TOPLUM ÇEŞİTLERİ VE ÖZELLİKLERİ Yrd. Doç.Dr. Latife Utaş Akhan

Belirli bir toplumun yerleşik iç örgütleniş biçimidir. TOPLUMSAL YAPI: Belirli bir toplumun yerleşik iç örgütleniş biçimidir.

TOPLUMSAL YAPININ ÖZELLİKLERİ: ETKİLEŞİM UYUMLULUK ZAMANLA DEĞİŞİM GÖSTERME İÇ ÖRGÜTLERİNİN DEĞİŞİM HIZI BİRBİRİNDEN FARKLIDIR KENDİNE ÖZGÜ KURALLARI VARDIR GERÇEĞE UYGUN, ANCAK “YAKLAŞIK” AÇIKLAMALARDA BULUNUR PEK ÇOK FAKTÖR ROL OYNAR

TOPLUMSAL YAPI I.’cil toplumsal ilişki: iki arkadaş arasındaki ilişkiyi örnek verebiliriz. Kurallar yazılı değildir. Ör: akrabalar, aile II. ‘cil toplumsal ilişki: Maddi kavramlara dayanır. Yasa, tüzük, yönetmelik ile belirlenmektedir. TOPLUMSAL STATÜ: Bireyin sahip olduğu yer, mevkii, kariyerdir. İki şekilde elde edilir: doğuştan (kişinin özel bir çabası yoktur) ve sonradan Anahtar statü: Birçok toplumsal statü içinde baskın olan statüdür. (ör: meslek)

Toplumsal rol: bireyden beklenen davranışlardır. Anahtar rol: anahtar statüye göre davranmaktır. Rol çatışması: aynı anda beliren 2 rolden hangisine karar vereceğini bilmemekten dolayı yaşanan sıkıntıdır. Rol pekişmesi: olumlu aktarım Rol karmaşası: POLİS EMLAKÇI (POLİS EMEKLİSİ) A A B B C C

Bölüğünde askerlik yapan oğluna, askerlik kurallarına aldırmadan bir baba gibi davranan subayın davranışı ne olarak tanımlanabilir? A- Statü değişimi B- Yabancılaşma C- Statü kaybına D- Anomi E- Rol karmaşası

Toplumsal grupların temel özellikleri Grubu oluşturan insanların ortak bir amaçları vardır Grubun içerisinde bir işbölümü vardır Grubun ortak değer ve normları vardır Grup üyeleri arasında rol ve statü ayrımı vardır Grup içerisinde birbirleriyle bağlantılı ilişkiler ağı vardır Bireylerin psikolojik ve fizyolojik ihtiyaçlarına cevap verirler. Her grup amaçladığı işlevini sürdürdükçe varlığını sürdürür.

Toplumsal grup çeşitleri: 1. Süresine göre gruplar: Geçici gruplar: kısa bir süre devam edip sonrasında dağılan gruplardır. Süreli gruplar:grubun ömrünün katılan bireylerin ömründen daha uzun olduğu gruplardır. 2. Katılım şekillerine göre gruplar: İradeye bağlı gruplar: bireylerin kendi tercih etmeleriyle katıldıkları gruplardır. İrade dışı gruplar: bireylerin kendi isteği dışında katıldıkları ve zaten bağlı oldukları gruplardır. 3. Üyeleri arasındaki ilişkiye göre gruplar: Birincil gruplar: üyeleri arasında sıcak, samimi ilişkilerin bulunduğu gruplardır. İkincil gruplar: üyeleri arasında çıkar ilişkileri bulunan resmi, dolaylı gruplardır.

Sosyolog, toplumla ilgili 3 çeşit soru sorar: Bu toplumun yapısı, başlıca unsurları ve bu unsurların birbirleriyle olan ilişkileri nasıldır, toplumun belli bir özelliği o toplumun devamlılığı için ne anlam ifade eder? Bu toplum insanlık tarihi içinde nerede durmaktadır, bu toplumun değişimini sağlayan mekanikler nelerdir, içinde bulunduğu tarihsel dönemi nasıl etkilemiştir, o dönemin temel özellikleri nelerdir. Bu toplumda ve bu dönemde ne tür bireyler baskındı, hangi tür insanlar gelecekte baskın olacaktır. Bu dönemde bu toplum içinde hangi tür özellikleri gözlemleyebiliyoruz.

