TEK DENEKLİ ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ Ali KAYMAK-Onur SÖNMEZ-Kudrettin AÇAR

Deneysel araştırmaların amacı, bağımlı değişken ile bağımsız değişken arasındaki neden sonuç ilişkisini/ işlevsel ilişkiyi ortaya çıkarmaktır.  Bağımlı değişken: Üzerinde istendik değişiklik yaratılması hedeflenen değişkendir. Bağımsız değişken: Davranış değişikliği yada öğrenme sağlamak üzere uygulamacının uyguladığı programdır. Örnek: Diş fırçalama bağımlı değişken uygulama sırasında verilen ip uçları bağımsız değişken. 

*Geleneksel grup modelleri *Tek denekli araştırma modelleri Deneysel araştırmalar ikiye ayrılır. *Geleneksel grup modelleri *Tek denekli araştırma modelleri Tek Denekli Araştırmalar, Grup Deneysel Araştırmalarına alternatif olarak geliştirilmiştir. Grup deneysel araştırmalarında ortalama değerler esas alınır.Örneğin bir grubun uygulama öncesi bağımlı değişkene ilişkin ortalama değeri 4 iken uygulama sonrasında 7 olabilir ve bu durum anlamlı bir fark yaratmış olabilir.Ancak grupta hiçbir biçimde değişime uğramamış bireyler olabilir ve bu durum ortaya konulamaz. Bireyler arasındaki farkın önemli olduğu durumlarda tek denekli araştırmalar deha elverişlidir.

Yeterli sayıda denek bulunamaması. Denek yitimi Tek Denekli Araştırmaların Tercih Sebepleri 1- Deneklerle karşılaşılan sorunlar. Yeterli sayıda denek bulunamaması. Denek yitimi Homojen gruplar oluşturamama. 2- Veri toplama  ve verilerin analizi ile ilgili sorunlar. a) Veri toplama için araç gereç bulma b) İstatistiksel tekniklerin uygulanma ve yorumlanmasının zorluğu. 

Tek denekli araştırma:Bir yada birkaç denekten standart koşullar altında yinelenen ölçümler alınarak bir uygulamanın etkinliğinin her bir denekte kendi içinde değerlendirildiği araştırmalara tek denekli desen araştırmaları denir. Tek denekli araştırmalarda bağımsız değişken 3 grupta toplanır;  1. Davranış öncesi öğretimsel stratejiler örnek; yanlışsız öğretim yöntemleri 2. Ortam düzenlemeleri:öğretim yapılan ortamın düzenlenmesi. 3. Davranış sonrası öğretimsel stratejiler örnek; pekiştireç kullanımı, hata düzeltmesi. 

TEK DENEKLİ ARAŞTIRMALARIN ÖZELLİKLERİ 1- Yinelenen ölçümler: Yinelenen ölçümler standart koşullarda sürekli olarak veri toplanır. Standart koşul: Bağımsız değişken dışındaki tüm değişkenlerin sabit tutulması ile sağlanır. Uygulama günün hangi saatinde yapılacak. Ortam özellikleri. Araç gereç özellikleri.

2- Başlama Düzeyi Evresi: Başlama düzeyi evresi bağımsız değişken uygulamaya başlamadan önce bağımsız değişkenin hangi sıklık ,süre yada düzeyde sergilendiğini belirlemek üzere toplanan verilerdir. Başlama düzeyinin önemi Var olan performans düzeyi hakkında bilgi verir. Uygulamacının programında gerekli değişiklikleri yapmasını sağlar. Başlama düzeyi evresi en az 3 oturum üst üste kararlı veri elde edilinceye değin sürdürülür. 

3.Uygulama Evresi: Uygulama evresi,bağımsız değişkenin uygulandığı evredir. 4- Yineleme: Tek Denekli Araştırmalar yinelenebilir olmalıdır. .Dolayısıyla bir araştırmadan elde edilen bulgular aynı araştırmayı yineleme yoluyla elde edilmelidir. *Yinelemenin aynı zamanda deneysel kontrole de hizmet ettiği unutulmamalıdır. **Ayrıca yineleme araştırmanın dış geçerliliğiyle de ilgilidir.  ***Bir araştırmanın dış geçerliliğini artırmak üzere araştırmanın yinelenebilir olma özelliği artırılmalıdır.

Yinelenebilirliğin Sağlanması Başlama düzeyi evresi ayrıntılı olarak tanımlanmalıdır.Bu evrede neler yapıldığı,deneğin hangi koşullar altında değerlendirildiği,davranış sonrası uyaranların sunuş şekli vb. Ayrıca denek seçimi ayrıntılı olarak açıklanmalıdır.Deneğin üzerinde çalışılan bağımlı değişkenle ilişkili performansı, deneklerin nasıl seçildiği, deneklerde bulunması gereken önkoşul özellikler açıklanmalıdır. (BİR TEZ İÇİN EN AZ 3 DENEK OLMALIDIR)

TEK DENEKLİ ARAŞTIRMA MODELLERİ Tek denekli araştırma modellerini tek bir uygulamanın etkililiğini incelemeyi amaçlayan etkililik modelleri ve iki ya da daha fazla uygulamanın etkililiklerini ve/veya verimliliklerini karşılaştırmayı amaçlayan modeller olarak ayırabiliriz. Etkililik Modelleri : AB, ABA, ABAB, Davranışlar Arası Çoklu Başlama Düzeyi Karşılaştırma Modelleri : ABC,Dönüşümlü Uygulamalar, Uygulamalı DU, Paralel Uygulamalar

GRAFİĞİN ÖĞELERİ 1- EKSENLER a. Yatay eksen(x ekseni): Zaman boyutunu gösterir.Yatay eksende işaretlerle bölünmüş eşit aralıklar bulunur. Her bir aralık iki gözlem oturumu arasında geçen süreyi gösterir. (ders saati,gün,hafta vb.) b. Düşey eksen (y ekseni): Bağımlı değişkenin niceliksel değerini gösterir. (sayı,oran,yüzde vb.) 

