabileşenler: Yapraklarında bitkiye özel kokusunu veren % 2 olayında uçucu ve sabit yağ vardır. Uçucu yağın % 40-50’sini ökaliptol bulunur. Kullanılması: Yağı antiparaziter olarak, sabunu deri hastalıkları (antiseptik) ve yaprağı baharat olarak kullanılır.

Denizyosunu (Fucus vesiculosis L.) Anabileşenler: alginat Kullanılması: Yara iyileştirici

Devedikeni (Silybum marianum L.) Dağılım: Yol kenarları ve tarlalarda yaygın şekilde rastlanır. Anabileşenler: Çiçek dalları, tohumları, kısmen de yaprak ve gövdesinde silimarin bulunur. Amanita phalloides (Köygöçüren) gibi mantarlarla zehirlenmede antidot olarak etkir

Dulavratotu (Arctium tomentosum Mill.) Dağılım: Bursa, Yalova, Kuzey ve Orta Anadolu, Toros dağları. Anabileşenler: Nişasta, KNO3 ve K2CO3 Kullanılma: Deri hastalıklarında ve kusma kesici olarak kullanılır.

Enginar (Cynara scolymus L.) Aile: Bileşikgiller (Asteraceae/Compositae). Tanım: Mor çiçekli, çok yıllık, otsu bir bitkidir. Dağılım: Türkiye’de fazla miktarda yetiştirilir. Kullanılan kısım: Dip yaprakları, kökleri, tohumu kullanılır. Anabileşenler: Sinarin Kullanılması: Enginar yaprağı ve kökü iştah açıcı, idrar söktürücü, kolesterol düşürücü, safra salgısını artırıcı ve karaciğer hücrelerini koruyucu olarak kullanılır. Yaprağı cinsel gücü artırıcı olarak çok eskiden beri kullanılmaktadır

Frengiotu (Lobelia inflata L.) Diğer isimler: Hint tütünü Anabileşenler: piperidin alkaloidi (lobelin) Etki: Analeptik, solunum merkezini uyarır, balgam söktürücü etkilidir. Kullanılması: Uyarıcı, balgam söktürücü, nefes açıcı olarak kullanılır.