SAĞLIK EĞİTİMİ Uz. Dr. A. Emel Önal İstanbul Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı

SAĞLIK Sağlık, yalnızca hastalık ya da sakatlığın olmayışı değil, bedensel, ruhsal ve sosyal yönlerden tam bir iyilik durumudur ( DSÖ Anayasası, 1947 ).

SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ Sağlığın geliştirilmesi, kalıtımla sahip olduklarımızı, olumlu çevre koşulları ve yaşam biçimleri oluşturarak, sağlık hizmetlerine ulaşılabilirliği artırarak sağlıklı tutmak için sürdürülen eğitim, önleme, koruma çabalarıdır.

SAĞLIK EĞİTİMİ Sağlık eğitimi, sağlığı geliştirmek için, insanların karşılaşacakları sağlık riskleri ya da sağlıklı seçenekler konusunda bilgi sahibi olmalarını, doğru davranışı istemelerini ve bunu yapabilmelerini sağlayan, amaç ve hedeflerin belirlendiği eğitim programları ile toplumsal davranış geliştirme yollarıdır.

Sağlık eğitiminin konuları insan biyolojisi ve kendine bakım, sağlık kuruluşlarından yararlanma, sağlığı etkileyen ulusal, bölgesel politikalar ve çevre gibi temel konular yanında, eğitim alacak grubun özelliklerine göre gereksinim duyulduğu oranda çeşitlendirilebilir.

Hijyen ve bulaşıcı hastalıklardan korunma, okul sağlığı, iş sağlığı, beslenme, çevre sağlığı, süregen hastalıklar ( kanser, şeker hastalığı, hipertansiyon vbg), ağız-diş sağlığı, kazalardan korunma, ilkyardım, anne- çocuk sağlığı, aile planlaması, alışkanlıklar, genetik danışma, ruh sağlığı eğitimleri ve hasta eğitimi gibi.

SAĞLIK EĞİTİMİ EĞİTİMCİLERİ Sağlığın geliştirilmesi ve sağlık eğitimi yasal anlamda ve geleneksel yaklaşımla profesyonellere verilen görev olmakla birlikte modern yaklaşımda sadece profesyonellerin değil herkesin işidir.

Türkiye’de kadınların % 72 sinin, erkeklerin % 92 sinin okuma yazma bildiği, Kadınların % ünün, erkeklerin % unun fakülte veya yüksek okula devam ettiği bilinmektedir.

Şekil 1. Sağlık eğitiminde geleneksel yaklaşım ( 1 )

Şekil 2. Sağlık eğitiminde modern yaklaşım ( 1 )

Türkiye’de 1930 tarihli Umumi Hıfzısıhha Kanunu ile başlayan sağlık eğitimi hizmetleri ile ilgili müdürlük, 20/02/1982 tarih ve 8/4334 sayılı Bakanlıkların Yeniden Düzenlenmesine Dair Kararname ile Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü adını almıştır. T.C. Anayasası’nda Sağlık Eğitimi, Okul Eğitimi ve Halkın Sağlık Eğitimi olarak ele alınmaktadır.

T.C. Anayasası’nda Sağlık Eğitimi ile ilgili Mevzuat 10/04/1965 tarih ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 555 sayılı Sağlık Eğitim Enstitüleri Kuruluş Kanunu’na göre sağlık eğitim enstitüleri sağlık personeli yetiştiren orta dereceli okullara öğretmen, yönetici, denetçi yetiştirmek amacıyla kurulmuştur.

Tablo 1. Türkiye’de Sağlık Bakanlığı Sağlık Eğitim Enstitüleri öğrenci durumu ( 2 ) BÖLÜMÜ Öğrenci Sayısı TOPLAM TOPLUM SAĞLIĞI 270 ÇEVRE SAĞLIĞI 19 ANA ÇOCUK SAĞLIĞI 400 MEDİKAL BAKIM 349 TIBBİ İSTATİSTİK ve BİLGİSAYAR 112

13/11/1979 tarih ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Sağlık Meslek Liseleri Yönetmeliği” ile 16/08/1989 tarih ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Sağlık Bakanlığı Anadolu Sağlık Meslek Liseleri Yönetmeliği”ne göre bu liseler yardımcı sağlık personeli yetiştirir.