I TARIM TOPLUMU II SANAYİ TOPLUMU III BİLGİ TOPLUMU

II SANAYİ TOPLUMU

SANAYİ TOPLUMLARI= ÇAĞDAŞ BURJUVA TOPLUMLARI Sanayi toplumu kavramı, II. Dünya savaşından sonra konuşulmaya başlanılan bir kavramdır. sanayi devrimi; teknik açıdan buhar makinesinin bulunuşuna, ekonomik açıdan Adam Smith’e, siyasal açıdan da Fransız devrimine dayanmaktadır. Özellikleri; Maddi mal ve hizmetler öncelikli konulardandır Bu toplumlarda insanlar, aile bağları, ırk, cinsiyet gibi geleneksel özelliklerden ziyade başarı\ eğitim\ teknik beceri konuları önceliklidir. Teknik gelişmeler yaşam standartlarını yükseltir Kitle partileri ortaya çıkmıştır. Sanayi devrimiyle birlikte üretim zanaata dayalı olmaktan çıkıp, teknolojiye dayalı hale gelmiştir

Kolla çalışılan fabrika işçiliği kavramından uzaklaşılıp makine işçiliği kavramına geçilmiştir.

Ne sağladı? Feodal toplumun yıkıntılarından fışkıran “çağdaş burjuva toplumu” sınıf çelişkilerine son vermemiştir. Sadece eskilerin yerine yeni sınıflar, yeni baskı durumları ve yeni mücadele biçimleri getirmiştir.

Çağımız, yani burjuvazinin çağı şu ayırt edici özelliği taşır: sınıf çelişkileri basitleştirilmiştir. Bütün toplum gitgide iki düşman kampa birbirlerine doğrudan doğruya karşıt iki büyük sınıfa bölünmektedir. Burjuvazi ve proleterya. Bu ikili durum çağdaş kapitalizmin ürünüdür. “Kendine ait üretim aracı olmadığından yaşamak için emek güçlerini satmak zorunda bırakılan çağdaş üretici sınıfı ya da proleterya ile toplumsal üretim araçlarını sahibi olan ve ücretli emek çalıştıran çağdaş kapitalistler gerçek anlamda bu dönemde ortaya çıkmaktadır.

III. BİLGİ TOPLUMU

Sanayi toplumunda maddi sermayenin yerini bilgi toplumunda bilgi ve insan sermayesi almaktadır. Sanayi toplumunda mal ve hizmet üretiminde gelişmenin başlangıcı olan buhar makinesinin yerini bilgi toplumunda bilgisayarlar almaktadır. Sanayi toplumunda kol gücünün yerini, bilgi toplumunda beyin gücü almaktadır. Sanayi toplumunda fiziksel ve düşünsel anlamda insan sermayesinin üretime katılımı söz konusu iken, bilgi toplumunda düşünsel anlamda, yükseköğrenim görmüş nitelikli insan sermayesinin üretime katılımı söz konusudur. Sanayi toplumunda sanayi mallarının ve hizmetlerin üretimi yapılmaktadır. Bilgi toplumunda ise bilgi ve teknolojinin üretimi gerçekleşmekte ve bilgi sektörünün ürünü olarak bilgisayar, iletişim ve elektronik araçlar, elektronik haberleşme, robotlar, yeni gelişmiş malzeme teknolojileri gündeme gelmektedir.

Sanayi toplumundaki fabrikaların yerini bilgi toplumunda bilgi kullanımını içeren bilgi ağları ve veri bankaları (iletişim ağ sistemi) almaktadır. Bilgi, dünyanın her tarafında üretilmekte ve iletişim teknolojisi aracılığıyla anında her tarafa yayılmaktadır. Bilgi toplumu işgücünden tasarruf sağlamakta, bu ise kısa dönemde işsizlik, uzun dönemde ise yeni teknolojilerin global etkilerini ortaya çıkarmaktadır. Sanayi toplumundaki genel eğitimin yerini bilgi toplumunda eğitimin bireyselleşmesi ve sürekliliği almaktadır. Sanayi toplumunda tüketici taleplerinin karşılanmasında mal ve hizmetlerin mobilitesi oldukça düşük, bilgi toplumunda ise bilginin mobilitesi kolaydır. Bu durum, bilginin sınırsız bir tüketici tarafından tüketilmesine ve yenilikleri teşvik etmesine yol açmaktadır. Sanayi toplumunda temel bilgiyi, fizik, kimya bilimleri, bilgi toplumunda ise; kuantum elektroniği, moleküler biyoloji ve çevresel bilimler gibi yeni araştırma alanlar oluşturmaktadır. Sanayi toplumunda politik sistem temsili demokrasi iken, bilgi toplumunda katılımcı demokrasi anlayışının daha belirgin bir önem kazanacağı düşünülmektedir. Bilgi ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler neticesinde adına "Tele-Demokrasi" denilen bir değişimin ileriki yıllarda yaşanacağı tahmin edilmektedir

