Dijital Yerliler ve Sanal Kütüphaneler: Bilgi Hizmetleri Sağlayan Kurumları Nasıl Bir Gelecek Bekliyor? Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/ 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Plan Dijital yerliler, dijital göçmenler Sanal kütüphaneler Web 2.0 ve Library 2.0 Dijital yerliler için bilgi hizmetleri “Yakınsama” olgusu Bilgi hizmetlerine yansıması Bilgi yönetimi eğitimine yansıması Sonuç 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Dijital Vatandaşlık Testi Bunu okuyabilir misiniz? “kdz n colleG? ms em? U2 cn lrn txtN” Ipod’unuz (çocuklarınız ya da torunlarınızın değil) var mı? Wii’ı denediniz mi? En çok hangi oyunu beğendiniz? Akıllı telefon kullanıyor musunuz (yani, e-posta, video, fotoğraf özellikleri olan …)? Anında mesaj (IM) kullanıyor musunuz? Blog kullanıyor musunuz? Blog’dan ne öğreniyorsunuz? “Lonely Girl 15”in kim olduğunu biliyor musunuz? TV olmadan TV programlarını izlemek için üç popüler yol önerebilir misiniz? Hiç Starbucks’ta WiFi kullandınız mı? “Mashup” sitelerinin önemini biliyor musunuz? Mash Up yarışmasına katıldınız mı? MID ne demektir? Sharepoint mi yoksa Wiki mi daha fazla işbirliği olanağı sağlar? Aralarındaki fark nedir? 0-1 2-7 11-12 Fosiller Göçmenler Yerliler 8-10 Sonradan vatandaşlığa kabul edilenler Do you IM? Do you Blog? What do you learn from it? Virtual Water cooler and Social book marking Do you know the importance of “mashup” sites? Have you competed in a Mash Up competition? What is more collaborative Sharepoint or Wiki and what is the difference? Kaynak: Fred Stein, Digital Immigrants, Digital Natives and the Information Age 3 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul 3

Dijital Yerliler Bilgiye hızlı erişim Paralel işleme Metin yerine grafik Rastgele erişim (hipermetin) Sürekli ağ üzerinde Oyunlar 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Dijital Göçmenler 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Dijital Göçmenler – Dijital Yerliler Örneği Dijital göçmen-dijital yerli spektrumunda neredesiniz? Bilgiyi kişiselleştirmek için Mashup’ları kullanıyor; Uygulamalar için “Pipes “ı kullanıyor Web’i kişiselleştirmek için RSS kullanıyor Web’e bağlı taşınabilir MP3 çalar E-posta/adi posta kavramıyla mücadele halinde; Wiki veya blog’lar hakkında hiçbir fikri yok “Bağlantılı olma”yı varsayar ve gerektirir İsteklere cevap verirler Gezgin sosyal yazılım kullanırlar Kablosuz resim ve TV telefonları Anında bağlantılılık DY’ler niçin Sosyal Ağlardan hoşlanırlar? DY’ler niçin Sosyal Bookmark’ları kullanırlar? The real question is not can the DI be taught to understand, appreciate and use the new capabilities but rather will he ever understand the motivation. The story of the trip to a restaurant is used here to explain that DI would never “write a review’ they do not see the internet and world wide web as a place to contribute to but rather draw from. The two groups see the process in very different lights. Good question SO WHAT Kablosuz telefon bilgisayar oluyor (Eposta, Web IM . Video vs) Kablosuz haritalı el bilgisayarları Tamamen bağlı….. …tamamen dijital …birden çok görevi yapabilir … …tamamen gezgin (veri, görüntü, ses) ...”Uzunçalar”/“plak” nedir bilmezler Dijital Yerli 6 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul Kaynak: Fred Stein, Digital Immigrants, Digital Natives and the Information Age 6

