Prof. Dr. Yasemin ışıktaç ARABULUCULUK DERSİ Prof. Dr. Yasemin ışıktaç

ARABULUCULUK TAKTİKLERİ UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜLMESİ GENEL OLARAK ARABULUCULUK ARABULUCULUKTA KULLANILAN TEMEL TAKTİKLER ARABULUCULUK NEDEN İŞE YARAR? ARABULUCULUK TOPLANTISI

UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜLMESİ Uyuşmazlıkların Mahkemede Çözülmesi Uyuşmazlıkların Arabulucu İle Çözülmesi İhtilaflı/kavgacı/zıtlaşmalı bir yoldur. İşbirliği/cesaret ve şevk verici bir yoldur. İyi iş ilişkilerine engel olur. Yıkıcı değildir. (veya azdır) Süreci denetleyen yargı organlarına dahil olur. Sistemin aktif denetim ve sorumluluğu içinde kalınır. İspat için yaygın/geniş ispat araçları üretilir. Sadece en iyi ve anahtar işlevli araçlar sunulur.

UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜLMESİ Uyuşmazlıkların Mahkemede Çözülmesi Uyuşmazlıkların Arabulucu İle Çözülmesi Sabit ve çoğu kez şeffaf olmayan ve aynı zamanda yanlış olan uç pozisyonlar yaratmaya eğilimlidir. Pragmatiktir, ilkelidir, esnektir, müzakereye isteklidir. Resmi/biçimsel bir usuldür. Özenle yapılandırılmış olan ve şekli olmayan bir usuldür. Toplantısız olup sadece birlikte oturumludur. Birlikte oturumlu ve ayrı ayrı toplantılıdır.

UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜLMESİ Uyuşmazlıkların Mahkemede Çözülmesi Uyuşmazlıkların Arabulucu İle Çözülmesi Bağlayıcı sistemlidir/işleyişlidir. Bağlayıcı olmayan sistemlidir/işleyişlidir. Hüküm/karar verici işlevlidir. Çözer ve tavsiye eder. Yasa/hukuk yönetir; kazanma veya kaybetme üzerine kurulu olan delil toplayıcı ve yasa hükmünü uygulayıcı bir modeldir. Her ikisi de etkilidir, en önemli vurgu ticari yönün galip gelmesidir.

UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜLMESİ Uyuşmazlıkların Mahkemede Çözülmesi Uyuşmazlıkların Arabulucu İle Çözülmesi Geçmişte ortaya çıkmış olan sorunları tespit eder, geçmişi çözer ama geleceğe çok az yönelir veya hiç yönelmez. Sadece geçmişe değil, aynı zamanda ve esas itibarı ile geleceğe, ortak çıkarlara ve amaçlara bakar. Hakem çok zorlukla yaratıcı olabilir. Arabulucu taraflara pastayı büyütmelerinde yardımcı olur, nedenle yaratıcı ve karşılıklı yararları gözeten bir çözüm geliştirir.

UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜLMESİ Uyuşmazlıkların Mahkemede Çözülmesi Uyuşmazlıkların Arabulucu İle Çözülmesi Kazanma/kaybetme paradigması üzerine kuruludur. Kazanma/kazanma paradigması üzerine kuruludur. Hak yönlü ve sorun odaklı bir süreçtir. Menfaat tazyikli ve sonuç odaklı bir süreçtir. Çok zaman alıcıdır. Hızlı bir süreçtir. Pahalıdır. Çok az masraflıdır. New York Konvansiyonuna göre hakem kararları icra edilebilir niteliktedir. Arabulucu tavsiyesi icra edilebilir nitelikte değildir.

GENEL OLARAK ARABULUCULUK ARABULUCULUĞUN TEMELİ OLAN MÜZAKERE Müzakere (Negotiation), tarafların ihtiyaçlarını karşılayacak müşterek bir karar verme amacına yönelmiş taraflar arasındaki iletişimdir. Ilımlı, esnek, taraflarca yönetilen bir usuldür. Müzakere Anglo-Amerikan hukuk sisteminde en fazla müracaat edilen ADRC (Alternative Dispute Resolution) yöntemidir. Arabulucu müzakerelerdeki görüşme ve iletişim teknikleriyle, tarafların ortak bir zeminde buluşmalarını amaçlar. Müzakereye tarafsız üçüncü bir kişinin katılmasına gerek yoktur.

