KÜRESELLEŞME VE BÖLGESEL POLİTİKALAR

Türkiyede Bölgesel Politikaların Gelişimi 1) 1923-1953: ulusal bütünlük 2) 1954-1980: ulusal kalkınma 3) 1980 sonrası: küreselleşme-yerelleşme

1923-1953: Ulusal bütünlük iç pazarın bütünleşmesi ve ülke sınırlarını güvence altına alma merkeziyetçilik Başkentin Anadolu’nun ortasına taşınması, ulusal coğrafyayı birbirine bağlayan orumcek ağı tipi demiryolu ve karayolu uygulamaları ve devlet fabrikalarının kucuk Anadolu şehirlerine kurulmasI imparatorluğun ulke ici kaynakları doğrudan sermayenin uluslararası dolaşımına bağlayan İstanbul ve İzmir gibi liman şehirleri odaklı doğrusal (lineer) işbolumu coğrafyalarını ortadan kaldırdı ve ic pazar butunleşmesi gorece yuksek bir ekonominin doğmasını sağladı Bu tur bir ic pazar butunleşmesi, 1950’li yıllara doğru gelindiğinde, ticari sermaye dolaşımının İstanbul, İzmir ve Ankara gibi birkac şehir cevresinde yoğunlaştığı ve diğer bolgelerin bu dolaşıma ucuz kaynak ve işgucu sağladığı eşitsiz ve catışmalı bir coğrafi işbolumu ilişkisi ortaya cıkardı

1923-1953 döneminde bölge kavrayışı -bölge: güvenlik/asayiş temelinde bakılıyor (örneğin “umumi müffettişlik”) -iktisadi anlamda bölge tanımı yok (köy kalkınması dışında) İlk bölge tanımlaması: coğrafi bölgeler: 6-21 Ekim 1941’de Ankara’da Dil Tarih Coğrafya Fakültesi’nde düzenlenen Birinci Türk Coğrafya Kongresi ülke mekânının bilimsel anlamda araştırma ve eğitim konusu haline getirilmesi, milli coğrafya eğitimi açısından önemli 7 bölge: yer şekilleri, iklim, bitki örtüsü ve beşeri özellikler bakımından farklı (Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz, İç Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu)

1945-1953 dönemi tarıma öncelik ve altyapı hizmetlerinde bölgesel örgütlenme karayolları, sulama, enerji 1950: Karayolları Genel Müdürlüğü 11 ilde bölge müdürlükleri 1951: Orman Bakanlığı 1953: Devlet Su İşleri

1954-1980: Ulusal kalkınma Bölge: ulus-devletin alt birimi; bölgesel politikalar devlet merkezli sanayi sermayesinin etkinliğini artırma amaclı kalkınma planları ulusal olcekte tanımlandı Bölgesel planlama kuruluşları: 1) İmar ve İskan Bakanlığı (1958) -imar planları, şehir ve bölge planlama (hızlı kentleşme, İstanbul sanayi bölgesinin tespiti, vb.) 2) DPT (1962) -Kalkınma planlarında “yeniden dağıtımcı” bolgesel politikalarla ulus-altı coğrafyaların birbirine bağlandığı bir coğrafi işbolumu vurgulandı --1972: Kalkınmada Öncelikli Yöreler Dairesi kurulduillerin gelişmişlik düzeyi saptandı 70’lerin sonuna gelindiğinde üç grup oluştu: İstanbul ve onun tamamlayıcısı Kocaeli ile Bursa, İzmir ve Ankara illeri: uretken sanayi yatırımları temelinde hızlı bir gelişme Antalya, İcel, Adana, Hatay ve Gaziantep gibi guney illeri: gelişme daha cok doğal konum ustunlukleri ile belirli bir ortalamada Hakkari, Van, Diyarbakır, Siirt ve Bitlis, Muş, Ağrı gibi doğu illeri: Turkiye ortalamasının oldukca altında kaldı

1980 sonrası: Küreselleşme-yerelleşme Bölge: küreselleşen ekonominin bir birimi; bölgesel politikalar: piyasa merkezli yerli sermayenin uluslararası piyasalarda rekabet etmeye donuk birikim stratejileriemek surecini parcalama ve coğrafi olarak ayrıştırmasanayileşme ucuz iş gucu mekanları olan Anadolu illerine uzandı geleneksel sanayi kentlerinin yakınlarındaki Adapazarı, Bilecik, Tekirdağ, Eskisehir ve Manisa gibi kentler sanayi coğrafyasının yayıldığı ilk alanlar olurken, Organize Sanayi Bolgeleri (OSB) kuruluşu eşliğinde Antep, Kayseri, Denizli ve Konya gibi iller de yeni sanayi coğrafyaları olarak one cıktı

1980 Sonrasında bölge politikaları 1982: Yerleşme Merkezleri Kademelenmesi Araştırması “Kamu hizmetlerinin minimum maliyetle sunulabilecekleri veya bunların hizmetlerinden en fazla nüfusun en yoğun olarak faydalanabilmesine imkân tanıyan yerleşme yerlerinin tespit edilmesi” mal, hizmet, insan ve haber akışı temelinde 16 fonksiyonel bölge 2000’ler: Uluslararası rekabet gucunu artırmaya yonelik yeni sanayilesme politikalarında ulus-altı bolgeler ayrı bir olcek olarak tanımlandı ve bu bolgelerin uluslararası birikim surecinde yatırım cekecek ozellikleri on plana cıkarıldı 2002 yılında kabul edilen Bakanlar Kurulu Kararı’yla,ekonomik, sosyal ve coğrafi yonden benzerlikler gosteren komsu iller arasında gruplandırmalar yapılarak AB Bolgesel İstatistik Sistemi’ne uygun istatistiki bolge birimleri oluşturuldu 2006 yılında Bölgesel Kalkınma Ajansları yasası kabul edildi

