Chapter 2. The Computer In Human-Computer Interaction by A. Dix, J Chapter 2. The Computer In Human-Computer Interaction by A. Dix, J. Finlay, G.D. Abowd, R. Beale BTÖ711-İnsan-Bilgisayar Etkileşimi Hazırlayan: Arif AKÇAY Ders Sorumlusu: Doç. Dr. Hakan Tüzün

GİRİŞ Etkileşim, bilgi transferi sürecidir. İnsandan bilgisayara ve bilgisayardan insana bilgi transfer edilir.

GİRİŞ Etkileşimi anlamak için her iki tarafı da anlamak gerekir. Bilgisayarlar, giriş çıkış aygıtları ve teknoloji etkileşimin doğasını nasıl etkilemektedir? Klavye, Mouse, Ekran ve daha bir sürü şey…

Giriş Tasarımcılar kullanılacak ürünün, nerede, kimin, nasıl kullanacağının farkında olmalıdır. Kağıt üstünde her şey mükemmel olabilir. Fakat…

Giriş Geçmişte Toplu veri girişleri Delikli kartlar Günlerce süren işlemler Düzeyi düşük etkileşimler Günümüzde Artan etkileşim düzeyi Artan etkileşim hızı Saniyeler içerisindeki işlemler

Giriş Bilgisayar artık kutudan çıktı. Buzdolabından alışveriş yapmak 0.o Nesnelerin interneti ile etkileşim her zaman her yerde…

Metin Girişi Aygıtları Alfanumerik Klavyeler Klavyeler dünya üzerinde en çok kullanılan bilgi girişi aygıtıdır. QWERTY klavyelerin harf ve rakam düzenleri sabitken, sembol düzenleri değişkenlik gösterebilir. Türkiye FGĞIOD, Fransa AZERTY gibi ülkeden ülkeye düzenler değişebilir.

Metin Girişi Aygıtları Alfabetik Klavyeler Alfabetik klavyeler üretimi yapılmış. Fakat, kullanması zor olmuştur. DVORAK Klavye DVORAK klavye Q klavyeye alternatik olarak geliştirilmiş bir klavyedir. Kullanımı kolaylaştırmayı ve hataları en aza indirmeyi amaç edinmiş bir klavyedir.

Metin Girişi Aygıtları Akort Klavye Akort klavyeler normal klavyelerden farklıdır. Sadece 4 veya 5 tuşla tek ya da birlikte basılarak metin girişi yapılabilen klavyelerdir. Yetenekli birinin elinde hızlı yazma aracı olabilir. Tek elle kullanılabilir.

Metin Girişi Aygıtları Telefon Tuş Takımı ve T9 Girişi Mobil telefonlarda mesaj yazmak veya internet kullanmak için telefon tuş takımı önemlidir. Telefonlarda 0-9 sayısal tuş takımı vardır. Bu takım üzerinde sayıların yanında harf girişi de mevcuttur. Ya tek tek ya da T9 Üzerinde yazılması istenen kelimenin harfleri bulunan sayılara basıldığında o sayıların oluşturduğu kelimeleri gösteren bir algoritmadır. Otomatik olarak size kelime önerisi sunar.

Metin Girişi Aygıtları El Yazısı Tanıma Bilgisayarla etkileşimin en sezgisel basit yoludur. Her yazılanı anlamayabilir. Yazma hızı çok düşüktür (25 Kelime/dk). Elektronik imzalarda kullanılması olumlu özelliktir. Ya önceden yazılanı sayısallaştırıp anlama ya da eş zamanlı tanıma gerçekleştirmektedir.

Metin Girişi Aygıtları Ses Tanıma Son birkaç yılda kendini gösteren bir teknolojidir. Siri, Cortana, Google Docs gibi… Kısıtlı durumlar söz konusudur (Dil sürçmeleri, şiveler, arkaplan sesleri, duygu yansımaları gibi).

