İKTİSAT TARİHİ BÖLÜM 5 ERKEN ORTAÇAĞ

EKONOMİK OLARAK DÖNEMLER Ortaçağ Ekonomik olarak üç ayrı döneme ayrılır. Karanlık Çağ/Erken Çağ: 476-1000 İleri Çağ: 1000-1300 Geç Çağ: 1300-1400

ULAŞIM VE MADEN KAYNAKLARI Avrupa kıtası coğrafi ve iklim farklılıkları nedeniyle iki bölgeye ayrılmaktadır. Kuzey Avrupa Güney Avrupa Kuzey Avrupa nehirlerin bulunduğu geniş ovaları kapsar. Bu nehirler gemiciliği ve taşımacılığa elverişlidir. Kuzey Batı Avrupa, girintili çıkıntılı kıyıları sayesinde pek çok limana sahiptir. Bu nedenle denizcilik gelişmiştir. Kuzey Avrupa demir ve kömür gibi maden kaynakları bakımında da zengin bir coğrafyadır.

Ortaçağ Avrupa Topluma ve Ekonomik Dönemler Ortaçağ Avrupa toplumuna etki eden üç unsur bulunur. Güney ve Güneydoğu Avrupa’da Roma etkisi Kuzey Avrupa’da Cermen etkisi Din, politika ve ekonomide kilise etkisi.

İSTİLALAR ve FEODALİZM Avrupa farklı zamanlarda farklı kavim ve milletlerin istilasına uğradı. Cermenler: 4. Yy. başladı ve 476’da ilk barbar krallıkları kuruldu. Müslümanlar: 711’de İspanya, 732’de Sicilya, Korsika ve Sardunya’yı fethettiler. Macar ve Vikingler: 9 ve 10. yy.’da İngiliz adalarını, Normandiya’ya hakim oldular. Macarlar ise Orta Avrupa’da egemen oldular.

FEODALİZM Avrupa’da bu istilalara karşı kendi kendini savunma sistemi olarak FEODALİZM gelişti. Yeni bir hiyerarşik yapı oluştu. Bu yapının en tepesindeki kişi tüm toprakların sahibi olarak görelin Kral’dı. Kral, toprakları FİEF adı verilen parçalara bölerek adamlarına yani VASSALLARA dağıtmıştır. Bunlar da bu toprakları daha küçük kısımlara bölerek kendi vassallarına dağıtmıştır. Lordlar senyörler, şövalyeler piramidin diğer katmanlarını oluşturmaktadır.

Feodal sözleşmenin ana unsuru, vassallara bağışlanan topraklar, askeri ve diğer hizmetler karşılığında yapılmaktadır. Bir vassal aldığı toprağın büyüklüğüne göre yükümlülüğü artmakta, buna göre senyöre askeri destek sağlamaktadır.

MALİKANE Şato ve yerleşim yerleri. Tarlalar Çayırlar Koruluk ve ormanlardan meydana gelir İnsan kaynağı açısından da serf ve lord/senyörden oluşur. Senyörler serf arasında koruyan-korunan ilişkisi vardır. Güvenlik hizmetlerine karşılık serf yar köle statüsünde toprakta çalışmaktadır.

TARIM Akdeniz Avrupa'sında hafif saban vardır. Bir çift öküz ile çekilen bu sabanla topraklar bir kez sürülünce bir de çapraz sürüm gerekiyor. Bu nedenle tarlalar karedir.

Kuzey Avrupa’da toprak sert, yoğun ve bataklıktır. Bu toprakların sürülmesi için M.S. 6. yy. Slavlar tarafından ağır saban kullanılmaya başlandı. Tekerlekli bıçaklı ağır saban en az 8 sürüm hayvanı tarafından sürülmektedir. Bu nedenle tarlalar uzun çizgiler halinde konumlanmıştır.

Açık Tarla Sistemi Bu sistemde nadaslı tarlaların etrafı çitlenmez iken ekili tarlaların etrafı çitlenmektedir. Uzun bloklar halindeki tarlalarda her bir çizgi lordun veya köylünün payını oluşturur. Burada kişisel mülkiyet sınırlarını gösteren herhangi bir işaret veya sınır yoktur.

Açık tarla sisteminde lord ve köylünün payları büyük blok tarlalar arasında dağılmıştır. Bir köylünün sahip olduğu çizgi sayısı 25 veya daha fazladır. Bu sistemin iki doğuş nedeni vardır. 1. Tek bir tarlada üretim yapmanın riskini önlemek. Yeni bir sigorta sistemi. 2. Her köylüye eşit kalitede ve yerleşim yerine uzaklıkta yer vermek yani eşit bölüşüm.

İkili ve Üçlü Tarla Rotasyonu İkili tarla rotasyonunda kış ekimi yapılır, ertesi yıl ekilen yer nadasa bırakılır. Üçlü tarla rotasyonunda: Kış ekimi, ilkbahar ekimi ve nadas olur. Kış ekiminde buğday, arpa ve çavdar. İlkbahar ekiminde yulaf ve baklagiller yetiştirilir.