GENEL OLARAK ARABULUCULUK Müzakere Teorileri (Negotiation Theories) Dağıtıcı (zero-sum/distributive) Müzakere: bir taraf için anlaşma şartlarındaki iyileşme, diğer taraf için anlaşma şartlarında kötüleşme anlamına gelir. Bütünleyici (positive-sum/integrative) Müzakere: Her iki taraf için de daha iyi olabilecek çözüm yolları üzerinde durulur.

GENEL OLARAK ARABULUCULUK Müzakere Yaklaşımları (Approaches To Negotiation) Mücadeleci Yaklaşım (Competitive Approach): Tarafların amacı veya eğilimi mücadeledir. Bu yaklaşım, dağıtıcı müzakere temellidir. Her iki tarafın amacı kazanan olmaktır. İşbirlikli Yaklaşım (Cooperative Approach): Dağıtıcı müzakere temelli olan bu yaklaşımda, eşit olmayan bir anlaşma yerine objektif olarak adil veya dürüst bir anlaşmanın hedeflenir. İyileştirici Müzakere: İlişkilerin düzeltilmesi hedeflenir.

GENEL OLARAK ARABULUCULUK 4. Sorun Çözücü Yaklaşım (Problem Solving Approach): Yaklaşımın ana hatları Fisher ve Ury tarafından ortaya konulmuştur. Müzakerenin konusu taraf menfaatlerine odaklanmak, her iki taraf için de kazanma ortamı yaratmaktır. Sorun çözücü müzakere yaklaşımları işbirliğine dayalıdır. Amaç tarafların umduklarından daha az şeyle tatmin etmek değildir, her iki tarafın da menfaatine uygun çözüm bulmaktır. Bu yöntemin en başarılı uygulama biçimi Harvard Müzakere Projesi (Harvard Negotiation Project)dir.

GENEL OLARAK ARABULUCULUK Harvard Müzakere Projesi Heynes Müzakere Projesi Kısaca BATNA (Best Alternative to a Negotiated Agreement) olarak isimlendirilen müzakere edilen anlaşmaya en iyi alternatif ölçüsü esas alınır. Yani sorunun müzakere ile çözülememesi halinde karşılaşılacak sorunlar sıralanır. “Müzakere ile sonuç çok daha iyi hale getirilebilir” BATNA’nın ana mesajıdır. Müzakerenin her iki tarafı için ayrı ayrı en iyi alternatifler çıkabilir, bu durumda müzakere yapacak olanların koşulları algılama yetenekleri müzakerenin çözümünde etkili olacaktır. Harvard müzakere yönteminin tam tersidir. WATNA olarak kısaltılır. “Worst Alternative to a Negotiated Agreement” yani müzakere edilen bir anlaşmada en kötü alternatif ölçüsü esas alınır. Bu yaklaşımda tarafların, ihtilaflı meselelerin müzakere yoluyla çözülmemesi halinde karşılaşacakları en kötü sonucun ne olacağını düşünmeleri istenir.

GENEL OLARAK ARABULUCULUK ARABULUCULUKTA TEMEL MODELLER Arabulucu Profilleri Tam Zamanlı Profesyoneller (Full Time Professionals) Bilim Yapıcılar (Field Builders) Dışarıdakiler (Outsiders)

GENEL OLARAK ARABULUCULUK ARABULUCULUKTA TEMEL MODELLER Temel Arabuluculuk Modelleri Kolaylaştırıcı Arabuluculuk (Faciliative Mediation): Arabulucu yöntem odaklıdır ve bütünleyici müzakereyi benimsemiştir. Yöntemi yürütmekle görevlidir, uyuşmazlık konusunda uzman olması gerekmez ve gerekli olursa dışardan uzman yardımına başvurulabilir. Arabulucu, taraflara tavsiyelerde bulunmaz veya onlara hukuki bilgiler sunmaz; tarafların tartışmalarına mümkün oldukça az müdahale eder ve daha çok bunlara yön verir. Uzun zaman alan bir modeldir.