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Fare Tipik bilgisayar parçalarındandır. Küçük kutusu ve kuyruğu ile bilgisayara bağlanan fare günümüzde bluetooh, wireless gibi teknolojilerle kullanılmaktadır. 1964 yılında Douglas C. Engelbart tarafından geliştirilmiştir. Temel olarak 3 tuşu olan farenin oyuncular için üretilen modellerinde 14’e kadar çıkabilmektedir. Kullanım için bazılarına bir mousepad yeterken, bazılarına ise koca masa yetmeyebilir 

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Touchpad Dokunmaya duyarlı tabletler olup 2-3 inç boyutundadır. İlk olarak Apple Powerbook’da kullanılan touchpad, şimdi her notebookda bulunmaktadır. Trackball Farenin altının üste getirilmiş halidir. Üstünde bulunan top ile imlecin hareket ettirilmesi olayıdır. Çizim yapmak zordur. Topun büyüklüğü kullanılabilirlik açısından önemlidir.

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Joystick Joystick doğrusal olmayan giriş aygıtıdır. Bu çubuğun hareketine göre imleç hareket eder. Bilgisayar oyunlarında kullanılmaktadır. Keyboard Nipple Keymouse olarak da adlandırılır. Klavye bünyesinde bulunan ufak bir joysticktir. Acemi kullanıcıların alışması zaman alır.

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Dokunmaya Duyarlı Ekranlar Parmağını, stylus kalemini veya çeşitli aparatlar ile ekrana dokunarak imleci hareket ettirdiği teknolojidir. Mousedan daha doğrusal bir kullanım deneyimi Touchscreen çok hızlı bir teknoloji olup fiziksel alanlarda kullanımı rahattır. Küçük bir alanı seçmek ya da çizmek zordur.

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Stylus ve Light Pen Stylus touchscreenlerde kullanılabilen bir teknolojidir. Kaleme benzer; işaretleme, seçim ve çizim yapabilir. Light pen kablo ile bağlı ışık yardımı ile çizim yapılabilen eski teknolojidir.

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Çizim Tableti Elle yazmak, çizim yapmak amacı ile üretilmiştir. Mouse olarak da kullanılabilen bir teknolojidir. Çizimlerin ekrana yansıması için özel yazılımı vardır. Çizim tableti fiziksel alanlarda kullanışlı olmayıp çok yer kaplamaktadır.

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Eyegaze (Göz/Bakış İzleme) Göz izleme gözün odaklanması ile bilgisayarı kontrol etmektir. Özel bir sistem olarak ya ekrana cam ya da kafaya takılan bir aparat gereklidir. Göz izleme hem hızlı hem de doğru bir kontrol sağlamaktadır. Gözlük ya da lens kullananlar için rahatsız edici olabilir. Ayrıca göz izleme aracı İBE alanına kullanışlı veriler sağlayarak gelişimine katkıda bulunmaktadır.

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Yön Tuşları Fare yerine kullanılabiliyor. Telefon TV kumandasında bulunmaktadır.

Görüntüleme Aygıtları Bilgisayarların görüntüleri bitmap üzerinde oluşur. Bu görüntü bir çok noktalar ya da pixellerden oluşur. Bit değeri arttıkça yoğunluk artmakta ve muhtemel renk değerine ulaşmaktadır. Genelde 32 bitlik ekran kartları kullanılmaktadır.

Görüntüleme Aygıtları CRT (Cathode Ray Tube) Monitörler CRT ucuz ve yeterince hızlı cevaplama süresi olan hızlı monitörlerdir. CRT monitörlerini kullanırken dikkat edilmesi gereken bazı durumlar şunlardır: Ekrana çok yakın bakmamak lazım. Çok küçük font kullanmamak gerekmektedir. Molasız uzun süre kullanılmamalıdır. Açık pencere önünde çalışılmamalıdır.

Görüntüleme Aygıtları LCD (Liquid Crystal Display) Monitör Likid kristal teknolojisi daha küçük, daha canlı ve daha az güç tüketen monitördür. İki cam arasına sıkıştırılan sıvı kristal örüntüsüdür.

Görüntüleme Aygıtları Büyük Ekranlar Yüksek görüntü teknolojili ekranlar son yıllarda artmış ve çeşitli türleri bulunmaktadır. Birden fazla ekran kullanılarak tek ekran gibi davranan video duvarı yapılabilir.

Görüntüleme Aygıtları Dijital Kağıt Görüntülemenin yeni formu Çeşitli versiyonları bulunan esnek materyallerdir. Gelişmekte olan bir teknolojidir.

