ETA-FTA-BOWTIE RİSK DEĞERLENDİRMESİ Burak TUNA İnşaat Mühendisi A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı Tehlikeli Madde Güvenlik Danışmanı Adli Hukuki Bilirkişi Çevre Görevlisi OHSAS 18001: İSG Yönetim Sistemi Baştetkikçi ISO 9001:2015 Kalite Yönetim Sistemi Baştetkikçi www.buraktuna.net

www.buraktuna.net

Tehlike nedir? İşyerinde var olan ya da dışarıdan gelebilecek, çalışanı veya işyerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyelidir. www.buraktuna.net

RİSK=ŞİDDETxOLASILIK Risk nedir? Tehlikeden kaynaklanacak kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç meydana gelme ihtimalidir. ZARAR: ŞİDDET İHTİMAL OLASILIK RİSK=ŞİDDETxOLASILIK www.buraktuna.net

Yüksekte çalışma ibaresi yalın halde tehlike midir? Tehlike-Risk Yüksekte çalışma ibaresi yalın halde tehlike midir? İşyerinde veya dışarıdan gelen İşyerinde Çalışanı veya işyerini etkileyen Çalışanı Zarar veya hasar verme potansiyeli Gerekli önlemler alınmış ve kontroller yapılmışsa www.buraktuna.net

Hangisi tehlike tanımına uyuyor? Tehlike-Risk Hangisi tehlike tanımına uyuyor? Yüksekte çalışma Gerekli önlemler alınmadan yüksekte çalışma yapılması Tam vücut korumalı emniyet kemerini uygun ankraj noktasına bağlayarak yüksekte çalışma www.buraktuna.net

Ölüm ibaresi yalın halde risk midir? Tehlike-Risk Ölüm ibaresi yalın halde risk midir? Tehlikeden kaynaklanacak Tehlike belli mi Zararlı sonuç meydana gelme ihtimali Ölüm, zararlı sonuçtur İhtimal yok www.buraktuna.net

Hangisi risk tanımına uyuyor? Tehlike-Risk Hangisi risk tanımına uyuyor? Ölüm Emniyet kemeri takmadan çalışan işçinin düşme ihtimali sonucu ölüm Emniyet kemeri takmadan çalışılması sonucu ölüm www.buraktuna.net

HATA AĞACI ANALİZİ (HAA) FAULT TREE ANALYSİS (FTA) www.buraktuna.net

Hata Ağacı Analizi 1962 Yılı Bell Telefon Laboratuvarları Balistik füze hedefleme kontrol sisteminin güvenlik değerlendirmesi Referans Standartlar IEC 61025, Hata ağacı analizi (Fault tree analysis - FTA) IEC 60300-3-9, Güvenilebilirlik Yönetimi www.buraktuna.net

Hata Ağacı Analizi Mekanik arızaların çokça olabileceği kompleks sistemler Nükleer santral Beklenen arıza oranlarının olasılıkları hesaplanır. Üretim ve imalattaki ana olayların diğer olaylarla etkileşimleri ve ilişkilerini analiz eder. www.buraktuna.net

Hata Ağacı Analizi İstenmeyen tepe-zirve-kritik olayı etkileyen faktörlerin tespiti Tümdengelim Sembollerle diyagram oluşturulur Kapılar sonucu olaylar Olayların çıkışı kapılar Kalitatif Kantitatife çevrilir www.buraktuna.net

Hata Ağacı Analizi Kantitatif Risk Analizi: Sayısal tabanlı bilimsel metotlarla yapılan risk değerlendirme metodolojisini Kalitatif Risk Analizi: Tehdidin olma ihtimali, tehdidin etkisi gibi değerlere sayısal değerler verilir ve bu değerler matematiksel ve mantıksal metotlar ile proses edilip risk değeri bulunur. www.buraktuna.net

Genel FTA Prosedürü Sistem bileşenleri belirlenir. Sistemi arızaya ve hataya götürecek durumlar Zirve-Tepe olaylar analiz edilir. Ağacın tepe yapısı oluşturulur. Tepe olaylar ve ilişkileri Ardışık olaylar belirlenerek dallar detaylandırılır. www.buraktuna.net

Genel FTA Prosedürü Tepe-Zirve olayın oluşmasına katkı veren olay kombinasyonları çözülür Olayların olasılıkları belirlenir ve ‘en düşük kesi kümesi’ (minimumal cut set) Birbiriyle bağımlı önemli potansiyel hata ve arızalar tanımlanır. Kalitatif risk analizi-Bilenen Hata Sebepleri Analizi Boolean matematiği Gerekliyse kantitatif risk analizi uygulanır. Sonuçlara göre alınması gereken aksiyonlar belirlenir. www.buraktuna.net

Semboller Koşullu olay Ana olaylar için kullanılır daha fazla gelişim gerektirmeyen olaydır. Temel olay Diğer bir olayın oluşması koşuluyla oluşan olaydır. Koşullu olay www.buraktuna.net

