Duyu Materyalleri ve Çalışmaları Doç. Dr. Müdriye YILDIZ BIÇAKÇI MONTESSORİ EĞİTİMİ I Duyu Materyalleri ve Çalışmaları Doç. Dr. Müdriye YILDIZ BIÇAKÇI

DUYULARI GELİŞTİRİCİ MATERYALLER

1-DUYULARIN EĞİTİMİ Montessori’ye göre çocuk daha doğumdan başlayarak zihinsel olarak aktif bir varlıktır. Bu nedenle çocuk eğitimine doğumdan başlanması gerektiğini savunur. Duyu algıları henüz dış belirtiler vermese de, hareket etme yeterliliğinde yoksun olsa da aktif haldedir. Ten temasına, ışığa tepki verir. Bu nedenle duyu organlarını çocuğun çevresi ile iletişim kurduğu organlar olarak kabul eder ve tıpkı ellerin kavrama işlevini gördüğü gibi aklın gelişiminde temel rol oynayan ‘kavram organları’ diye adlandırır. Duyu algıları çocukta bir ruhsal dünya yaratmaya yönelik yaratıcı iç güdü, aktif bir güçtür ve duyu organları adeta çocuğun dünyaya açılan pencereleri gibidir.

Duyuların eğitimi çocuk daha ‘emici zihin’ çağında iken başlar Duyuların eğitimi çocuk daha ‘emici zihin’ çağında iken başlar. Bu çağda çocuk kendiliğinden aktiftir ve bilinçsiz olarak çevresindeki izlenimleri zihnine kaydeder. Bu kaydedilenler çocuğun gelişecek olan kişiliğinin ve zihninin ana maddesini oluşturur. Materyaller ruhsal düzene yardımcı olurken zihinsel gelişimini sağlar: tanımak ve farklılıkları ayırt etmek, bütünleştirmek ve soyutlaştırmak, eşleştirmek, gruplamak ve tasnif etmek, aynı özelliklerde seriler yapmak vs.

Duyu materyalleri ‘güçlüklerin yalıtılması’ ya da tek bir özelliğin izole edilmesi diye tanımlayabileceğimiz bir esasa dayalıdır. Böylece her materyal belirli bir tek özelliğin öğretilmesinde kullanılır. Materyallerin diğer bir özelliği de çalışırken hata yapılıp yapılmadığının kontrol edilmesidir ki, çocuk bununla asıl amacı olan ‘yetişkinden bağımsızlaşma’ya ulaşır. Burada karar verme yeterliliğinin ve objektif olma özelliklerinin geliştirilmesi sağlanır.

Kendi başına çalışma, materyallerin özgür seçimi, kendine özgü tempoda çalışma biçimi çocuğun organizasyon kabiliyetini geliştirir. Planlamayı, hazırlamayı, paylaşmayı, fikir edinmeyi, uzlaşmayı, uyumlu olmayı, başkaları ile çalışmayı öğrenir. Materyalin sınırlı sayıda olması ve onun pedagojik amacına ve fonksiyonuna uygun olarak kullanılması önemlidir. Sınırlı sayıda olması özellikle öğrenme ve odaklanma bozukluğu olan çocuklar için önemlidir.

Duyu materyallerinin kullanımında çocuğun dikkatinin bir noktada odaklanmasını sağlamak pedagojik genel amaçlardandır. Dikkat odaklanması Montessori eğitiminde çok önemlidir. Çünkü öğrenme ancak dikkat odaklanması sonucunda gerçekleşir.

Montessori , materyalin kullanımını öğretmeyi ‘ders verme’ olarak adlandırır. Ancak çocuk materyallerle ilgili bazı deneyimler kazandıktan sonra veya özel ilgi gösterdiği zaman bu derslere başlanabilir. Her dersin özenli ve bütünüyle anlaşılır olması temel esastır. Gözlemler sonucunda öğretmen dersin ne zaman gerekli olduğunu bilir.

