BİLİMSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ DERSİ 4. Hafta ARAŞTIRMA SÜRECİ ve TEMEL KAVRAMLAR

Problemin Seçimi ve Varsayımın Kurulması 1 Araştırma Tasarımının Düzenlenmesi 2 Veri Toplama 3 Verilerin Kodlanması 4 Sonuçların Yorumlanması – Rapor Yazımı 5

Araştırma süreci birbirini takip eden bir döngüdür.

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem Seçimi Genel ve özel olmak üzere iki ana grupta toplanabilir. Genel Ölçütler; olası sınırlılıkları dikkate almak için geliştirilir. Çözülebilirlik Önemlilik Yenilik Kurallara Uygunluk

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem Seçimi - Genel Ölçütler; Çözülebilirlik: Bilimsel araştırmanın konusu temel olarak olgusal içerikli olmalıdır. Bazı felsefi ve dini konular bilimsel olgularla çözülemez. Dolayısıyla problem araştırma ile çözülebilir mi? Problemin çözümü için veri elde etmek mümkün mü? 5

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem Seçimi - Genel Ölçütler Önemlilik Araştırılacak pek çok konu vardır. Bu konulardan en önemlisini seçmek zordur. Problemin önemi ve çözümü ile sağlanacak yararın ne olduğu ve kuramsal mı pratik mi olduğu açıklanmalıdır. 6

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem Seçimi - Genel Ölçütler Yenilik Araştırmanın yeni olup olmadığı önemlidir. Daha önce yapılmışı tekrar bir şey katmaz. Ancak daha önce yapılmış bir araştırmanın sonuçlarının genelleştirilebilmesi için yapılan araştırma anlamlı olabilir. 7

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem Seçimi - Genel Ölçütler Kurallara Uygunluk Araştırmalarda uygulama aşaması öncesi, sırası ve sonrasında araştırmaya katılanların gizlilik hakları korunmalı. Sağlık ya da esenliği tehlikeye atılmamalı. Fiziksel ve/veya psikolojik baskı olmamalı vb. konular açısından dikkat edilmelidir. 8

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem Seçimi Özel Ölçütler; araştırmacının kendi özel durumundan kaynaklanabilecek ölçütleri içerir. Alanda yeterlilik Yöntemde ve tekniklerde yeterlilik Veri toplama izni Zaman ve olanak yeterliliği İlgi yeterliliği

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem Seçimi - Özel Ölçütler Alanda Yeterlilik Araştırmacının bilgisinin yeterliliği önemlidir. Araştırdığı konu hakkında yeterli birikime sahip olması beklenir. Zaman ve olanakların kısıtlı olması araştırmacıyı en iyi bildiği alanda çalışmaya iter. 10

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem Seçimi - Özel Ölçütler Yöntemde ve Tekniklerde Yeterlilik Problemler gerçekten amaca uygun geçerli ve güvenilir veri elde etmekle çözülebilir. Araştırmacının verilerin toplanmasında ve değerlendirmesinde gerekli yöntemi ölçme ve istatistiki bilgiye sahip olması gerekir. 11

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem Seçimi - Özel Ölçütler Veri Toplama İzni Araştırılacak bazı konularda veri toplamak için gerekli izinlerin alınması gerekmektedir. Makamlardan izin almanın dışında da veri toplanacak yer bireyler ise onlardan da öncesinde izin alınması gereklidir. İzin konusunda problemin çıkması öncesinde yapılmış emeklerin boşa çıkmasına sebep olabilir. 12

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem Seçimi - Özel Ölçütler Zaman ve Olanak Yeterliliği Araştırmanın planlanmasında, tamamlama aşamasına gelinebilmesi için gereken zaman, eleman, ekipman, mali güç iyi hesaplanmalıdır. Deneyimsiz araştırmacıların karşılaşabileceği temel zorluklardan biri olabilir. 13

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem Seçimi - Özel Ölçütler İlgi Yeterliliği Probleme duyulan ilgi çok önemlidir. Çıkabilecek güçlükleri karşılayabilmek, eleştirilerden korkmadan araştırmayı yürütebilmek bu ilgi ile bağlıdır. Araştırma planlanandan daha yavaş ve zorlu devam edebilir, bunun içinde güç ve sabır gereklidir. 14

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problemin Tanımlanması Problemler araştırmacılar tarafından tanımlanır. Problemler üç aşamalı bir yaklaşımla tanımlanır: Bütünleştirme Sınırlandırma Tanımlama

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problemin Tanımlanması Bütünleştirme Genel problem alanı, belli bir sistem bütünlüğü içinde ele alınarak, dilimlenir ve her biri genel çizgilerle ilişkileri açısından kısaca anlatılır. 16