GENEL OLARAK ARABULUCULUK Değerlendirici Arabuluculuk (Evaluative Mediation): Arabulucular, daha çok probleme odaklıdır ve tarafların hakları üzerine bir değerlendirme yapar. Önerilerde bulunur, dosyanın zayıf ve güçlü yanlarından bahseder ve dosyanın içeriğini değerlendirerek, teknik veya hukuki bilgi sağlar. Bu modelde genellikle hukuki alt yapısı olan arabulucu tercih edilir. Genellikle hızlı çözüm elde edilmek istendiğinde tercih edilir.

GENEL OLARAK ARABULUCULUK Çözüm Arabuluculuğu (Settlement Mediation): Yöntem odaklı bir arabuluculuktur. Menfaat temelli değildir, daha çok pozisyona, yani iddialara ve ortaya konulanlara odaklanır. Arabulucu, taraflar arasında çözüm ve anlaşmayı teşvik edecek şekilde müzakereleri yürütmekle görevlidir. Arif Arabuluculuk (Wise Counsel Mediation): Problem odaklı arabuluculuk ile bütünleyici yaklaşımın harmanlandığı bir modeldir. Amaç, adil oturumlar, etkili uyuşmazlık yöntemi ve uzun süreli menfaate dayalı çözümlerle adalete ulaşmaktır. Menfaatlere inilmesi sebebiyle, çok zaman harcanması gerekir.

GENEL OLARAK ARABULUCULUK Geleneksel Arabuluculuk (Tradition Based Mediation): Problem odaklıdır ve genellikle teknik bilgilerden ziyade, bilgelikleri, konumları ve ikna etme yetenekleri ile ön plandadırlar. Hedef, iyileştirici adalete ulaşmaktır. Dönüştürücü Arabuluculuk (Transformative Mediation): Bu modelde, uyuşmazlıkların çözülmesi gereken birer problem olarak görülmemesi gerektiği savunulur, uyuşmazlıklar insan gelişimi için bir fırsat olarak görülür. Öyküsel Arabuluculuk (Narrative Mediation): Uyuşmazlıkları çözmek için insanların hikayelerine odaklanır.

GENEL OLARAK ARABULUCULUK Arabulucunun Değerlendirme Yapması ABD doktrininde, değerlendirici ve kolaylaştırıcı arabuluculuk kavramları, ilk olarak Profesör Leonard Riskin’in şeması ile ortaya çıkmıştır. Riskin değiştirdiği ve sistemleştirdiği en son şemasında iki şeye dikkat çekmiştir: bunlardan birisi, arabuluculuk içinde çok sayıda karar potansiyeli olması; diğeri ise, değişik katılımcıların bunu nasıl etkileyebilecekleridir.

ARABULUCULUKTA KULLANILAN TEMEL TAKTİKLER Arabuluculukta İletişime Yönelik Taktikler Taraflarla iletişim kurmak Taraflar arasındaki iletişimi sağlamak ve kolaylaştırmak Tarafların katılımını, duygu ve düşüncelerini açığa vurmalarını sağlamak Güven kazanmak ve güven sağlamak Uyuşmazlığı psikolojik olarak sona erdirmek

ARABULUCULUKTA KULLANILAN TEMEL TAKTİKLER Arabuluculukta Çözüm İçin Gerekli Temellere Ulaşılabilmesine Yönelik Taktikler Uyuşmazlık hakkında önsav oluşturmak Bilgi eksikliklerinin giderilmesi Doğru sorular sormak Taraflara Doğru Bir Bakış Açısı Sağlanmasına Yönelik Taktikler Taraflara yeni bir bakış açısı ve çevre oluşturmak Rol değişimi Tarafların Gerçekçi Olmasını Sağlamak Eşitliği sağlamak

ARABULUCULUKTA KULLANILAN TEMEL TAKTİKLER Anlaşmanın İçeriğinin Belirlenmesine Yönelik Taktikler Anlaşmanın aralığının saptanması Anlaşma seçenekleri üretilmesine yardımcı olmak Arabuluculukta Düzenin Sağlanmasına Yönelik Taktikler Tarafları sakinleştirmek Mücadeleci yöntemlerde ısrar eden veya müzakere ruhuna uyum sağlamayan tarafların idaresi Problemli durumlarla mücadele etmek Not almak ve organizasyon