Dijital Yerliler, Dijital Göçmenler Different kinds of experiences lead to different brain structures. -Dr. Bruce D. Berry, Baylor College of Medicine http://www.marcprensky.com/writing/Prensky%20-%20Digital %20Natives,%20Digital%20Immigrants%20-%20Part1.pdf “Children raised with the computer “think differently from the rest of us. They develop hypertext minds. They leap around. It’s as though their cognitive structures were parallel, not sequential.” . . . “Linear thought processes that dominate educational systems now can actually retard learning for brains developed through game and Web-surfing processes on the computer.” http://d.scribd.com/docs/25yfw2gwramobinjk3vt.pdf 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Google Bizi Aptallaştırıyor mu? “Web’den ya da basılı uzunca bir makaleyi okuma ve anlama yeteneğimi hemen hemen tamamen kaybettim.” Bruce Freedman Internet zihni alışkanlıkları değiştirdi. 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kütüphane Nerede? D. Kohl, Where's the library? (Editorial), The Journal of Academic Librarianship 32 (2) (2006), pp. 117–118. 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kütüp-Uzay 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Second Life 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Second Life 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Second Life “Bilgi Adası” 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Second Life “Bilgi Adası” Dermeleri 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Second Life Referans Hizmeti 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Second Life Çatalhöyük Adası 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Second Life ilk yaşamın yerine geçmez. Kaynak: Scott T Plutchak, The librarian: fantastic adventures in the digital world, Serials, 20(2): 89, July 2007. 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kütüphaneler: Sanal Güzergâhlar 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Sosyal Ağlar Yeni Web Portal’ları Sosyal ağlar: Web içinde web’ler Web 2.0 kullanarak sosyalleşme artı tek noktadan çeşitli hizmetler sağlıyor Facebook’ta 52,000 farklı uygulama var Yahoo!, Google ve Facebook’ta kullanıcılar sadece Ekim 2008’de 200 milyar dakika (139 milyon gün) harcamışlar Google’ın misyonu “dünyanın içeriğini düzenlemek”, sosyal ağlarınki ise “dünyanın insanlarını” Amaç sanal güzergahlar oluşturmak değil bağlantı, iletişim ve içeriği birleştirerek yıldız kümeleri oluşturmak 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Web 2.0 Nedir? 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul Source: http://www.oreillynet.com/pub/a/oreilly/tim/news/2005/09/30/what-is-web-20.html

Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Web_2.0 Web 2.0 Tanımı Yaratıcılığı artırmayı, bilgi paylaşımını ve en önemlisi kullanıcılar arasındaki işbirliğini amaçlayan Web teknolojisi ve web tasarımı. Sosyal ağ siteleri, wiki’ler, günlükler (blogs) ve folksonomiler gibi Web tabanlı toplulukların ve barındırılan hizmetlerin gelişmesi ve evrimleşmesi Kaynak: http://en.wikipedia.org/wiki/Web_2.0 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kaynak: O’Reilly (2005); http://en.wikipedia.org/wiki/Web_2.0 Web 2.0 Özellikleri Platform olarak Web Kullanıcı katılımı yoluyla ortak akıl Dinamik içerik Paketlenmiş yazılım yerine hizmetler Hafif programlama modelleri Web standartları ve ölçeklenebilirlik Zengin kullanıcı deneyimi açıklık özgürlük Kaynak: O’Reilly (2005); http://en.wikipedia.org/wiki/Web_2.0 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Bilgi Edinme Platformu Olarak Web 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul Kaynak http://www.oreillynet.com/pub/a/oreilly/tim/news/2005/09/30/what-is-web-20.html