Nadasa bırakılan toprağa kış ekimi yapılır. Kış ekimi yapılan tarlaya ise ilkbahar ekimi yapılır. İlkbahar ekimi yapılan yer nadasa bırakılır. Böylece üç yılda bir tekrar başa dönülür.

Erken Ortaçağ’da toplum, sosyal ve hukuki açıdan toprak sahibi lordlarla toprağı işleyen köylüler den oluşmaktadır. Aynı zamanda yönetici sınıf olarak nitelenen feodal aristokrasi toplumun % 5’idir. Emek gücünü oluşturan toplumsal sınıflar köleler, serfler ve hür köylülerden meydana gelir. Bunlar korunma ve adalet karşılığında mal ve hizmet üretirler.

SERFİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ Feodal yapıda malikane içlerinde yaşayan serflerin, lordlara karşı yükümlülükleri ayni ve bedenidir. Bu yükümlülükler ANGARYA olarak tanımlanır. Her malikanede lordun kendi ait belirli miktarda toprağı vardır. Rezerv adı verilen bu topraklar malikane topraklarının 1/3-1/4’nü oluşturur. Serf rezerv topraklarda haftada en az üç gün çalışmak zorundadır . Gerekli ekipmanlarını da beraberinde getirir.

İş organizasyonu yapan lord olmakla birlikte asıl iş kahyalarca yürütülmektedir. Kısaca Pazar imkanlarının sınırlığı olduğu bir düzende, malikanelerde angaryalar, işgücü organizasyonunun en etkin şekli haline gelmiştir. Serfler, lorda kümes hayvanı, yumurta ve bazı özel ödemeler de yapmaktadır. Kızının evlenmesi halinde lorda belirli bir ödemede bulunur. Bir serf öldüğünde en iyi hayvanı lorda miras olarak kalır.

Serf toprağa bağlıdır Feodal sistemde malikanelerde yaşayan serfler toprağa bağlıdır. Lordun izni olmadan toprağını bırakıp başka bir yere gidemez. Kendi malikanesinden biriyle evlenmek zorundadır. Lordun değirmeni, fırını, üzüm cenderesi tekel niteliğindedir. Malikane içindeki haberleşme ve ulaşım işleri de serfler kanalıyla yürütülür.

Lordun sorumluluk ve görevleri Feodal düzen koruyan-korunan ilişkisine dayanmaktadır. Lord hem yönetici hem de dış tehlikelere karşı serfi korumaktadır. Adalet sistemi lordlar tarafından yürütülmektedir. Mahkeme başkanlığı yapan lordun kararlarında itiraz edilemez. Hukuk kuralları yazılı değildir ama geleneklere dayanmaktadır. Özetle, lord ile serf arasında bir kurum olarak sözleşme yapıldığı söylenebilir. Sistem, ayni ve nakdi ödemeler ile hizmetler karşılığında korunma ve adaletin sağlandığı eşit taraflı bir ticaret olarak düşünülebilir.

TİCARET 476’da Batı Roma yıkılınca Barbar krallıkları kuruldu. Akdeniz bölgesinin siyasi birliği kayboldu. Bazı iktisat tarihçileri bundan sonra Akdeniz ticaretinin sükut ettiğini ileri sürerler. Buna iki itiraz vardır. Dopsch ve Pirenne istilacı kavimlerin barbar oldukları ve ticareti kesintiye uğrattıkları görüşüne karşı çıktılar. Pirenne, Cermenlerin Avrupa’ya Doğu mallarını getirdiklerini, bunun kanıtının Mısır’dan gelen papirüs ve kullanılan para sistemi olduğu söyler.

Pirenne, Akdeniz ticaretinin Cermenler yüzünden değil 7. yy Pirenne, Akdeniz ticaretinin Cermenler yüzünden değil 7. yy. Müslüman fetihleri sebebiyle kesildiğini iddia eder. 8 yy. başlarında ekonomik durgunluk başlamış, üretim malikanelerde toplanmış, doğal ekonomik düzen geçerli olmuştur. Altın para piyasadan çekilmiş yerini gümüş para almıştır. Lopez, buna itiraz etti. Ona göre ticaretin kesilmesinin nedeni Müslüman fetihleri değil, Bizans-Müslüman düşmanlığı idi. Özetle, 8. yy. başlarından itibaren Avrupa ile Doğu arasındaki ticaret, Batı’nın alım gücünü sağlayan altın paranın azalması ve piyasadan çekilmesi sonucu gerilemiştir.

Şehirler ve Sanayi Şehir hayatı ve ticaret Roma’nın yıkılışından sonra küçüldü. Şehirlerin mevcudiyetini sürdürmesinin nedenleri. Surlar ve kilisedir. Sur insanlara güvence sağladı. Kilise ve katedraller pazarlara yakın kurulmuş ve tüccar ve müşterilerine güvence sağlamıştır.