Sanal Gerçeklik ve 3D Etkileşim 3D Boşluğunda Konumlama Sanal gerçeklik 3D sanal bir dünya sunmaktadır. Boşluklarda sunulan sanal objeleri manipüle etmektedir.

Sanal Gerçeklik ve 3D Etkileşim Kokpit ve Sanal Kontrol Çoğu bilgisayar oyunu ve ciddi uygulamalarla hava araçlarının kontrolleri sağlanıyor ve pratik yapılıyor. 3D Mouse Fareyi masaüstünde sürüklemek yerine 3D döndürme ileri geri, sağa sola ve kendi ekseni etrafında dönmesini sağlamaktadır.

Sanal Gerçeklik ve 3D Etkileşim Veri Eldiveni 3D giriş aracıdır. Optik fiberli likralı eldiven parmaklar ve el boğumlarının hareketlerini bilgisayara aktarmaktadır. Engellilerin kullanımı için potansiyel teşkil eden bir teknolojidir. Fiyatı el yakmaktadır.

Sanal Gerçeklik ve 3D Etkileşim Sanal Gerçeklik Kaskı Sanal gerçeklik kasklarının iki amacı vardır. Sanal dünyanın gözlerle görülmesi ve kafanın pozisyonuna göre takip edilmesidir. Tüm Vücut İzleme Sanal dünyada aynı gerçek dünyadaki gibi eş zamanlı yöne bakmaksızın yürüme ve hareket etmeyi sağlar. Farklı vücut hareketlerini göz önünde bulundurur.

Sanal Gerçeklik ve 3D Etkileşim 3D Görüntüler 3D görüntüler giriş aygıtlarının yeni formudur Görüntülerin daha belirli çıktıları vardır. Gölge/derinlik ve perspektif eklenerek 3D ifadeler oluşturulmaktadır. Stereoskopic görüntü normal görüntünün farklı açılarla gösterilmesini sağlayarak 3D özelliği getirmektedir.

Sanal Gerçeklik ve 3D Etkileşim Sanal Gerçeklik Rahatsızlığı Sanal gerçeklik hareket hastalığı görüntü ve sesin uyumlu bir biçimde sunulmaması gibi kafanın eğilmemesine eş zamanlı tepki vermemesi karışıklığa sebep olur ve hareket rahatsızlığı görülür. Simülatör ve Sanal Gerçeklik Kabinleri Tam ekranda izlerken gerçek yaşamdaki biri sizin dikkatinizi dağıtabilir. Oyun sizi çevrelemeli ve kullanıcı sanal dünya ortamında bütünüyle olmalıdır.

Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar Ses Çıkışı Ses çıkışı bir çeşit sinyal vermektedir. Maksimum etkisi ve bilgi transferini sağlamak için sesin nasıl kullanılması gerektiği bilinmesi gereklidir. Etkileşimli sistemlerde dönütün önem düzeyine göre sesler verilmektedir. Bilgisayardaki hata sesi, WhatsApp’taki bildirim sesi gibi.

Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar Dokun, Hisset ve Kokla Hissetme, medikal alanlarda farklı dokuları anlamak açısından çok önemli bir duyudur. Çeşitli dokular fiziksel duyuları etkilemektedir. Koklama hafıza için önemli bir işarettir. Belirli yerlerdeki belirli kokular işaret olarak kullanılabilir.

Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar Cihazların kontrolünde her cihaz kendine özgü özelliklere göre kontrol düğmeleri tasarlanmıştır. Minimüzik çalarda bulaşık makinesi dönen tuşun olmaması gibi. Bu kontrol tasarımları tesadüfi yapılan şeyler değildir. Bir şey nasıl kontrol edilirin düşünülmesi ve hangisinin kullanılabilirlik açısından rahat hissettirdiği önemlidir. Hissetmekte Touchpad’de pürüssüz, keymouse’da tırtıklı olması gibi…

Kağıt: Yazdırma ve Tarama Yazdırma Nokta Vuruşlu: Daktilo gibi bir şerit üzerinde noktaların bir çizgi halinde vurması ile yardırma gerçekleşmektedir. Mürekkep – Baloncuk Püskürtmeli: Mürekkebin kağıt üzerine yapıştırılması ile ve mürekkebin ısıtılması ile baloncuk ısıtılarak oluşmaktadır. Baloncuk mürekkepli yazıcı daha çabuk kurur. Lazer: Fotokopi makinasına benzer bir teknolojiye sahiptir. Siyah tozun kapıda yapışması ile yazdırılmaktadır.