. . .when CNN saw the image it moved quickly to confirm with Dutch officials that a crash had happened. "Within minutes we were reporting on the story. We then confirmed with the Twitter user that the image was theirs and took it to air. "This proves that social networking sites can be a real asset in covering breaking news and gathering eyewitness accounts but the web should always be treated with extreme caution," Barnett said. 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Web 2.0 + Library = Library 2.0 (Miller, 2005) Library 2.0 kütüphane dünyasında hizmetlerin kullanıcılara sunulmasındaki geçişi yansıtmaktadır Library 2.0 geribildirim vermeye ve katılmaya cesaretlendirerek kütüphane hizmetlerinin tasarımı ve kurulumunda kütüphane kullanıcısına da rol vermek Library 2.0 modeli çift yönlü hizmet sunar ve kullanıcıdan kütüphaneye bilgi akışını artırır. Source: http://en.wikipedia.org/wiki/Library_2.0 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kütüphaneler. . . “First, services may be made mobile–ready, as with special mobile interfaces for library services, alerting services, and so on. Second, mobilization continues the restructuring of services, organizations and attention that networking has brought about.” (Dempsey, 2009) He discusses the mobile communication’s impact on four elements of libraries; namely, place, collections, people and expertise, and systems and services. He also offers general observations on services, switching, sourcing, socializing and personalizing, and expectations, and provides examples of libraries initiating mobile services for their users ranging from alerting services to reference services to catalog search (e.g., North Carolina State University Libraries mobile site, http://www.lib.ncsu.edu/m/) (Dempsey, 2009).Dempsey observed that the borders between one’s social, business, learning and educational lives are getting blurred. This forces libraries to diffuse services “through various manifestations (a physical place to meet, a toolbar, a set of services in the course management system, a FaceBook application, a set of RSS feeds, office hours in a school or department, and so on)” (Dempsey, 2009). Thus, libraries can be “present” wherever their users happen to be. 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Bilgi Edinme Platformu olarak Library 2.0 Kaynak: http://www.flickr.com/photos/42538191@N00/113222147/ 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Library 2.0’de kullanılan Web 2.0 teknolojileri Dağıtım RSS Wiki Blog Podcast Anında mesajlaşma Twitter Sosyal ağlar (Folksonomiler) Basit API’ler Mashup/Remix’ler Yoğunlaşma Google Amazon Flickr Facebook … Kütüphane yönetim çevresi Kullanıcı verisi Etiketler Derlemeler Dolaşım Tıklamalar … Source: http://orweblog.oclc.org/archives/001556.html 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kullanıcı ve Kütüphane Çevreleri Birbirinin İçine Geçmiş 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul Kaynak: http://orweblog.oclc.org/archives/001556.html

The Horizon Report Cep telefonları Bulut hesaplama / (cloud computing) Mekansal bilgiler Kişisel web Anlama dayalı uygulamalar Akıllı nesneler (“nesnelerin Internet’i”) http://net.educause.edu/ir/library/pdf/CSD5612.pdf 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

“Cep Kütüphanesi” 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

OCLC WorldCat Facebook içinden taranabilir 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Herkes OCLC WorldCat hesabı açabilir WorldCat tavsiyeleri 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

OCLC WorldCat kataloğunda “search engines” 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

OCLC WorldCat kataloğunda “tonta” 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kitabın bulunduğu kütüphaneler 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Farklı atıf stillerine göre kitabın gösterimi 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kaydın Endote’a aktarılması 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kullanıcının yarattığı listelere kaydedilmesi 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Paylaşım 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

OCLC WorldCat kullanıcıların eklediği bilgiler . . . Tag’ler Kayıtlı kullanıcılar kendi “tag”lerini ekleyebilirler 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

. . . Eklenen “tag”ler OCLC WorldCat kaydının bir parçası oluyor 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

OCLC WorldCat kullanıcının eklediği Notlar 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

. . . Notlar kaydın bir parçası oluyor İçindekiler eklenebilir 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kullanıcı tarafından eklenen İçinekiler sayfası . . . İçindekiler (kes-yapıştır ile) 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

. . . İçindekiler kaydın bir parçası oluyor 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kayda kitap eleştirisi eklenebilir 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Eleştirinin URL adresi Türk Kütüphaneciliği’nde çıkan eleştirinin URL adresi 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

