Emosyonların İşlevleri Prof Dr Süheyla Ünal İnönü Üniv. Tıp Fak. Psikiyatri AD 52. UPK Kongresi-Antalya 16 Kasım 2016

Beynin bilgi işleme sistemleri Duyusal-motor sistem Tanımlama, dikkat etme, ihmal etme, sözelleştirme, gerçekleştirme, yönetme Duygu sistemi Değer atfetme, önceleme, düzenleme, niyet etme, ilgilenme, başa çıkma Bilişsel sistem Yorumlama, değerlendirme, planlama, sorun çözme

Bilgi işleme sistemleri Emosyonlar hızlı ve ayrışmamış tepkiye yol açarlar Düşünce yavaş işleyen ancak oldukça ayrışmış tepkilere götüren bir süreçtir ve yaşamın sürdürülmesinde her zaman uygun çözümü getirmez

Bilgi işleme sistemleri Karar verme süreçleri için her ikisi de gereklidir ve birlikte işlev görürler Emosyonel süreçlerin kesintiye uğraması yüksek düzey bilişsel işlevleri belirgin derecede bozar “Bütün bilgi işleme süreçleri emosyoneldir. …emosyon bilişsel etkinlikleri güdüleyen, düzenleyen, arttıran ya da azaltan enerji düzeyidir” (Dodge, 1991)

Emosyon Dünyadaki güçlü dalgalar kendilik duygumuzu alt edecek şekilde bizi etkilediğinde emosyon deneyimleriz Deneyimlediğimiz emosyon, bizi etkileyen olayın içsel değerini kodlar ve olaya hızlı yanıt olmak üzere organizma için uyumsal fizyolojik değişikliklerle desteklenen tutarlı bir eylem planı oluşturur

Emosyonlar Yaşamda varkalım için önemli olan durumlar sırasında eylem kalıplarını ve canlılığı kontrol eden süreçlerdir Tüm memelilerin karşılaştığı varkalım soruları, sinir sisteminin uzun süren evrimi sırasında beynin içinde ortaya çıkan emosyonel eğilimler tarafından yanıtlanmıştır

Emosyonlar Daha basit öznel açıdan, bu sistemler yaşamın doğal boyutu olan benmerkezci bir iyi-olma duygusunu üretir, şöylesi varkalım sorunlarına çözümler önerirler: Nasıl yiyecek sağlayabilirim? Yiyecekleri nasıl saklayabilirim? Nasıl sağlam kalabilirim? Sosyal etkileşimlerimden ve sosyal desteğimden nasıl emin olabilirim?

Emosyonlar Emosyonlar evrim çizgimizdeki daha basit atalarımızın sahip olduğu erken refleksif-içgüdüsel yeteneklerden ortaya çıktılar Yavaş yavaş evrimsel uyarlamalar ve var olan kapasitelerin eşgüdümüyle, hayvana çeşitli durumlarda esneklik ve davranışsal bütünlük sağlayan ilkel yürütücü işlevler gelişti

Mac Lean’in üçlü bir sistemi Sürüngen beyin Basit motor planlar İlkel emosyonlar (arama, korku, saldırganlık, cinsellik) Paleo memeli beyin Sürüngen emosyonlarının daha sofistike şekilleri ve sosyal emosyonların görünümü Yeni memeli beyni Dış dünyanın bilişsel ve ilişkisel olarak kavranması

Afektif Nörobilim

Emosyonel sistemler Genetik olarak önceden belirlenmişlerdir, içgüdüseldirler Zorlu yaşam koşullarında ortaya çıkan uyaranlara koşulsuz tepki vermek için tasarlanmışlardır Bu devreler alt motor programları etkinleştirerek ya da baskılayarak farklı davranışları düzenlerler

Emosyonel sistemler Varkalım mekanizmalarıdır Sorun çözücüdürler Diğerleriyle ilgilenme kapasitesi sağlarlar Uyumsal işleve sahiptirler Algı ve düşünce için bir önem sinyalidirler Tehlike ya da hazzın öngörücüsüdürler