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problemin Tanımlanması Sınırlandırma Bütünün içinden araştırılmak istenen bölüm sınırlandırılarak tanıtılır. 17

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problemin Tanımlanması Tanımlama Sınırlandırılan problem alanı ayrıntılı olarak açıklanır. Problemi etkilediği düşünülen değişkenler tanımlanır. Olası ilişkileri belirtilir. 18

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problemin Tanımlanması Aşamaları Bütünleştirme (Problemin genel çizgilerle – bütün içindeki yeriyle – belirtilmesi) Problemi dilimlere ayırma Sınırlandırma (araştırılacak problem diliminin seçilmesi) Tanımlama (Sınırlandırılmış problemin ayrıntılarıyla açıklanması) (Araştırma amaçlarının berraklaşması) Kaynak: Bilimsel Araştırma Yöntemi, Niyazi Karasar, Ankara: Nobel Yayınları, 2005, s. 59. 19

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem Tanımlanmasında değişkenlerin önemi büyüktür. Değişken, “gözlemden gözleme değişik değerler alabilen objelere, özelliklere ya da durumlara” denmektedir. Aldıkları değerlere göre Sürekli Süreksiz Olarak iki tür değişken vardır.

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem Tanımlanmasında Sürekli Değişkenler Kesirli ifade edilebilen değişkenler. Ağırlık, zaman gibi. Nicel değişkenler de denir. 21

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem Tanımlanmasında Süreksiz Değişkenler; Cinsiyet gibi iki değere sahip değişkenler. Nitel değişkenler de denir.

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Kontrol şekillerine göre de değişkenler üç gruba ayrılabilirler. Bağımlı Bağımsız Kontrol değişkenleridir.

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Bağımlı değişken, bir tür sonuç olup, araştırmacıyı rahatsız eden ve açıklanması istenen durumdur. Örneğin, öğrenci başarısını etkileyen faktörler üzerinde durulmak isteniyorsa, çeşitli faktörlerden etkilenmesi beklenen “öğrenci başarısı” bağımlı değişken olarak ifade edilir. Bağımlı değişkenler genellikle “Y” harfi ile belirtilir.

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Bağımsız değişken, bağımlı değişken üzerindeki etkisinin öğrenilmek istendiği uyarıcı değişkendir. Örneğin, öğrenci başarısı bağımlı değişken ise, araştırmacı öğrenci başarısını yükseltmek için önce etkileyenlerin ne olduğunu bulmak isteyecektir. Diyelim ki önemli iki değişken zeka ve çalışkanlık; bunlar da bağımsız değişkenler olur.

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Bağımsız değişkenler aktif ya da pasif olabilir. Örneğin, ışığın ve zekanın “okuma hızına” olan etkileri bulunmak istensin. Araştırmacı, ışık şiddetine müdahale edebilir ancak zekaya edemez. Dolayısıyla ışık aktif, zeka ise pasif bağımsız değişkenlerdir.

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Kontrol değişkenleri; bağımsız değişkenler gibi bağımlı değişkeni bir şekilde etkileme olasılığı güçlü olan bir diğer deyişiyle şaşırtıcı değişkenlerdir. Bireylere özgün değişkenler Araştırma sürecine ait kontrol değişkenleri,ölçme gibi. Dış kaynaklara ait kontrol değişkenleri, gürültü, ışık vb.

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Araştırma uygulamalarında her zaman neyin bağımlı, neyin bağımsız ve neyin kontrol değişkeni olduğunu söylemek zordur.

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Araştırma Tasarımının Düzenlenmesinde ön bilgilerin toparlanması önemlidir. Detaylı bir kaynak taraması yapılmalıdır.

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Problem ya da araştırma konusu hakkında daha önce yapılmış olan çalışmaların neler olduğunun tespit edilmesi gerekmektedir. Böylece, neyin, nerede, nasıl bulunacağı ile ilgili olarak sağlam bilgi ve deneyim ile araştırma konusunda ön hazırlıklar yapılmış olur. 30

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Bu aşamalardan sonra araştırmanın varsayımlarının ya da diğer bir ifadeyle hipotezlerinin ortaya konması mümkündür. Ancak her araştırmada da varsayım olmayacağı unutulmamalıdır. 31

ARAŞTIRMA SÜRECİ VE TEMEL KAVRAMLAR Araştırma planlanması yapılmalı. Veriler toplanmalı. Varsayımlar elde edilen verilere göre çözümlenmeli. Elde edilen tüm bulgular rapor halinde yazılmalıdır. 32