Duyu eğitiminde dikkat edilecek hususlar: Montessori, materyallerini çocuğun bireysel deneyimler kazanabileceği şekilde tasarlamıştır. Öğretmen ve çocuğun oturuş pozisyonu göz ve vücut teması kurmaya uygun olmalı ve ders uyumlu bir atmosferde yapılmalıdır. Çalışma yerinde sadece dersle ilgili araç-gereç bulunmalıdır. Bir materyal için verilen ders sadece o konuya ait ve açık olmalıdır. Yavaş ve açık hareketler öğrenmede kesin etkiyi sağlayan unsurdur. Bu sırada mümkün olduğunca az konuşulmalıdır. Önemli olan çocuk ile materyal arasında engel olmamalıdır.

Genelde eğitici bir materyal ile çalışmanın tüm aşamalarını bir defada gösterir ki çocuk olayı bütünlük içerisinde öğrensin. Çocuk dersi tamamen anladıysa o zaman çalışmayı üstlenir ve bu durumda eğitimci onu izler. Daha sonra eğitimci uzaklaşır ve belirli mesafeden çocuğu gözlemler. Bir ders sırasında çocuk hata yapacak olursa bu hatanın düzeltilmemesi gerekir. Çünkü böyle bir durum çocuğun cesaretini kıracaktır. Eğitimci çocuğun dikkatini hata üzerine çekmemeli, daha sonra uygun bir zamanda o dersi yeniden göstermelidir. Dersin öğretilmesinden sonra çocuk materyalle tek başına çalışır. Çekingen ve içine kapanık çocuklar, bir materyalin gösteriminden sonra yapmaları konusundan eğitici tarafından teşvik edilmeli, asla zorlanmamalıdır.

Çocuk materyalle çalışmak için kendisine güven duyar duymaz anlamlı ve materyalin amacına uygun çeşitlemeler bulabilir. Kural olarak dersler çocuklara teker teker öğretilir, ama uygun materyal ve fırsatlarda grup olarak da çalışılabilir. Dersler 3 aşamalı öğretimle gerçekleşir. Yapılan işler ve kavramlar adlandırılır. İyi bir ders çocuğun önüne daha ilk andan itibaren yeni ufuklar açıp deneyimler kazandırmalıdır. Materyal ile çocuğa kazandırılan yeni bilgiler çocuk için ‘dünyanın anahtarlarıdır.’ Çocuk materyalde edindiği bilgiler çerçevesinde dener ve kullanır, bunlarla yeni boyutlar keşfeder. Çevresindeki insanlar ve eşyalar ile ilişkilerini derinleştirip düzeltir ve kişiliğini oluşturarak yetişkinden bağımsızlaşır.

2-ÜÇ AŞAMADA ÖĞRETİM Birinci aşama: Eğitici, çocuğun dikkatini eşyaya çekerek, düzgün bir telaffuzla adını söyleyerek eşya ile isim arasında bir ilişki kurar. İkinci aşama: Bu aşamada öğrenilenin kalıcı olmasına çalışılır. Tekrarlar çeşitli ve çocuk için ilginç olmalıdır. Üçüncü aşama: Bu aşamada artık çocuk pasif olarak edinmiş olduğu kavramları ya da sözcükleri kullanabilmelidir. Çocuk ona gösterilen eşyanın adını söyler. Bu aşama aynı zamanda ikinci aşamanın kontrolüdür.

4-TEK BİR ÖZELLİĞİN YALITILMASININ ÖNEMİ Farklı özellikleri birlikte sunmak çocuğun kafasını karıştıracağından tek bir özelliği diğerlerinden yalıtmamız gerekiyor. Çocuğa kazandırılmak istenilen özellik, hepsi birbirinin aynı olan cisimler haline getirilmiştir. Nesnelerin özelliklerini vurgulamak istediğimizde duyuların yalıtılması gerektiği psikolojide bilinen ve uygulanan bir yöntemdir. Yalıtma süreci iki türde olabilir: insanı çevreden gelen tüm uyarılardan izole etmek veya materyalde tek bir özelliğin değişmesini sağlama.