Sanayi toplumunda; birincil, ikincil ve üçüncül endüstriler tarım, sanayi ve hizmetler, bilgi toplumunda birincil, ikincil ve üçüncül sektörlerin yanısıra dördüncül sektör olan bilgi sektörü ortaya çıkmaktadır. Sanayi toplumundaki özel ve kamu iktisadi kuruluşlardan farklı olarak bilgi toplumunda gönüllü kuruluşların önem kazandığını görüyoruz. Sanayi toplumunda başlıca üretim faktörleri emek, tabiat, sermaye, girişimci iken, bilgi toplumunda üretim sürecinde bu üretim faktörlerinin yanısıra beşinci üretim faktörü teknik "bilgi" ön plana çıkmaktadır. Sanayi toplumunda üretilen mal ve hizmetlerin kıtlığı söz konusu iken, bilgi toplumunda bilgi kıt değildir. Bilgi, sürekli artmakta ve artan verimler özelliği içermektedir. Sanayi toplumunda üretilen mal ve hizmetlerin bir yerden bir yere taşınmasında uzaklık ve maliyet önemli iken, bilgi toplumunda bilgi otoyolları ile tüketici ile bilgi arasındaki uzaklık önemini kaybetmekte ve maliyetler minumuma inmektedir.

BİLGİ TOPLUMUNDAN ÖRNEKLER: Mısır, cezayir ve Ürdün’de sansüre uğramış Arap, İngiliz ve Fransız gazeteleri yasaklı haberlerini hem yerel hem de uluslar arası okuyucularının görebileceği şekilde internete yüklemektedir. “Digital Freedom Network” gibi internet tabanlı örgütler sansürlenmiş yazılarını internet üzerinden yayımlamaktadırlar. Arap ülke yurttaşları ile İsrailliler sohbet odaları denilen forumlarda tartışmalara ve sohbetlere devam etmektedirler. ( bu dönemde bu ülkeler arasında seyahat yasakları ve posta bağlantı kısıtlamaları vardı) Bir Arap lezbiyen ve Gay sayfası cinsel yönelimlerine ilişkin başvuracak yer bulamayan insanlara pek çok Arap ülkesinde hizmet vermektedir.

Kuveyt, Fas, Cezayir, mısır, Ürdün ve Lübnan gibi ülkelerin hepsi çevirimiçi ifade özgürlüğüne karşı çıkmazlarken sakıncalı haber yayımlayan dergilere karşı, cezai yaptırım uygulamaktadırlar.

Toplumsal hareketlilik: Tabakalar arasındaki yer değişikliğidir Yatay hareketlilik: yer/ meslek/ bölge değişikliğidir. Statü, yaşam biçimi, ekonomik durum değişiklik göstermez. Dikey hareketlilik: statüde, saygınlık, rol ve yaşam biçiminde değişiklik olmasıdır. Aşağı ya da yukarı hareketlilik söz konusudur.

Toplumsal sınıf Gelir düzeyi, yaşam biçimi, eğitim, saygınlık,üretim araçlarına sahip oluş gibi özellikler bakımından birbirine benzeyen insanların oluşturduğu kategoridir. Toplumsal sınıf kavramı ile ilgili açıklamalarda 2 temel karşıt gruptan söz edilir. Bunlar köleler ve onların sahibi olan kişilerdi. Tarihsel gelişim süreci içinde kölelik ortadan kalkmış ve bunun yerine toprak sahibi olanlar ve toprağı işleyenler ortaya çıkmıştır. Tabakalaşma Türleri: Kapalı tabakalaşma: tabakalar arası geçiş yapmak olanaklı değildir. Bireylerin hangi tabaka içinde yer alacağı doğumla belirlenir. Yarı kapalı tabakalaşma: daha esnek ve daha açıktır. Açık sınıf tabakalaşması: sanayinin gelişmesi ile ortaya çıkmıştır. Tabakalar içi hareketlilik bireylerin yetenekleri ve başarıları ile sağlanır.

Yapılan çalışmalarda; Çok sıkı çalışmanın İyi eğitimin Yüksek yeteneğin Güçlü kişilik özelliklerinin Yukarıya doğru dikey sosyal hareketliliğe yol açtığı belirlenmiş. Son 20 yılda en yüksek ücret ile en düşük ücret arasındaki farklar gittikçe artmaktadır. Diploma iş piyasası içinde daha da önemli olmuştur. Bu da bilgiye ve eğitime verilen önemi arttırmıştır.

.

Kuzey afrika piramidi