Tablo 2. Türkiye’de Sağlık Meslek Liseleri’nin kurumlara göre dağılımı ( 2 ) 89 2 Vakıf ( Bezm-i Alem ) Yabancı ( A. Bristol) Kızılay Milli Eğitim Bakanlığı SSK Üniversite Sağlık Bakanlığı TOPLAM Öğrenci sayısıOkul Sayısı KURUMU

Tablo 3. Türkiye’de Sağlık Bakanlığı Sağlık Meslek Liseleri Öğrencilerinin bölümlere göre dağılımı ( 2 ) Ebe Hemşire-Anadolu Hemşirelik Sağlık Memuru Çevre Sağlığı 523 Laboratuvar 949 Radyoloji 430 Ortopedi 81 Diş protez 191 Anestezi Tıbbi Sekreterlik

26/04/1985 tarih ve 1115 sayılı Sağlık Bakanlığı Onayı ile Sağlık Meslek Liseleri’nde de uygulamaya konulan “İlkokul, ortaokul, lise ve dengi okullar eğitici çalışmalar yönetmeliği” ne göre sağlık eğitimi yapılan özel gün ve haftalar

-Ocak ayı’nın ilk haftası:Verem Haftası Ocak: Körler Haftası Ocak: Cüzzam Haftası -1-7 Mart: Yeşilay Haftası -14 Mart: Tıp Bayramı Mart: Yaşlı Haftası Mart: Orman Haftası -1-7 Nisan: Kanser Haftası -7 Nisan: Dünya Sağlık Günü

Nisan: Sağlık Haftası Nisan: Turizm Haftası Nisan: Ebeler Haftası - 23 Nisan: Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı - 5 Mayıs: Sakatlar günü, Avrupa Günü - Mayıs ayının ilk haftası: Trafik Haftası Mayıs: Hemşirelik Haftası - 14 Mayıs: Eczacılık Günü - 19 Mayıs: Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı - 31 Mayıs: Dünya Sigarayı Bırakma Günü

- Haziran ayının ilk haftası: Dünya Çevre Günü ve Çevre Koruma Haftası - Ekim ayının ilk Pazartesi: Dünya Çocuk Günü - 16 Ekim: Dünya Besin Günü - 29 Ekim – 4 Kasım: Kızılay Haftası - 22 Kasım: Diş Hekimleri Günü - 1 Aralık: Dünya AIDS Günü - 10 Aralık: İnsan Hakları Günü - 23 Aralık: Veteriner Hekimler Günü

03/11/1994 gün ve sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Sağlık Eğitim Fakültesi Kuruluş Kararı” ile Türkiye’de iki Sağlık Eğitim Fakültesi kurulmuştur. Sağlık Eğitim Enstitüsü mezunlarıyla, meslek dersi öğretmenlerinin bu fakültelerde lisans ve lisansüstü programlara alınması kararlaştırılmıştır.

20/12/1994 tarihinde sayılı Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe giren yönetmelik, Sağlık Bakanlığı’na bağlı her derecedeki eğitim ve öğretim kurumları ile hizmetiçi eğitim, kurs ve seminerlerde ücretle okutulacak ders saatlerinin sayısı, ders görevi alacakların nitelikleri ve diğer hususları belirler.

Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı’nın 26/05/1996 tarih ve 206 sayılı kararı ile “Sağlık Bilgisi” dersi Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı ortaöğrenim kurumlarının IX. Sınıflarında öğretim yılından itibaren zorunlu olarak okutulmaya başlanmıştır.

T.C. ANAYASASI’nda HALKIN SAĞLIK EĞİTİMİ YÖNETMELİĞİ ( Resmi Gazete Tarih: /sayı:24132 ) Halkın Sağlık Eğitimi, Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü, İl Sağlık Müdürlüğü ve Sağlık Eğitim Kurumlarınca yürütülür. Halk Eğitimi ve Personel Eğitimi şeklinde planlanır.

Halk Eğitimi toplumu oluşturan kişilerin sağlık bilincini ve davranışını geliştirerek, sağlıklarını koruyabilir, sağlık hizmetlerine katılabilir, sağlık haklarını savunabilir hale getirmek üzere halkı bilgilendirme çalışmalarıdır.

Personel Eğitimi, Sağlık personelinin halkın sağlık eğitimi konusunda bilgilerini geliştirmek için uygulanacak eğitim çalışmalarıdır. Eğitime katılan personelin eğitim öncesi ve sonrası bilgi ve beceri düzeyi değerlendirilir.

Şekil 3. Sağlık Eğitimi Planlama Modeli ( 3 )

İlk aşamada eğitimin yapılacağı yer, eğitim gereksinimi, hedef grup belirlenir. İkinci aşamada programın başlığı, amacı, hedefleri, aşamaları, içerik, eğitim yöntem ve teknikleri, araçları, ortamı, eğiticiler, finansman kaynakları belirlenir. Bu aşamada stratejik planlama modellerinden yararlanılabilir.

PRECEDEPROCEED Modelleri Predisposing-hazırlama Reinforcing-pekiştirme Enabling-yetkinleştirme Causes-etkenler Educational-eğitsel Diagnosis-tanı Evaluation-değerlendirme Policy-politik Regulatory-düzenleyici Organizational-örgütsel Constructions-yapılanmalar Educational-eğitimsel Environmental-çevresel Development-gelişme

Program geliştirirken amaçlar ve hedeflerin ne olduğu, içerik, kullanılacak yöntem ve teknikler, basılı materyallerin öntesti, ortam ve etkinlikler, yerleşim tasarımı, zaman ve süre, uygulamada dikkat edilecekler ve programın nasıl değerlendirileceği belirlenir.