Kağıt: Yazdırma ve Tarama Fontlar ve Sayfa Tanıma Dili Yazının boyutunu özellikleri dizilişini, biçimini belirleyen özellikleri içeren komutlar kağıt tanıma dili olan PostScript’e gönderilir. Font büyüklükleri ise point birimi ile belirtilmektedir. Font biçimi font ismine göre değişir.

Kağıt: Yazdırma ve Tarama Tarayıcı Kağıt üzerindeki verileri sayısal ifadelere çevirerek elektronik ortama aktaran teknolojidir. İki ana türe ayrılır. Biri yataklı tarayıcı diğeri ise elle kullanılan tarayıcılardır. Masaüstü yayımcıları arasında sıklıkla kullanılan teknolojidir. El yapımı resim ve fotoğrafları kullanmak için tarayıcı gereklidir.

Bellek İnsan belleği gibi Ram Belleği KSB, diski USB olarak tanımlayabiliriz. Bellek hakkındaki detaylar tasarımcılar için doğrudan ilgili bilgiler değildir. RAM Bilgisayarın en düşük kapasiteli belleğidir. Fakat bilgisayarın genel hızını doğrudan doğruya etkileyen bellektir. En hızlı ulaşılabilen bellektir. RAM’ler geçici bellektir, elektrik gidince bellekteki bilgiler kaybolur. Diskler Kullanıcının bilgilerine her zaman ulaşabilmesini sağlayan belleklerdir. Manyetik ve optik olmak üzere ikiye ayrılırlar.

Bellek Hız ve Kapasitenin Anlaşılması Sıkıştırma Diskte bulunan yazı, resim ve video için depolama miktarının azaltılması işlemidir. Metinde, resimde ve videoda benzer metin veya sahneleri sıkıştırmaktadır.

İşlem ve Ağ G. Moore Intel’in kurusu ortağıdır ve her 18 ayda bir işlem hızının 2 katına çıkacağını söylemiştir. 1987 yılında üretilen 1.47 Mhz’lik işlemcinin 15 yıl sonraki durumu 1.50Ghz’dir. Yani 210 kere artığı görülmektedir.

İşlem ve Ağ İşlem Hızının Etkililiği İşlem hızı kullanıcı arayüzlerinin etkililiğini etkileyebilmektedir. Etkileşimli sistem tasarımında işlem hızı göz önünde bulundurulmalıdır. Hız görevi verilen bir kullanıcıya yavaş bilgisayar verilmesi, sistem hatasıdır. Geri bildirimin yavaş olması arayüzde tuhaf etkilere sebep olabilir. Sistem yavaşsa açılan pencereler ve menüler blur olarak gelir. Mouse tabanlı görevlerde bir saniyeden fazla süren gecikmelerden kaynaklanan aktiviteler ve dönütler tolere edilmez.

İşlem ve Ağ İnteraktif Sistemlerdeki Sınırlılıklar İşlemsel Sınırlılık: Büyük bir belgede çalışırken bir şeyin aranması sırasında işlem hızının uzun sürmesi kullanıcıyı bu işlemin nasıl gerçekleşeceği konusunda farklı fikirlere yönlendirebilir. Depolama Sınırlılığı: Etkileşimli sistemlerde depolamaya erişim ve depolama hızı önem teşkil etmektedir.

İşlem ve Ağ İnteraktif Sistemlerdeki Sınırlılıklar Grafiksel Sınırlılık: Bilgisayarda bazı programlarda performansın düşük olması ve görüntülerin bozuk olması grafik sınırlılığı ile ilgilidir. Aynı sistemde bazı programların diğerlerinden hızlı olmasının sebebi bu sınırlılıktır. Ağ Kapasitesi: Çoğu bilgisayar ağlara bağlanırken uzak makineye bilgi göndermek için bağlantı hızının iyi olması şarttır.

İşlem ve Ağ Ağ Bilgisayarları Bir bilgisayarın internete bağlanıp her şeyi internet üzerinde yapan diski olmayan küçük bilgisayarlardır.

Teşekkürler…