OSMAN ZEKİ ÜNGÖR

Osman Zeki Üngör, Türkiye Cumhuriyeti’nin ulu- sal marşı olan İstiklal Marşı’nın bestecisi olarak tanınmış bir sanatçıdır. 1880 yılında İstanbul’da doğmuş ve 28 Şubat 1958 yılında İstanbul’da ölmüştür. Dedesi, Osmanlı Devleti’nin saray orkestrası olan Mızıka-yı Hümayun bünyesinde “Fasl’ı Cedid”i tertip eden Santuri Hilmi Bey; babası Şekerci Hacı Bekir ailesinden Hüseyin Bey’dir.

ÖĞRENİM HAYATI Beşiktaş Askeri Rüştiyesi’ndeki askeri eğitimin ardından 1891’de Osmanlı saray bandosu olan Mızıka-yı Hümayun’a girerek müzik öğrenimi gördü. Yeteneğiyle II. Abdülhamid’in dikkatini çekince konser kemancısı olarak yerleştirildi. Kemancı Vondra Bey’den keman, Aranda Paşa’ dan da müzik nazariyatı dersleri aldı.

MIZIKA-YI HÜMAYUN Mızıka-yı Hümayun bünyesinde Saffet Bey tara- fından kurulmuş olan Makam-ı Hilâfet Filarmoni Muzikası’nda başkemancı olarak atandı. Yalnızca askeri marşlar çalan mızıkanın, bir senfoni orkes- trasına dönüşmesi için emek verdi. Birçok ünlü bestecilerin keman konçertolarını Türkiye’de ça- lan ilk Türk kemancı oldu. Sultan Abdülhamit’e sık sık konserler verdi. Konserlerin çok beğenil- Mesi nedeniyle ödüllendirilip rütbesi genç yaşta binbaşılığa kadar yükseltildi.

1908’de, İkinci Meşturiyetin ilanından sonra rüt- besi mülazimliğe (teğmenlik) indirildi; Saffet Bey’ in yönetimindeki orkestrada başkemancılığa de- vam etti. Bir süre Mızıka-yı Hümayun’da yaylı saz- lar bölümünde öğretmenlik de yaptı. Ek olarak Darülmuallimin’de (İstanbul Erkek Muallim Mek- tebi) dersler verdi. I. Dünya Savaşı sırasında Mızıka-yı Hümayun ile Avrupa şehirlerinde konser verdi. 17 Aralık 1917-31 Ocak 1918 tarihleri arasında gerçekleşen ve Viyana, Berlin, Dresden, Münih, Peşte, Sofya’yı

kapsayan bu turne, bir Türk orkestrasının çıktığı ilk Avrupa turnesi idi. Saffet Bey’in istifası üzerine 1917’de saray or- kestrasının şefliğine atanan Osman Zeki Bey, Avrupa turnesi dönüşünde orkestrayı bağımsız bir kadroya kavuşturdu ve ilk defa saray dışında halka yönelik konserler verdi. Orkestra, haftalık halk konserlerini Tepebaşı’ndaki Union Française Salonu’nda vermekteydi.

İSTİKLÂL MARŞI’NIN BESTELENMESİ Besteci asıl ününü Mehmet Âkif Ersoy’un İstiklal Marşı’nı besteleyerek elde etti. Osman Zeki Bey, 1921 yılında Mehmet Akif’in şiirinin ulusal marş güftesi olarak seçilmesinden sonra 1922’de Maa- rif Bakanlığı tarafından düzenlenen beste yarış- masına davet edilen 24 besteciden birisiydi. Kimi anekdotlara göre İstiklâl Marşı’nı, İzmir’in Yunan işgalinden kurtuluşundan sonra bestelemişti. Ya- rışma seçici kurulu tarafından Osman Zeki Bey’in eseri beşinci seçilirken; Ali Rıfat Bey’in alaturka

usuldeki bestesi birinci seçildi usuldeki bestesi birinci seçildi. Ancak 1930 yılın- da Maarif Bakanlığı’nın resmi kurumlara gönder- diği bir genelge ile uygulamada değişiklik yapıldı ve o güne kadar Ali Rıfat Bey’in bestesi ile seslen- dirilen güfte; Osman Zeki Bey’in batı tarzı bestesi ile seslendirilmeye başladı; devletin resmi marşı haline geldi.

ANKARA’YA TAŞINMA Osman Zeki Bey, Cumhuriyet'in ilanından sonra orkestrası ile Ankara’ya gidip 11 Mart 1924 günü şehrin tarihindeki ilk senfonik konseri verdi. Or-kestra, Ankara’daki ikinci konserinden sonra “Ri-yaseticumhur Musiki Heyeti” adı altında cumhur-başkanlığına bağlandı. Osman Zeki Bey, sonra-dan Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası’na dö-nüşen topluluğun orkestra şefliğini yaptı.

MUSİKİ MUALLİM MEKTEBİ Osman Zeki Bey, ülkenin müzik öğretmeni ihti-yacını karşılamak için Musiki Muallim Mektebi‘ nin kurulmasında önemli rol oynadı. Bu kurum, Ankara Konservatuarı’nın temelini oluşturmuştur. Kendisi, okulun ilk öğretim üyesi ve ilk müdürü idi. Okul müdürlüğünü 1924-1934 seneleri ara-sında 10 yıl boyunca sürdürdü.

AVRUPA TURNESİ 7 Haziran-5 Eylül 1926'da Karadeniz adlı gemide düzenlenen Yerli Malı Sergisi nedeniyle dört ay boyunca Güney ve Kuzey Avrupa limanlarını dolaştı ve Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası ile konserler verdi. Bu, Cumhuriyet döneminde bir Türk orkestranın çıktığı ilk yurtdışı turne idi.

SON YILLARI 1934 senesinde sağlık nedeniyle emekliye ayrılan Üngör; emeklilik günlerinde İstanbul’da yaşadı Soyadı Kanunu çıktığında “Üngör” soyadını aldı (oğlu Ekrem Zeki Bey, “Ün” soyadını almıştır) 1958'de İstanbul'da Moda'daki evinde hayatını kaybetti. Cenaze töreninde askeri bir bando tara-fından İstiklâl Marşı çalındı. Mehmet Akif Ersoy’ dan sonra cenazesinde İstiklal Marşı çalınan ikin-ci kişidir. Cenazesi, Karacaahmet Mezarlığı’na defnedilmiştir.