OCLC WorldCat’te yazarın diğer kitapları 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Ortak yazarlar 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

OCLC WorldCat kitaplarla sınırlı değil Dergi makalesi Internet kaynakları 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kayıt işaretlenebilir ve paylaşılabilir 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Sosyal işaretleme sistemleri 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Google Bookmark olarak eklenebilir 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

bookmark delicious üzerinde kaydedilebilir 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

http://delicious.com/ytonta 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kayıt Facebook hesabınızdaki duvarınızda. . . 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

. . . Açıklayıcı bir notla birlikte yayımlanabilir. . . 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Böylece kullanıcının Facebook arkadaş listesindeki herkes bu notu görebilir 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Yakınsama Olgusu “teknolojilerin fingirdeşmesi, iç içe geçmesi” (Ekşi Sözlük) Cep telefonu artık sadece haberleşme aracı değildir Kullanıcıların iş, öğrenim ve özel yaşamlarının yakınsaması 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kütüphanelerde Yakınsama Mekân olarak kütüphanenin öneminin azalması Bilgi kaynaklarına uzaktan erişilmesi Bilgi kaynağı ve hizmeti sunan rakiplerin artması Kütüphane türlerinin yakınsaması Yakınsayan teknolojilerle bilgi hizmeti sunulması Bilgi hizmetlerinin kullanıcıların iş, öğrenme, ev ve seyahat ortamlarına taşınması Kütüphane dışındaki bilgi kaynaklarının ve hizmetlerinin kütüphane içindekilerle bütünleştirilmesi Kullanıcılar tarafından yaratılan içeriğin standart içerikle bütünleştirilmesi 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Bilgi Yönetimi Eğitiminde Yakınsama Bilgi profesyonellerinin öneminin artması Daha fazla bilgi ve beceriye gerek duyulması Öğreticilerin ve öğrencilerin bilgi ve becerilerin hızla eskimesi Esnek, disiplinler arası ders programlarının yaratılması ve yaşatılması Bilgi yönetimi eğitiminin “Nesnelerin Internet’i”nin ve Web 3.0: Sosyal anlamsal Web’in yaratılmasını ve yönetilmesini de içermesi 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Kütüphaneleri Nasıl Bir Gelecek Bekliyor? Dijital yerliler daha fazla hizmet bekleyecekler Kütüphane kaynakları ve hizmetleri Web 2.0, Web 3.0 ve Anlamsal Web üzerinden verilecek Kaynak merkezli değil ilişki merkezli bir yaklaşımla bilgi hizmeti verilecek (Lagoze, 2000) Gerçek ve sanal kütüphane hizmetleri birlikte yürütülecek Dijital bilgilerin uzun süreli korunması önemli hale gelecek Bilgi yönetimi eğitimi “melezleşecek” Resource-centric vs. relationship centric approach to information management (Lagoze, 2000) Current information management practices are resource-centric Web 2.0 requires relationship-centric approach to resources and users Personalization Offering personalized content to recognized users based on their individual characteristics, preferences and privileges, access methods, and so on Keeping user-created content with the standard content Recommendation systems “Circulation systems typically break the link between a patron and a book that has been borrowed when that book is returned.” Lynch (2001) Merging user-created content with the standard content Tags, comments, reviews, ratings, personalized copies of e-books … Infrastructure Maintenance Social semantic Web (Web 3.0 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/ http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta-belgrade-2008-full-text-son.pdf http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/yayinlar/tonta-lcats-2008.pdf 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul

Dijital Yerliler ve Sanal Kütüphaneler: Bilgi Hizmetleri Sağlayan Kurumları Nasıl Bir Gelecek Bekliyor? Yaşar Tonta Hacettepe Üniversitesi Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü tonta@hacettepe.edu.tr yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/ 45. Kütüphane Haftası, 3 Nisan 2009, İstanbul