TÜRKİYE’DE ENGELLİLER

ENGELLİ KİMDİR ? 5378 SAYILI ENGELLİLER HAKKINDA KANUNU’NA GÖRE “Fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen bireyi”

DÜNYA SAĞLIK ÖRGÜTÜ’NE GÖRE Bir bozukluk ya da yetersizlikten kaynaklanan bir dezavantaj olup, bireyin kendisi için normal olan bir rolü (yaşına, cinsiyetine, sosyal ve kültürel faktörlere dayanan) yerine getirmesini sınırlayan ya da önleyen bir durumdur

ENGEL SOSYAL BİR FENOMENDİR Bireyin engelli olup olmayacağı toplumdaki diğer kişilere bağlıdır Engel, bireyin sahip olduğu performans ya da statü ile, bir üyesi olduğu belirli bir grubun beklentileri arasındaki uyumsuzluk ile karakterizedir

ENGEL SOSYAL BİR FENOMENDİR Dezavantaj, kişinin genel normlara uyamaması sonucunda meydana gelir Dolayısı ile engel, sosyal bir fenomen olup, bireyin bozukluk ya da yetersizliği sonucunda ortaya çıkan sosyal ve çevresel sonuçları temsil eder

ENGEL SOSYAL BİR FENOMENDİR Engel düzeyi akranlarına göre çok daha şiddetli olan bir birey, ailesinin ya da sosyal çevresinin daha yoğun desteği sayesinde çok daha düşük düzeyde dezavantaj deneyimleyebilir

Engellerin Sınıflandırılması Hayatta Kalmaya Yönelik Roller Oryantasyon engeli Fiziksel bağımsızlık engeli Mobilite engeli Meşguliyet engeli Sosyal integrasyon engeli Ekonomik kendine yetebilirlik engeli Diğer Engeller

TÜRKİYEDE ENGELLİLER Türkiye genelindeki engelli sayısı nüfusun %12’sini oluşturmaktadır (yaklaşık 8,5 milyon). Toplam engelli nüfus Erkek Kadın Toplam 11,10% 13,45% 12,29%

ENGELLİLER Ortopedik, görme ,işitme, dil ve konuşma ve zihinsel Engelli Nüfus Erkek Kadın Ortalama % 3,05 % 2,12 % 2,58 Süreğen Hastalığa Sahip Engelli Nüfus Erkek Kadın Ortalama % 8,50 % 11,33 % 9,70

ENGELLİLER Ortopedik Engelli Görme engelli İşitme engelli Dil ve konuşma engelli Türkiye 1.25 0.60 0.37 0.38 0.48 0-9 yaş grubu 0.64 0.33 0.20 0.46 0.42 10-19 0.77 0.36 0.29 0.43 0.58 20-29 1.21 0.45 0.32 0.65 30-39 1.26 0.35 0.31 0.54 40-49 1.39 0.62 0.26 0.39 50-59 1.79 0.91 0.41 0.30 60-69 2.80 1.56 0.27 70 + 3.94 2.98 1.70

ENGELLİLERLE İLGİLİ KURUMLAR Birleşmiş Milletler Genel Kurulu ülkelerin gelişmişlik düzeyine bakılmaksızın engellilerin toplumsal yaşama tam katılımını sağlamak için 1982 yılında 1983–1992 yıllarını BM Engelliler On Yılı olarak ilan ederek kabul edilen Engelliler Dünya Eylem Programı’nda ve 1993 yılında kabul edilen “Engelli Kişilerin Fırsat Eşitliği Konusunda Standart Kurallar”da yer alan ulusal mekanizma konusundaki tavsiyeler dikkate alınarak 571 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Başbakanlığa bağlı olarak Özürlüler İdaresi Başkanlığı 30.05.1997 tarihinde kurulmuştur.    Özürlüler İdaresi Başkanlığı’nın kuruluş amacı; engellilere yönelik hizmetlerin düzenli, etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesini temin etmek için; ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak, engelliler ile ilgili ulusal politikanın oluşmasına yardımcı olmak, engellilerin problemlerini tespit etmek ve bunların çözüm yollarını araştırmaktır.       22 Kasım 2002 tarihinde Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bağlanan Özürlüler İdaresi Başkanlığı 06 Mayıs 2003 tarihinde yeniden Başbakanlığa bağlanmış ve Özürlüler İdaresi Başkanlığı 2011 yılına kadar çalışmalarını sürdürmüştür.

Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü  Misyonumuz Engellilerin ve yaşlıların ayrımcılığa uğramadan insan haklarından yararlanarak toplumsal hayata katılmaları için ulusal düzeyde politika ve stratejilerin belirlenmesi çalışmalarını koordine etmek, engellilere ve yaşlılara yönelik yürütülen sosyal hizmet faaliyetlerine ilişkin ilke, usul ve standartları belirlemek, bu alanda ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile gönüllü kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak.     Vizyonumuz    Engellilerin ve yaşlıların toplumsal yaşamın tüm alanlarına onurlu bir birey olarak katılımlarının sağlanması konusunda koordine edeceği politika ve stratejilerle etkin ve lider bir kurum olmak.

SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI Engellilerle ilgili sivil toplum örgütleri, 2908 sayılı kanuna göre dernekler, federasyonlar ve konfederasyon şeklinde örgütlenmiştir. Türkiye genelinde 356 dernek, 43 vakıf, 8 federasyon faaliyette bulunmaktadır. Türkiye’de 46 (bedensel engelliler), 87 (işitme engelliler), 36 (görme engelliler) toplam 165 spor klübü mevcuttur. Engellilerin profesyonel olarak spor yapmaları için devlet bakanlığına bağlı engelliler spor federasyonları vardır.

MEVZUAT Engellilere ilişkin olarak Anayasa’dan başlamak üzere çeşitli kanunlarda özel düzenlemeler yer almaktadır. Engellilere yönelik olarak temel düzenleme, 5378 sayılı Engelliler Hakkında olup, bu kanun 7.7.2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir.. Bunun dışında, başta İş Kanunu olmak üzere muhtelif kanunlarda engellilere ilişkin hükümler bulunmaktadır. Kamuda %4 özel sektörde %3 engelli istihdamı zorunluluğu vardır.

Anayasa X. Kanun önünde eşitlik MADDE 10- Herkes, dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasî düşünce, felsefî inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayırım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. (Ek fıkra: 7/5/2004-5170/1 md.) Kadınlar ve erkekler eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür. (Ek cümle: 12/9/2010-5982/1 md.) Bu maksatla alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı olarak yorumlanamaz. (Ek fıkra: 12/9/2010-5982/1 md.) Çocuklar, yaşlılar, özürlüler, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleri ile malul ve gaziler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz. Hiçbir kişiye, aileye, zümreye veya sınıfa imtiyaz tanınamaz. Devlet organları ve idare makamları bütün işlemlerinde kanun önünde eşitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadırlar.

ANAYASA Madde 50 – Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Madde 61 – Devlet harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, malul ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar. Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır.

5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun Bu Kanunun amacı; engellilerin temel hak ve özgürlüklerden faydalanmasını teşvik ve temin ederek ve doğuştan sahip oldukları onura saygıyı güçlendirerek toplumsal hayata diğer bireylerle eşit koşullarda tam ve etkin katılımlarının sağlanması ve engelliliği önleyici tedbirlerin alınması için gerekli düzenlemelerin yapılmasını sağlamaktır

5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanunun 15 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanunun 15. maddesine göre: “Hiçbir gerekçeyle engellilerin eğitim alması engellenemez. Engelliler, özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak, yaşadıkları çevrede bütünleştirilmiş ortamlarda, eşitlik temelinde, hayat boyu eğitim imkânından ayrımcılık yapılmaksızın yararlandırılır. Genel eğitim sistemi içinde engellilerin her seviyede eğitim almasını sağlayacak bütünleştirici planlamalara yer verilir”