3- DUYU MATERYALLERİNİN SUNULUŞUNDA SIRALAMA Kesin bir sıralama yoktur. Buna rağmen ilk sunacağımız materyallerin mekanik hata kontrolüne olanak sağlayan ve sadece tek bir duyuyla fark edilecek materyallerin seçilmesinde yarar vardır. Bu aşamadan sonra çocuğun dikkatinin yoğunlaşmasında ve ayırt etme yeterliliğinde artış gözlendiğinde, hata kontrolü daha karmaşık ve sadece duyulara hitap eden materyallere geçilir.

A-GÖRSEL ALGIYA YÖNELİK ALIŞTIRMALAR 1- BOYUTLARIN ALGILANMASINA YÖNELİK ALIŞTIRMALAR TUTMALI SİLİNDİR BLOKLARLA ÇALIŞMALAR

PEMBE KULE ÇALIŞMASI

KAHVERENGİ MERDİVEN ÇALIŞMASI

KIRMIZI ÇUBUK ÇALIŞMALARI

2- RENKLERİN ALGILANMASINA YÖNELİK ÇALIŞMALAR RENK TABLETLERİ

3-ŞEKİLLERİN ALGILANMASINA YÖNELİK ALIŞTIRMALAR GEOMETRİK ÇEKMECELER

B- DOKUNSAL ALGIYA YÖNELİK ALIŞTIRMALAR DOKUNMA TABLETLERİ İLE TANIMA ÇALIŞMLARI

DOKUNMA TABLETLERİ İLE EŞLEŞTİRME ÇALIŞMALARI

DOKUNMA TABLETLERİ İLE DERECELEME ÇALIŞMALARI

FAKLI DOKULARDAKİ KUMAŞ PARÇALARI İLE ÇALIŞMALAR

C-İŞİTSEL ALGIYA YÖNELİK ALIŞTIRMALAR SES KUTULARI

MÜZİK ÇALIŞMALARI

D-AĞIRLIKLARI AYIRT ETMEYEYÖNELİK ALIŞTIRMALAR AĞIRLIK TABLETLERİ İLE ÇALIŞMALAR

E-ISI ALGISINA YÖNELİK ALIŞTIRMALAR ISI TÜPLERİ İLE ÇALIŞMALAR

ISI TABLETLERİ İLE ÇALIŞMALAR

F- KOKU ALGISINA YÖNELİK ALIŞTIRMALAR KOKU TÜPLERİ (BAHARAT TÜPLERİ)

GELİŞTİRİLMİŞ MATERYALLER (KOKU TÜPLERİ- MEYVE KOKULARI,ÇİÇEK KOKULARI)

G- TAT ALGISINA YÖNELİK ALIŞTIRMALAR TAT ŞİŞELERİ İLE ÇALIŞMALAR

TAT TUZLUKLARI İLE ÇALIŞMALAR

GEOMETRİK CİSİM VE YÜZEY KARTLARI İLE ÇALIŞMALAR H- NESNNELERİN BİÇİMLERİNİ DOKUNARAK ALGILAMAYA YÖNELİK (STEREOGNOSTİK DUYU) ALIŞTIRMALARI GEOMETRİK CİSİM VE YÜZEY KARTLARI İLE ÇALIŞMALAR

BİR KAPTAKİ NESNELERİ GRUPLANDIRMA ÇALIŞMALARI

TORBA İÇİNDEKİ GEOMETRİK CİSİMLERİ İLE ÇALIŞMALAR

SÜRPRİZ TORBA

I-GÖRSEL ALGILAMAYA YÖNELİK GELİŞTİRİLMİŞ ALIŞTIRMALAR YARATICI ÜÇGEN İLİŞKİLERİ

BİNOMİK KÜP

TRİNOMİK KÜP İLE ÇALIŞMA

TUTMASIZ SİLİNDİRLER İLE ÇALIŞMA

BİYOLOJİK KOMODİN İLE ÇALIŞMALAR

ÜST ÜSTE YERLEŞTİRİLEN GEOMETRİK FİGÜRLER İLE ÇALIŞMALAR

KAYNAKLAR Çakıroğlu Wilbrant, E KAYNAKLAR Çakıroğlu Wilbrant, E. Okul Öncesi Eğitimde Montessori Yaklaşımı, Kök Yayıncılık, 2012.