ARABULUCULUK NEDEN İŞE YARAR? Arabuluculuk, tarafların müzakereye devam etmesini veya bazen başlamasını sağlar. Arabulucu, problem çözme ve iletişim becerilerini sürece dahil eder ve müzakere sürecinin dinamiklerini değiştirir. Arabulucu, yansız bir kişi olarak; tarafların güvenini kazanabilir ve böylece iletişimi kolaylaştırarak tarafları soruna odaklayabilir ve tarafların sorunların üstesinden gelmesine yardım edebilir. Arabuluculuk, hızlı ve çok az masraflı olmasının yanı sıra geleceğe yönelik çalışma yapar. Sorunların çözümünde taraflara duygusal ve psikolojik memnuniyet sağlar.

ARABULUCULUK TOPLANTISI Arabulucunun Açılış Konuşması Arabuluculuk, arabulucunun açılış konuşması ile başlar. Açılış konuşması taraflara güvence verme, uyuşmazlığa ilişkin belirsizlikleri açığa kavuşturma, tarafları uzlaşmaya davet etme gibi noktalara hizmet eder. Taraf Sunumları Her iki taraf da arabulucuya düşüncelerini ana hatlarıyla açıklamaya davet edilir. Taraf beyanlarının amacı, sorunlar hakkında bilgi edinmek ve tarafların birbirlerini dinlemesini sağlamaktır.

ARABULUCULUK TOPLANTISI Mutabakat Alanlarını Belirleme Arabulucuların önemli bir rolü de taraflar arasında anlaşmaya varılan noktaları belirlemektir. Bu, dikkati önemli noktalara çekmeye hizmet eder. Sorunları Tamamlama ve Sıraya Koyma Uyuşmazlık içindeki konuların alınmasını ve taraflara danışılarak, gündem oluşturabilecek sorunların bir listesinin geliştirilmesine hizmet eder.

ARABULUCULUK TOPLANTISI Sorunların Ortaya Çıkarılması Tarafların uzlaşmaya ilişkin karar vermelerine bilgi sağlayacak olan altta yatan çıkarların belirlenmesine hizmet eder. Ortak ve Özel Toplantılar Güven ve emniyet inşa etmek amacıyla arabulucular ortak ve özel toplantılar düzenleyebilirler. Uzlaşma ve Sonuçlandırma Amaç, taraflar arasındaki anlayışın önemli ölçüde gelişmesini ve önerilen her türlü uzlaşmanın uygulamalı ve sürdürülebilir olmasını sağlamak olmalıdır.

ARABULUCULUK TOPLANTISI ARABULUCULUK SONRASI FAALİYETLER Bazı durumlarda, bir arabuluculuk anlaşmasını doğrulamak için mahkeme yaptırımı gerekli olacaktır. Mahkeme yaptırımı elde edilememesi durumunda, arabuluculuk sonucunda imzalanan anlaşma, başka herhangi bir anlaşma ile aynı statüye sahip olacaktır.

ARABULUCULUK TOPLANTISI ARABULUCUNUN ROLÜ Arabulucunun rolü esas olarak şunları içerir: Süreci kontrol etme ve temel kuralları uygulama Taraflar arasında güven oluşturma ve bu güveni muhafaza etme Süreci açıklama ve tarafları iyi iletişim becerileri konusunda eğitme İletişim ortamını güçlendirme Tarafları, durumun gerçekleri ile yüzleştirme Taraflar arasında yaratıcı problem çözmeyi kolaylaştırma Artık iyileştirici olmadığında süreci sonlandırma

ARABULUCULUK TOPLANTISI ARABULUCULUKLA İLGİLİ ÖNYARGILARIN GİDERİLMESİ Arabuluculuk, Dava açma veya tahkime bir engel değildir. Basit bir taviz değildir. Başarısız olursa bir zaman ve para kaybı değildir. Bir zayıflık göstergesi değildir. Tarafların mahkemede kozlarını paylaşmalarını engellemez. Riskli olmak veya kartların açık edilmesini içermek zorunda değildir. Avukatlık, yöneticiler ve hakimlerin her zaman yaptığı şey değildir. Danışmanlık değildir.