Eğitim Yöntemleri Tanışma, ses bantları, görsel- işitsel materyel, beyin fırtınası, çizgi roman/karikatür, bilgisayarlı öğretim, işbirliği ile öğrenme, tartışmalar, teşhir/bülten tahtaları, eğitsel oyunlar

deney/demonstrasyon, alan gezileri, konuk konuşmacı, güdümlü tanımlama, konferans/ders, kitle iletişim araçları, modeller, müzik, haber bültenleri, panel, akran eğitimi, kişi geliştirme proje, taklitler, değer açıklama, sözcük oyunları ve bulmacalar...

Uygulama sırasında süreç değerlendirmesi daha çok kalitatif yöntemlerle Uygulama sonunda etki değerlendirmesi kantitatif yöntemlerle -Eşit olmayan kontrol grup ile ön test-son test -Yalnızca ön test-son test -Yalnızca son test -Zaman serileri çizelgesi Uygulamadan bir süre geçtikten sonra sonuç değerlendirmesi kalitatif ya da kantitatif yöntemlerle yapılır.

Tablo 4. Türkiye’de AÇSAP Genel Müdürlüğü’nce yapılan hekim eğitim faaliyetleri-Hizmet içi eğitim ( 9 ) 1099 Ana Çocuk Sağlığı-Aile Planlaması (AÇSAP) Konularında Eğitim - Temel Sağlık Hizmetleri Adaptasyon Eğitimi - MİKRO-ŞİRÜRJİ - LAPAROSKOPİ 65 RİA+Menstrüel Regülasyon (MR) 377 Rahim İçi Araç (RİA) UYGULAMASI 1995 yılı Eğitim sayısı EĞİTİM KONUSU

Türkiye’deki 47 Tıp Fakültesinden mezun hekimler de meslek hayatlarının en azından bir bölümünde ya da sürekli Sağlık Eğitimi alanında görev yapabilmektedir. Türkiye’de Tıp Eğitimi ülke gereksinimlerine cevap verecek şekilde araştırılıp geliştirilmektedir.

Türkiye’de Tıp Fakültelerinde “Sağlığın Geliştirilmesi ve Sağlık Eğitimi” konusu Jakarta Bildirgesi anlayışıyla Halk Sağlığı Dersleri içinde yer almaktadır.

KAYNAKLAR 1-Downıe R. S., Tannahıll C., Tannahıll A. Health Promotion Models and Values, Second Edition, Oxford Unıversıty Press, New York, Türkiye Sağlık İstatistikleri 2000, ( Preparied by Hamzaoğlu O, Kılıç B ). Türk Tabipleri Birliği Yayın No: 001/2000, Ankara Tabak R. S. Sağlık Eğitimi. SOMGÜR Yayıncılık, Ankara, Green W. L. Prevention and Health Education in Clinical, School, and Community Settings in Public Health & Preventive Medicine ( Editors : Wallace R. B., Doebbeling B. N. ), fourteenth edition, Appleton&Lange, Stamford, Connecticut, 1998, p:

5-Güler Ç, Akın L, Yazıcıoğlu B. Sağlık Eğitimi. Feryal Matbaacılık, Ankara, Sözen C. Sağlık Eğitimi Mevzuatı. Atlas Kitabevi, Kayseri, Güler M. Hekimler ve Tabip odası yöneticileri için Mevzuat, 3. Baskı, TTB, Ankara 2001,syf: Önal (Yardımcı ) A E, Yardımcı O, Tümerdem Y. Sağlığın yükseltilmesi için önemli olan davranışlar ile süregen hastalıklar arasındaki ilişkilerin yaşlılarda araştırılması. Klinik Gelişim 1996:9:9:

9-Republic of Turkey Ministry of Health Research Planning and Coordination Council. Health Statistics 1995, (Preparied by Yalçın M, Bardak M). Publication No: 579, Maney D.W. Preservice teacher’s attitudes toward teaching health education. American Journal of Health Studies Fall, /print.jhtmlhttp://findarticles.com/cf_0/m0CTG/4_16/ /print.jhtml 11-İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi, Klinik Bilimlerinde Yüksek Lisans Dönemi – 2, Dördüncü yıl, Öğretim ve Sınav Programı. İstanbul Üniversitesi Basım ve Yayınevi Müdürlüğü, İstanbul, 2002.

12-İstanbul Üniversitesi İstanbul Tıp Fakültesi Eğitim Programının Amaç ve Hedefleri. İstanbul Üniversitesi Basımevi Müdürlüğü. İstanbul, Syf : Review and Evaluation of Health Promotion. New Players for a New Era. Leading Health Promotion into the 21st Century. Fourth International Conference on Health Promotion, Jakarta, 1997,WHO/HPR/HEP/4ICHP/RET/ Türkiye Büyük Millet Meclisi Araştırma Komisyonu. Türrkiye’de Tıp Eğitimi Cilt I,II,II. Ankara, 1991.