Durmuş Alparslan Apaydın ZAMİRLER (ADILLAR)   Durmuş Alparslan Apaydın

Ad olmadıkları halde, cümlede adın yerine kullanılan sözcük ya da eklere zamir (adıl) denir.

"Hayır, beni dinle. Senden bir ricada bulunacağım "Hayır, beni dinle. Senden bir ricada bulunacağım. Yarın ben dönüyorum İzmir'e. Sana buradan ayrılmadan, senin adına bir çek yollayacağım. Onu kırdın. Evin borcunu Ali ödesin, bakkalınkini de sen ödersin." Yukarıdaki parçada altı çizili sözcük veya eklerin ortak özelliği, ad olmadıkları halde bir adın yerine kullanılmış olmalarıdır.

Zamirlerin de adlar gibi kullanım alanları çok geniştir Zamirlerin de adlar gibi kullanım alanları çok geniştir. Adın bütün fonksiyonlarına sahiptir: Ad durum eklerini alır, tamlayan ya da tamlanan olur, cümlenin herhangi bir öğesi olarak cümlede görev üstlenir... vb. Zamirler, iki grupta incelenebilir

Sözcük Biçiminde Olanlar Kişi zamirleri İşaret zamirleri Belgisiz zamirler Soru zamirler B) Ek Biçiminde Olanlar İyelik zamirleri İlgi zamiri

A) SÖZCÜK BİÇİMİNDEKİ ZAMİRLER 1. Kişi Zamirleri: Kişi adlarının yerini tutan zamirlerdir. Türkçede üçü tekil, üçü de çoğul olmak üzere altı kişi zamiri bulunmaktadır.

Tekil Çoğul I. Kişi Söz söyleyen Ben Biz II. Kişi Söz söylenen Sen Siz III. Kişi Sözü edilen Onlar

: "Kendi" dönüşlülük zamiri de kişi zamirleri yerine kullanılır: Ben -> Kendim Sen -» Kendin O -> Kendi (si) Biz -» Kendimiz Siz -> Kendiniz Onlar -» Kendileri

Bu elbiseyi ben kendim diktim. "Kendi" zamiri, pekiştirme amacıyla diğer kişi zamirleriyle birlikte kullanılabilir. Bu anlatım bozukluğuna yol açmaz. Bu elbiseyi ben kendim diktim.

"Kendi" zamiri, pekiştirme amacıyla diğer kişi zamirleriyle birlikte kullanılabilir. Bu anlatım bozukluğuna yol açmaz. Bu elbiseyi ben kendim diktim.

Tamlayanı kişi zamirlerinden oluşan belirtili ad tamlamalarında tamlayan genellikle düşer: (onun) Arabası çok güzelmiş. Kazanamayan (bizim) öğrencilerimiz de oldu. Bu cümlelerdeki "onun" ve "bizim" tamlayanları cümleden çıkarıldığında anlam belirsizliği olmaz. Ancak kimi durumlarda zamirin kullanılmaması anlam belirsizliğine yol açar. Böyle cümlelerde tamlayan (kişi adılı) düşürülmez: Gittiğini bilmiyordum. Kimin? Senin mi, onun mu? (Senin / Onun) Mahkemede ifade vermediği­ni söylediler.

2. İşaret Zamirleri: Adların yerini işaret yoluyla tutabilen zamir­lerdir: bu, şu, o; bunlar, şunlar, onlar; böylesi, söyleşi, öylesi; öteki, beriki, diğeri gibi... İşaret sözcükleri, tekil olarak kullanılıp bir adı belirttiklerinde sıfat, tek başına ya da herhangi bir çekim ekiyle kullanıldığında zamir (adıl) olur. Bu. hepimize yeter. Bunun motoru yıpranmış. Şu söyledi. Onlara getirdim. Böylesi duyulmamış. Ötekini çağır. Sıfat alp

Bu ekmek kızarmamış. Şu ev satılıkmış. Böyle insanlarla konuşulmaz Bu ekmek kızarmamış. Şu ev satılıkmış. Böyle insanlarla konuşulmaz. Diğer ayakkabıyı al. Öteki yolu dene. O soruyu çözemedim. "Bu, şu, o" işaret zamirlerine "ra" eki getirilerek yer anlamı taşıyan işaret zamirleri yapılır: Burası çok serin. Çayı şurada içelim.

"O, onlar" zamirleri, insan için kullanılmış ise kişi zamiri; insan dışındaki adlar yerine kullanıl­mış ise işaret zamiri olur: O daha lezzetliydi. işaret zamiri Ona söylememeliydim. kişi zamiri "Bu, şu, öteki, beriki, diğeri, hepimiz, hiçbiri..." gibi zamirler insan yerine kullanılsa da kişi za­miri olmaz: Bu, çok güzel konuştu, işaret zamiri öteki, daha akıllı. işaret zamiri Hepimiz sevinmiştik. Belgisiz zamir

3. Belgisiz Zamirler: Adların yerini kesin olarak değil de belli belirsiz, yaklaşık olarak tutan sözcüklerdir : biri, hepsi, tümü, hiçbiri, çoğu, bazısı, kimi, herkes, ki­mileri, falan, filan, şey... gibi Salonda biri sizi soruyordu. Hepsi de iyi çocuk! Tümü ayakta alkışladı. Hiçbiri düşük puan almak istemez. Çoğu, bizim gibi düşünüyor. Bazıları tepki gösterdi. Herkes bildiğini okuyor! Kimse olayın önemini kavramamış. Falan, şöyle diyor: Bir şey söyleyemedim.