Bölgesel Kalkınma Ajansları Amaç: “kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma planlarında öngörülen politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgelerarası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak amaçlarını gerçekleştirmek”

Görevleri -Yerel yönetimlerin planlama çalışmalarına teknik destek sağlamak. -Bölge programlarının uygulanmasını sağlayıcı - projelere destek olmak, değerlendirmek ve sonuçlarını Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına (DPT) bildirmek -bölgenin kırsal ve yerel kalkınma ile ilgili kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak - kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek. -Ajansa tahsis edilen kaynakları, bölge plânlarına uygun olarak kullanmak veya kullandırmak. -Bölgenin kaynak ve olanaklarını tespit etmeye, ekonomik ve sosyal gelişmeyi hızlandırmaya ve rekabet gücünü artırmaya yönelik araştırmalar yapmak -Bölgenin iş ve yatırım imkânlarının, ilgili kuruluşlarla işbirliği halinde ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtımını yapmak veya yaptırmak. -Bölge illerinde yatırımcıların, kamu kurum ve kuruluşlarının görev ve yetki alanına giren idarî işlemlerini, belirtilen süre içinde sonuçlandırmak üzere tek elden takip ve koordine etmek. -Yönetim, üretim, tanıtım, pazarlama, teknoloji, finansman, örgütlenme ve işgücü eğitimi gibi konularda, ilgili kuruluşlarla işbirliği sağlayarak küçük ve orta ölçekli işletmelerle yeni girişimcileri desteklemek. -Türkiye'nin katıldığı ikili veya çok taraflı uluslararası programlara ilişkin faaliyetlerin bölgede tanıtımını yapmak ve bu programlar kapsamında proje geliştirilmesine katkı sağlamak.

Yapısı kalkınma kurulu: bölgedeki kamu kurum ve kuruluşları, özel kesim, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve yerel yönetimler arasında işbirliğini geliştirmek ve ajansı yönlendirmek üzere, illerin dengeli şekilde temsilini sağlayacak yapıda, en fazla yüz üyeden oluşacak yönetim kurulu: ajansın karar organı tek ilden oluşan bölgelerde vali, büyükşehir belediye başkanı, il genel meclisi başkanı, sanayi odası başkanı, ticaret odası başkanı ile kalkınma kurulu tarafından özel kesim ve/veya sivil toplum kuruluşlarından seçilecek üç temsilciden; birden fazla ilden oluşan bölgelerde il valileri, büyükşehir belediye başkanları veya büyükşehir olmayan illerde il merkez belediye başkanları, il genel meclisi başkanları ve her ilden birer kişi olmak kaydıyla ticaret ve sanayi odası başkanlarından oluşmakta genel sekreterlik: ajansın icra organı

Bölgesel Teşvik Politikaları 1967 Teşvik yasasısektörel planlar bölgesel planlara göre öncelikli 2000’lerde teşvikler: rekabet edebilir bölgeler temelinde tanımlandı Hedef: farklı ölçeklerde emek üzerinde farklı kontrol biçimleri kurulması yoluyla rekabet gücünün arttırılması 2005 yılında Ankara Sanayi Odası Başkanı Zafer Çağlayan Doğu ve Güneydoğu bölgesinde yatırımları arttıracak bir öneri olarak “bölgesel asgari ücret” talep etti. Bu talebi destekleyen Devlet Bakanı Kürşat Tüzmen şöyle dedi: “Türkiye’nin kendi Çin’ini yaratması gereklidir 2004: Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında 5084 Sayılı Kanunkapsam: fert başına GSYH tutarı, 1.500 ABD Doları veya daha az olan iller ve KÖY kapsamındaki diğer iller 2009: özünde amaç aynı, kapsam değişti, bölgeler AB bazında tanımlandı, istihdamdan çok yatırım odaklı (genel, bölgesel, büyük ölçekli) 2012: bölge sayısı arttı, il bazında tanımlandı, stratejik sektörler eklendi (genel, bölgesel, büyük ölçekli ve stratejik)

Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkındaki Bakanlar Kurulu Kararı (2009) 1. bolge: motorlu kara tasıtları, elektronik, ilac, makine imalat, tıbbi, hassas ve optik alet yatırımları gibi yuksek teknoloji gerektiren yatırımlar 2. bolge: makine imalat, akıllı cok fonksiyonlu tekstil, metalik olmayan mineral urunler, kağıt, gıda ve icecek imalatı yatırımları gibi gorece daha dusuk teknoloji gerektiren yatırımlar 3. ve 4. bolgeler: tarım ve tarıma dayalı imalat sanayi,konfeksiyon, deri, plastik, kaucuk, metal esya gibi emek yoğun sektorler

Yeni Teşvik Paketi (6 Nisan 2012) Ekonomi Bakanlığının Kurulması (Yatırım-İstihdam-Üretim-İhracat Süreçlerinin Eşgüdümü) Teşvik Sistemine İlişkin Tespit ve Değerlendirmelerin Alınması Özel Sektör Kuruluşları (TOBB, TİM, Diğer Özel Sektör Temsilcisi Kuruluşlar, Sektörel Dernekler, Yatırımcılar) İlgili Kamu Kurum ve Kuruluşları Gelen Tüm Taleplerin Değerlendirilmesi Yaklaşık 800 talep