AVRUPA SOSYAL ŞARTI (RG.09.04.2007) Madde 15 Özürlülerin toplumsal yaşamda bağımsız olma, sosyal bütünleşme ve katılma hakkı Akit Taraflar, yaşları ve özürlerinin nedenleri ve niteliği ne olursa olsun, özürlülerin toplumsal yaşamda bağımsız olma, sosyal bütünleşme ve katılma hakkını etkili bir biçimde kullanabilmelerini sağlamak amacıyla: 1- Mümkün olduğunda genel plan çerçevesinde, ya da bu mümkün değilse, kamusal ya da özel uzmanlaşmış organlar aracılığıyla özürlülerin yönlendirilmesini, öğrenimini ve mesleki eğitimini sağlamak için gerekli önlemleri almayı; 2- Normal çalışma ortamında özürlüleri istihdam etmek ve onların istihdamını sürdürmek ve çalışma koşullarını özürlülerin gereksinimlerine uyarlamak, ya da özürlülük nedeniyle bunun mümkün olmadığı durumlarda çalışmayı buna göre düzenlemek ya da özrün düzeyine göre güvenli bir istihdam türü yaratmak için, işverenleri özendirmeye yönelik bütün önlemlerle onların istihdam edilmelerini teşvik etmeyi; Bazı durumlarda bu önlemler uzmanlaşmış yerleştirme ve destekleme hizmetlerine başvurmayı gerekli kılabilir. 3- Özellikle, teknik yardımları da içermek üzere, iletişim ve hareket engellerinin üstesinden gelmeyi ve ulaşım, barınma, kültürel etkinlikler ve boş zaman kullanımını sağlamayı hedefleyen önlemler yoluyla özürlülerin toplumla tam olarak bütünleşmelerini ve toplum yaşamına katılmalarını teşvik etmeyi; taahhüt ederler.

EĞİTİM, ANAYASA VE KANUNLAR İLE YAPILANDIRILMIŞ VE KORUNMAKTA OLAN BİR HAKTIR

Engelli çocuklara, gençlere ve yetişkinlere, özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak, bütünleştirilmiş ortamlarda ve engelli olmayanlarla eşit eğitim imkânı sağlanmalıdır

Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesinin 24 maddesi ile Taraf Devletler; engelli kişilerin eğitim hakkını tanımaktadır ve taraf devletler engelli kişilerin özgür bir topluma etkin bir şekilde katılabilmelerini sağlayıcı hedeflere yönelik olan her düzeydeki kapsamlı bir eğitim sistemini ve yaşam boyu öğrenimi sağlayacaklardır.

EĞİTİMİN TEMEL İŞLEVİ Eğitim bir bireyin yaşam alanlarındaki repertuarların gelişmesine katkıda bulunan en önemli araçlardandır

Bireylerin sosyal yaşama katılımlarını ve özerkliğini sağlayan eğitime erişim engelliler açısından sorun olmaya devam etmektedir

Eğitimde fırsat eşitliğine rağmen engelli bireylerin, eğitimde bireysel hedeflerine uygun eğitim programları ile eğitim sisteminin içine dahil edilemediğini görmekteyiz Bu durumun en önemli nedeni mevcut olan eğitim programlarının farklı bireysel ihtiyaçlara uygun cevap verememesidir

EĞİTİM

EĞİTİM Milli Eğitim Bakanlığı 1951 yılından bu yana özel eğitim programlarını müfredatına almıştır. Milli Eğitim Bakanlığı bünyesinde engellilere eğitim veren 428 okul mevcuttur. Bu okullardan 348’i ilköğretim, 80’i ortaöğretim düzeyinde eğitim vermektedir. Engelli sayısının 8,5 milyon olduğu dikkate alındığında, her 20 bin engelliye sadece 1 okul düşmektedir. Genel nüfusta okuma yazma bilmeyenlerin oranı yaklaşık %13’ iken, bu oran engellilerde yaklaşık %26’dır.