İşaret zamirlerinden oluşan kimi ikilemeler de belgisiz zamir görevi üstlenebilir: Şunun bunun ne söylediği umrumda değil. Şuna buna kulak asacağına

4. Soru Zamirleri: Adların yerini soru yoluyla tutan, adları ya da adılları buldurmaya yönelik soru sözcükleridir: Bunları kim anlatıyor? Öğrencilerimizden kaçı kazanamamış? Hangisi erken gelir? Pazardan ne alacağız? Sen neyin hesabını yapıyorsun? Nereden döneceğiz? Siz neden hoşlanırsınız? Kimde kalacağız?

"ne" ve "neden" soru sözcükleri, "niye - niçin" anlamıyla kullanılmışsa soru zarfı olur: Ne ağlıyorsun? (niye - niçin) Soru zarfı Neden bize de anlatmadın? (niye - niçin) Soru zarfı

B) EK BİÇİMİNDEKİ ZAMİRLER İlgi Zamiri

Belirtili ad tamlamalarında tamlanan durumundaki adın yerini tutan ve tamlayana bitişik yazılan "-ki" eki, ilgi zamiridir. Arabanın taksidini yatırdım; ama evinki kaldı.(evin taksidi) Onun notları benimkinden daha iyiydi. (benim notlarımdan) Tamlayan Tamlanan

Benim düşüncem (Benimki) Senin düşüncen (Seninki) Onun düşüncesi (Onunki) Bizim düşüncemiz (Bizimki) Sizin düşünceniz (Sizinkj) Onların düşünceleri (Onlarınki)

Sıfat yapan "-ki" ekini, ilgi zamiri ile karıştırma­mak gerekir Sıfat yapan "-ki" ekini, ilgi zamiri ile karıştırma­mak gerekir. Sıfat yapan "-ki" eki de sözcüğe bitişik yazılır; ancak bir adın yerini tutmaz. Televizyondaki tartışma programını izliyordum. Karşıki, dağlara kar yağmış. Bu cümlelerde "-ki"nin eklendiği sözcükler bir isim tamlamasının tamlayanı olmadığı gibi “ -ki'ler de bir adın yerine kullanılmamıştır. Dolayısıyla "-ki"ler ilgi zamiri değil; sıfat türeten eklerdir.

2. İyelik Zamiri; Belirtili ya da belirtisiz ad tamlamalarında tamlananın aldığı ek, iyelik eki; başka bir deyişle iyelik zamiridir. tamlanan eki = iyelik eki = iyelik zamirleri İyelik ekleri; tamlayanın "ben, sen, o; biz, siz, onlar"dan biriyle ilgisi olduğunu anlatan eklerdir. İyelik zamirleri, bir anlamda tamlayanın yerini tutar.

(Benim) yolum (Senin) yolun (Onun) yolu (Bizim) yolumuz (Sizin) yolunuz (Onların) yolları ; “Bir sabah ellerin cebinde çık evinden Ceketin iskemleye asılı kalsın Bekleyedursun dostun kahvede” Yukarıdaki dizelerde altı çizili ekler, iyelik zamirleridir.

Aşağıdakilerin hangisinde iyelik eki aldığı için belgisiz zamir olan, adlaşmış bir sıfat kullanılmıştır? A) Kimi insanlar karlı havada araba kullanmıyor. B) Size başka bir gömlek verelim, dedi. C) Sinemalardaki hiçbir filmi kaçırmazmış. D) Bazısı işini ötekilerden erken bitirmiş. E) Bugün yine birkaç kitap aldım.

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir sözcük ilgi adılından (ilgi zamirinden) sonra yaklaşma durumu eki almıştır? A) Masadakilerden yalnızca birini al. B) Bugünkünü ötekilerden daha çok beğendim. C) Benimkinin sayfalarında renkli resimler var. D) Bu da her yönüyle seninkine benziyor. E) Bizimkinde hiçbir eksiklik yok.

1. Aşağıdakilerin hangisinde soru anlamı zamirle sağlanmıştır? A) Sınava kaç öğrenci katıldı? B) Sunucu ne söyledi? Neden benim de haberim olmadı? Hangi gün size söz verdiler? E) Kaçıncı katta oturuyorlar?

. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kişi zamiri kullanılmamıstır? A) Bunu, hepimiz çok iyi biliyoruz. B) Kimse kendini temize çıkarmaya çalış­masın! C) Bize geleceklerini önceden biliyordun. D) Çiçekleri sana göndermişler. E) Bu kitapta onun hayatı ve edebi kişiliği anlatılmış.