2- VERİ NOKTALARI Veri noktaları,yatay ve düşey eksendeki işaretlerin uzantılarının kesişim noktalarıdır. Her bir veri noktası: a. Verilerin hangi gözlem oturumunda toplandığını, b. Hangi bağımlı değişken değerine karşılık geldiğini gösterir. 

3- EVRE DEĞİŞİM ÇİZELGELERİ Yatay eksene dik çizilen düşey çizgiler araştırmanın evrelerini gösterir.  4- EVRE KODLARI Grafiğin üst kısmına, her bir evrenin özelliğini gösteren kısa başlıklar yazılır.  5- ŞEKİL TANIMI Grafiğin altında yer alan ve bağımlı-bağımsız değişkeni tanıtan kısa açıklamalardır. 

GRAFİK ÇEŞİTLERİ 1.  Çizgi Grafiği : Çizgi grafiği her bir evredeki veri noktalarının birleştirilmesiyle oluşur.Birden fazla değişken varsa,her bir bağımlı değişkene ilişkin veri noktaları ve grafik çizgileri farklı biçimlerde gösterilir.  2. Sütun Grafiği : Araştırmanın farklı evrelerinde deneklerin performansını özetlemek için kullanılır.Her bir evredeki Performans aritmetik ortalama yada medyan biçiminde ifade edilir.                 Aynı grafik üstünde farklı,deneklere ilişkin veriler de gösterilebilir. 

Verilerin Grafik Yoluyla Analiz Ediniminin Yararları 1- Uygulanan programın etkinliğini görür. 2- Program etkinliğine karar verebilmek için ,daha büyük ve kararlı etkilerin gözlenmesi gerekir. 3- Okuyucunun kendisinin yorum yapmasına olanak sağlar. 4- Deneklerin performansını görmesini sağlayarak deneklere geri bildirim verir..    

TEK DENEKLİ ARAŞTIRMALARI DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ 1-Araştırmada yer alan katılımcıların nasıl seçildikleri açıklanmış mı? 2-Araştırmada yer alan katılımcıların özellikleri(yaş,cinsiyet,tanı,eğitim düzeyi) açıklanmış mı? 3-Katılımcılarda araştırmaya katılmak için gerekli önkoşul özellikler sıralanmış mı 4-Katılımcıların işlevde bulunma düzeyi(bağımlı değişkenle ilişkisi olanlar) açıklanmış mı? 5- Bu önkoşul özelliklerin nasıl sınandığı açıklanmış mı? 6-Araştırmada yer alan ortama ilişkin açıklamalara yer verilmiş mi? 7-Araştırmada kullanılan araçlar yinelenebilir şekilde tanımlanmış mı? 8-Bağımlı değişken işlevsel olarak tanımlanmış mı? 9- Araştırma raporunda kayıt sistemine açıkça yer verilmiş mi? 10-Bağımlı değişkene ilişkin güvenilirlik analizi verilerin en az % 20 sinde yapılmış mı?

TEK DENEKLİ ARAŞTIRMALARI DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ 11-Bağımsız değişken yinelenebilir şekilde tanımlanmış mı? 12-Bağımsız değişken için uygulama güvenilirliği analizi verilerin en az % 20 sinde yapılmış mı? 13-Bağımsız değişkenin uygulanması sırasında bir uyarlama söz konusu ise gerekçeleri ile birlikte yinelenebilir ir biçimde açıklanmış mı? 14-Bağımsız değişkenin kim tarafında uygulandığı açıklanmış mı? 15-Bağımsız değişkeni uygulayacak kimse o konuda eğitim almışsa bu süreç açıklanmış mı? 16-Başlama düzeyi evresi yinelenebilir biçimde ayrıntılı olarak tanımlanmış mı? 17-Araştırma modeline özgü iç geçerliği etkileyen etmenler kontrol altına alınmış mı? 18-Araştırmada deneysel kontrolün nasıl sağlandığı açıklanmış mı? 19-Araştırmada elde edilen veriler uygun biçimde analiz edilmiş mi?

TEK DENEKLİ ARAŞTIRMALARI DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ 20-Grafikler uygun biçimde çizilmiş mi? 21-Grafikler yeterli sayıda mı? 22-Verilerin ifadesi grafikle uygunluk göstermekte midir? 23-Araştırma farklı denek ve davranışlarla yinelenmiş mi? 24-Araştırma sosyal açıdan önemli davranışlarla çalışılmış mı? 25-Araştırmada elde edilen bulgular sosyal açıda önemli mi? 26-Araştırmada incelenen bağımsız değişken sosyal açıdan uygun mu? 27-Araştırmada elde edilen her bir bulgu tartışılmış mı? 28-Araştırmanın sınırlılıkları açıkça ifade edilmiş mi? 29-Araştırma da etik kurallara dikkat edilmiş mi?