EĞİTİM KURUMLARI Eğitim Konusu Okul Sayısı Öğretilebilir Zihinsel Engelliler 115 Eğitilebilir Zihinsel Engelliler 112 Özel Eğitim Görmesi Gereken Engelliler 96 İşitme Engelliler 49 Otistik Engelliler 18 Görme Engelliler 16 Ortopedik Engelliler 7 Diğer 15 Toplam 428

EĞİTİM DURUMLARI Okuma-yazma bilmeyen (%) İlkokul Ortaokul Lise Yüksek öğretim Erkek 10.16 54.41 9.50 11.43 7.07 Kadın 37.33 42.35 4.25 5.14 2.39 Türkiye 26.64 47.10 6.31 7.61 4.23

MESLEKİ EĞİTİM Ülkemizde engelli vatandaşlarımız için Türkiye iş Kurumu, Halk Eğitim Merkezleri, Mesleki Eğitim Merkezleri, Özel Dershaneler, Belediyeler ve engellilerle ilgili dernek ve vakıflar tarafından meslek edindirme kursları açılmaktadır. Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğünce (2005) engelliler için açılan kurslara katılan engelli erkek sayısı 607 iken engelli kadın sayısı 446’dır.

ENGELLİ ÖĞRENCİ BİRİMLERİ Yüksek öğrenim gören özürlü öğrencilerin öğrenim hayatlarını kolaylaştırabilmek için gerekli akademik ortamın hazırlanmasını ve eğitim - öğretim süreçlerine tam katılımlarını sağlamak amacıyla gerekli tedbirleri almak ve düzenlemeler yapmak üzere yükseköğretim kurumları bünyesinde “Yükseköğretim Kurumları Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Yönetmeliği”ne dayanarak kurulan birimlerdir

Engelli Öğrenci Biriminin Amaçları * Engelli birey için erişilebilir, ulaşılabilir düzeyde engelsiz bir üniversite ortamının sağlanması * Eğitimde ayrımcılıkla mücadele ve eşitlik * Eğitim-öğrenim olanaklarının engelli öğrenciye uyarlanabilmesi * Engelli öğrencinin üniversite sosyo - kültürel yapısına uyumu * Bireysel farklılıklara saygı çerçevesinde tüm üniversite paydaşlarında farkındalığın oluşturulması

Engelli Öğrenci Biriminin İşleyişi Rektör yardımcısı sorumluluğunda Rektörlüğe bağlı bir birim olarak çalışır

Bazı üniversitelerimizde Engelli Araştırma ve Uygulama Merkezleri ile ortak ya da merkez çatısı altında faaliyetlerini yürütebilmektedir

Engelli Öğrenci Biriminin Görevleri Bilgiye Erişim Birimin faaliyetleri ve çalışma alanları hakkında bilgilendirme ( web, broşür, vs.) Üniversitenin ulaşabilirlik ve erişebilirliği konusunda üniversiteye aday öğrenci ve velileri bilgilendirme İlgili yasa ve mevzuat konularında ilgili kişi ve kurumları bilgilendirme

2. Uyarlama Eğitim- öğretim ortamlarının uyarlanabilmesi için Üniversite birimleri ile işbirliği Üniversite Teknolojik donanımının sağlanması Braille printer ve şekil çizici

Derslerde Power point, tahta büyütücü gibi cihazların kullanımı Bilgisayar laboratuarları (donanımlı bilgisayarlar, kitap tarayıcı, internet okuyucu programlar) Okuma odaları Özel araç gereç ve materyaller

- İşaret dili tercümanı 3. Ders ve Ders materyallerinin uyarlanabilmesi için ilgili kişi ve kurumlarla işbirliği - Öğrenci gereksinimlerine göre kişisel çözümler - İşaret dili tercümanı - Yabancı dil öğreniminde görsel ve işitsel özen - Bilgisayar öğretimi

* Akademik destek * Araç-gereç, materyal * Not tutucu * Ders sırasında ses kaydı

4. Sınavların Uyarlanması Sınavların eşit koşullarda yapılması/ performansın doğru ölçülmesi Ek süre, ayrı sınav ortamı, alternatif sınav formatı, okuyucu, bilgisayar kullanımı,vb Gözetmen verilmesi (Okuyucu)