Temel öncüller Emosyon sistemleri olgunlaştıkça ve yüksek beyin alanlarıyla etkileşime girdikçe daha gelişerek, yaşamda varkalmak ve türü sürdürmek için organizmanın daha etkili davranışsal seçimler yapmasını sağlarlar Farklı emosyonel eğilimler, farklı yaşlarda ortaya çıkar

Emosyonların gelişim süreci Manfred Holodynski: The Development of Emotion and Expression

Duygu sözcükleri Emosyon His (Feelings) Duygudurum (Mood) Kısa (sn, dak), indüklenen alanın aktivasyonu ile vücutta oluşan değişiklikler Çarpıntı, terleme vs His (Feelings) Aktivasyonun sonuçlarını psikofizyolojik olarak hissetme, bilinçli olarak adlandırma Öfke, kızgınlık Duygudurum (Mood) Uzun (saatler, günler, aylar) Neşeli, depresif… Huy (Traits) – yaşam boyu süren duygusal özellikler Dışadönük, içedönük, çekingen

Hisler Dikkatimizi önemli olana yöneltmemizi Birbiriyle çarpışan seçenekler arasında seçim yapmamızı Esnek olmamızı, seçenekler oluşturmamızı, bakış açımızı genişletmemizi Yaratıcı olmamızı ve çevremizdeki fırsatların farkında olmamızı sağlar

Temel emosyon sistemlerini tanımlama için ölçütler Hissin değeri Altta yatan sinir sistemi ağı Bedende ortaya çıkardığı değişiklikler Nummenmaaa L, et al 2014 Bodily maps of emotions. PNAS, 111;2: 646-651.

Panksepp’in temel emosyon sistemleri Arama: yiyecek, su ve sıcaklık arama Şehvet: seks ve eş arama Bakım verme: yavrularına bakım verme gereksinimi Panik: ayrılıktan sonra tekrar bir araya gelme çabası Korku: ağrıdan ve yaralanmadan kaçınma dürtüsü Öfke: kendi çıkarları tehlikeye düştüğünde, kendini belirleyici eylemlerle ifade etme dürtüsü Oyun: güçlü bir sosyal etkileşimde bulunma arzusu

Panksepp, J. (1998). The Foundations of Human and Animal Emotions Panksepp, J. (1998). The Foundations of Human and Animal Emotions. New York, NY, Oxford University Press.

Emosyon devreleri Duygulanım olarak değer yüklenmiş öznel hislerin ayrıntılandırılması kapasitesine sahiptirler Öncelikleri belirlemede düşünceye rehberlik eder Çeşitli duyusal uyaranlar onlara koşulsuz ulaşabilir Tehlike sinyali oluşturarak yaşamı korumaya hizmet ederler İçgüdüsel motor çıktı üretebilirler

Emosyon devreleri Duyusal, algısal ve bilişsel süreçleri değiştirirler ve emosyonel deneyimin özelliğinden kaynaklanan davranış eğilimi ile doğal olarak senkronize olan bir dizi fizyolojik değişiklik başlatırlar ve süreci yönetirler Duyusal girdileri düzenleyebilirler Uyarılan davranışla ilişkili olan emosyon sistemlerinin duyarlılıklarını değiştirirler

Emosyon devreleri Bilişsel girdiler tarafından düzenlenebilirler Bilişsel etkinlikleri düzenleyebilirler Yüksek karar verme süreçlerini ve bilinçliliği sağlayan beyin mekanizmaları ile karşılıklı etkileşim içindedirler Kendilik sunumunu sağlayan devrelerle etkileşerek kendilik gelişimini sağlarlar

Emosyon devreleri Tetikleyici olaylar geçtikten sonra emosyonel tepkiyi sürdürebilirler Emosyon sistemlerinin sinirsel etkinliği ortaya çıkarıcı durumlarını sürdürürler Nötr çevresel uyaranların koşullu kontrolü altına girebilirler

Emosyonlar Hayatı yaşamaya değer kılarlar Hayata renk, koku, tad katarlar Sosyal etkileşimi düzenlerler