Semboller VE kapısı VEYA kapısı Sembolün altındaki olayların tümü gerçekleşirse üstündeki olay meydana gelir. VE kapısı Sembolün altındaki olayların en az biri gerçekleşirse üstündeki olay meydana gelir. VEYA kapısı www.buraktuna.net

Semboller Transfer kapısı Yetersiz veya eksik bilgiden dolayı tanımlanamamış olay Gelişememiş Olay Olayların birbiriyle birleşmesi veya bağlanması için kullanılır. Transfer kapısı www.buraktuna.net

VE-VEYA Kapıları VEYA Kapısı VE Kapısı www.buraktuna.net

Temel Mantık Kapıları Dijital Elektronik İsim Grafiksel Sembol Eşitlik Doğrulama Tablosu VE VEYA DEĞİL VE DEĞİL VEYA DEĞİL XVEYA www.buraktuna.net

FTA Örnek Tepe Olay a www.buraktuna.net

Kalitatif FTA Minimal Cut Sets (En düşük kesi kümeleri) Her bir daldaki olayların tepe olayı meydana getirmesi Tüm dallara uygulanır Boolean matematiği www.buraktuna.net

Boolean Matematiği (Emilim) (Özdeşlik) (Değişebilirlik) (Birleşme) (Dağılma) www.buraktuna.net

Boolean Matematiği ÇÖZÜM www.buraktuna.net

Kantitatif FTA Güvenirlik ve Hata Olasılık Bağlantıları www.buraktuna.net

Kantitatif FTA www.buraktuna.net

Kantitatif FTA www.buraktuna.net

Elektrik motor devresi FTA Örnek Sistem bileşenleri belirlenir. Elektrik motor devresi Sviç Sigorta Besleme Motor Direnç www.buraktuna.net

Normal şartlar altında sigorta arızası Devrenin aşırı yüklenmesi Hata Ağacı oluşturulur. Motor arızası Motor arızalı Akım yok Direnç arızalı Besleme arızalı Sviç açık Sigorta atıyor Sviç arızalı Yanlışlıkla açılıyor Aşırı akım Normal şartlar altında sigorta arızası Sigorta atıyor Devrenin aşırı yüklenmesi Direnç bozulur Besleme bozulur www.buraktuna.net

Kalitatif FTA www.buraktuna.net

Kantitatif FTA Basit motor devresinde; tepe olayın oluşma olasılığını hesaplayalım. Güvenilirlik Verileri Rehber Kitaplar (OREDA vb.) www.buraktuna.net

OLAY AĞACI ANALİZİ (OAA) EVENT TREE ANALYSİS (ETA) www.buraktuna.net

Olay Ağacı Analizi Referans Standartlar IEC 62502, Olay ağacı analizi (Event tree analysis - ETA) Proses arızalarını, kesintilerini ve kaçaklarını tespit etmek amacıyla uygulanır. Tüm olaylar listelenir Tümevarım www.buraktuna.net

Genel ETA Prosedürü Sistem bileşenleri belirlenir. Sistemi arızaya ve hataya götürecek durumlar Başlatan olay ve ilişkili olaylar tanımlanır. Hafifletici faktörler ve fiziksel olaylar tanımlanır. Sonuçlar ve sonuçların dereceleri sıralanarak belirlenir. Sonuçlar analiz edilir. ETA dan gelen sonuçlar aksiyona dönüştürülür. www.buraktuna.net

ETA Diyagram www.buraktuna.net

ETA Örnek Yanıcı maddenin sızması veya boru hattının kırılması olay ağacı analizi www.buraktuna.net

ETA Örnek Yanıcı maddenin sızması veya boru hattının kırılması olay ağacı analizi www.buraktuna.net

Operatör reaktörü kapatıyor ETA Örnek-2 Yüksek sıcaklık Alarm İkaz Operatör Operatör fark ediyor Yüksek sıcaklık Operatör fark ediyor Yüksek sıcaklık Operatör reaktörü kapatıyor Güvenlik Fonksiyonları Sonuç Belirleyiciler Hatalar/Talepler Operasyon devam Kapanma Kaçak Operasyon devam Başlatıcı Olay: Isı yükselmesi 1 oluşma/yıl Kapanma Kaçak Operasyon devam Kapanma Kaçak Kapanma= Kaçak= oluşma/yıl www.buraktuna.net

BOWTIE RISK ANALYSIS METHODOLOGY PAPYON RİSK ANALİZ METODOLOJİSİ www.buraktuna.net

Bowtie Sebeplerden sonuca gidiş FTA ve ETA nın birleşimi Sol taraf FTA, sağ taraf ETA BEKRA-SEVESO Kantitatif LOPA (Layer of Protection Analysis) Fonksiyonel güvenlik www.buraktuna.net

Bowtie Önleme Koruma KRİTİK OLAY FTA ETA www.buraktuna.net

Koruma Katmanları Bariyerler LOPA (Koruma Katmanları Analizi) www.buraktuna.net

Seveso Bowtie www.buraktuna.net

Modelleme Programları CGE R4 Risk www.buraktuna.net

Bowtie Yazılım Örnek www.buraktuna.net

www.buraktuna.net