5.Ulaşılabilir bir kampus için fiziki uyarlama konusunda ilgili kişi ve kurumlarla işbirliği Servis / Özel araç Rampalar Asansörler Kaldıraçlar Özel park yerleri

Sınıfların yeri Sıraların yükseklik ayarları Kütüphane, yemekhane ulaşımı Konferans salonları ulaşımı )

Engelli Öğrencilerin Sorumlulukları Öğretim elemanları ile iletişim kurmak İhtiyaç duydukları uyarlamalar konusunda “engelli öğrenci birimi”ni bilgilendirmek Akademik uyarlamaya ihtiyaç duyduklarını belgelemek Akademik uyarlama mektubunun öğretim elemanına ulaştırılmasını sağlamak

Engelli Öğrencilerin Sorumlulukları Fakülte, enstitü ve bölüm tarafından sağlanan / sağlanmayan hizmetler hakkında engelli öğrenci birimini bilgilendirmek Durumundaki veya iletişim bilgilerindeki değişiklikleri bildirmek Öğretim elemanları ve akademik danışmanı ile sürekli ve tutarlı bir ilişki kurmak Engelli öğrenci birimi tarafından web sitesi, e-posta veya telefon aracılığı ile sağlanan bilgileri takip etmek, planlanan bireysel veya grup görüşmelerine katılmak

Not tutucu ve ders partneri hizmeti alan öğrencinin bir takım ek sorumlulukları da bulunmaktadır

Öğretim Elemanlarının Sorumlulukları Öğretim elemanları yasal düzenlemelere uygun davranma ve engelli öğrenciler için makul uyarlamaları uygulama sorumluluğunu taşır

Öğretim Elemanlarının Sorumlulukları Ders izlencelerine “engel durumunuzdan ötürü herhangi bir akademik uyarlamaya ihtiyaç duyuyorsanız “lütfen benimle iletişime geçiniz” ifadesini eklemek Dersi takip etmekte herhangi bir sorun yaşanıp yaşanmadığını tespit etmek üzere öğrencileri gözlemlemek

Öğretim Elemanlarının Sorumlulukları Eğer bir öğrencinin desteğe ihtiyacı varsa öğrenciyle özel olarak iletişime geçmek ve öğrenciyi “engelli öğrenci birimi” ne yönlendirmek Öğrencinin engel durumu ve makul uyarlamalar hakkında bilgi edinmek

Öğretim Elemanlarının Sorumlulukları Engelli öğrenci birimi tarafından öğrenci aracılığı ile gönderilen akademik uyarlama mektubunu incelemek, imzalamak ve mektupta önerilen uyarlamaları yerine getirmek Makul uyarlamaların etkinliğini değerlendirmek için öğrencinin durumunu takip etmek Öğrencinin mahremiyetine saygı duymak ve engeline ilişkin bilgileri gizli tutmak

Öğrenci Asistanlarının Sorumlulukları Not tutucunun sorumlulukları Derse düzenli olarak devam etmek ve not tutmak Önceden kararlaştırılmış biçimde notları çoğaltmak Önceden kararlaştırılmış yer ve zamanda uygun şekilde notları ilgili öğrenciye ulaştırmak Not tutma hizmeti verilen öğrencinin mahremiyetine, kimlik ve engellilik bilgilerini kimseyle paylaşmayarak saygı duymak Katılamayacağı dersleri önceden bildirmek

Öğretim Elemanlarının Sorumlulukları Ders partnerinin sorumlulukları İlgili öğrenci ile çalışmak üzere önceden kararlaştırılan gün, yer ve saatte buluşmak Çalışma yapılacak konu ile ilgili ön hazırlık yapmak ve öğrenciye konu ile ilgili güncel ve doğru bilgiyi sunmak Kararlaştırılmış çalışma süresine sadık kalmak Ders partneri hizmeti verilen öğrencinin mahremiyetine, kimlik ve engellilik bilgilerini kimseyle paylaşmayarak saygı duymak Katılamayacağı dersleri önceden bildirmek Birimi yapılan çalışmalar hakkında düzenli olarak bilgilendirmek